Beslikte Swaantje en drooge Fobert
(1715)–Abraham Alewijn–
Auteursrechtvrij
[pagina 31]
| |
Eerste tooneel.
Het Tooneel verbeeld een gedeelte van 't Dorp, en onder anderen de Huizen van Crelis en Kryn, in 't verschiet het Rechthuis van 't Dorp.
Jannetje, Swaantje, ter zyde de schermen uit
Jannetje.
Maer, Swaen, wat meug jy al beginnen,
Dat jy zo los, en buiten zinnen,
Als 't varken tot den drek weêr keert;
Of, hebj' in een reis niet geleerd,
U voor de tweede maal te wachten?
Swaantje
Ja, Jannetje, nu myn gedachten
Zyn steeds op Jonker Jan gesteld,
Om dat hy my verzorgt van geld,
Van 't fynste lywaat en van kleêren,
Zyn zy zo licht niet om te keeren.
En nu ik hem verlaeten moet,
Om Fobert, zo drink ik myn bloed.
Want, of ik praet van niet te willen,
Kan ik noch vaêr noch moertje stillen;
Zy willen 't hebben, 't gaet hoe 't gaet.
Weet jy geen raed veur my?
Jannetje.
Wat raed
Kan ik in deze staet bedenken?
Swaantje.
Ik zal j' een ouwe penning schenken
Die 'k van mooy Leendert kreeg, en lang
Bewaart heb. 'k Bidje, maek iens gang,
En wil een goed woord voor me spreeken,
By vaêr en mortje.
| |
[pagina 32]
| |
Jannetje.
Selleweeken!
Dat durf ik niet voor al bestaen,
Of onze vriendschap was gedaen.
Swaantje.
Ik bid je, laet ik jou bepraeten,
'k Zal 't by die penning niet eens laaten.
'k Heb noch ien lapje van zes el,
Fyndoek, dat ik jou geeven zel,
Dat Cobus my onlangs vereerde,
Want, wyl hy by my converseerde,
Zo zei hy, Swaentje, daer myn kind,
Dat komt van een die u bezint;
En kyk, hy komt me nou mee maenen
Tot trouwen. Ik versmelt in traenen,
'k Had dat myn leeven niet gedacht;
Nou, Jannetje, verhoor myn klacht.
Jannetje.
Maar, kind, zy zullen haar verstooren,
En na myn praet niet willen hooren.
Swaantje.
Nou, lieve Janne, laet je raên.
Jannetje.
Daet komt jou vaêr en Mortje al aen.
Schuil weg, schuil weg, 'k zal 't onderwinden,
Maek maer, dat zy ons hier niet vinden.
| |
[pagina 33]
| |
Tweede tooneel.
Jannetje, Kryn, Neeltje, Jacobus in een Pleitrok met een breede gelubde Kraag om den hals, lange Lubben op de handen, en een hoogen Hoed op 't hoofd. Wyders een jongen met een turfmand vol Schriftuuren op schouder, uit het huis van Kryn treedende.
Jannetje.
Wel, Kryn buur, waer zo jachtig heen?
Kryn.
Wy moeten zo naer 't Rechthuis treên,
Om daer de zaek te zien beplyten
Van Swaen en Fobert. 't Zou me spyten
Dat het gerecht ons wachten zou.
Jannetje.
En dat zo haestig?
Kryn.
Ja, ik wou
Wat vroegjes weezen by de werken,
Wy moeten eerst het hart gaen sterken,
Tot Louwtjens met den Avocaet,
Die daer zo leevens grootte staet,
'k Zal met hem noch wat discurreeren.
Jacobus.
't Is zo; 'k moet noch collationeeren,
En dan een beeker ouwe traan,
Twee, drie, daar op naar binnen slaan.
Want, kyk, wy Advocaaten moogen
Niet pleiten, zo maar met een droogen
En schraale borst; 't kan niet geschiên;
Ook heb ik 't zelfs aan 't hof gezien,
Dat zeeker Advocaat in 't spreeken,
Bleef midden in zyn reeden steeken,
En, of hy wrong, gelyk een aal,
De vent bleef styf staan als een paal.
| |
[pagina 34]
| |
Parthy, vast loerend op dit kansje,
Die had een glas van assuransje,
Vyf, zes, bevoorens in zyn maag
Precautioneel gestort, heel graag,
En raakte daar op aan 't oreeren;
Zo dat hy kwam te triomfeeren.
En d'aar, die had het aan zyn kwast,
Om dat hy niet had opgepast,
Zyn keel met lavement te spoelen
Van d'ouwen, uit de nieuwe Doelen.
Hy slaat hem hartelyk op zyn schouder.
Wat zegje daar van, Kryn? zou jy
't Proces wel om een voddery
Van vyf of zes ryksdaalders willen
Zo waagen, en je laaten villen?
Kryn, naar zyn schouder voelende.
Wel neen, Jacobus; hola wat.
Maer, waer blyft Swaen? ik denk niet, dat
Zy stilletjes is heen gedroopen,
Of, dat zy ons nou poogt t'ontloopen?
Jannetje.
Dat 's 't minst, dat ik van haer vertrouw.
Neeltje.
Ons Swaentje zittens' in den mouw.
Och! Janne, s' is niet te doorgronden.
Jannetje.
Maer, zou het kwalyk zyn gevonden,
Dat gy die zaek uitstellen dee?
Wie weet of niet een aêr, in stee
Van Fobert, haer zal komen vrijen;
Wat! 'k mag die drasbroek ook niet lijen.
Het is een rechte fymelaêr,
En d'ouwe knorrepot, zyn vaêr,
Zal op zyn ouwerwetse schyven,
Tot aen zyn dood, wel zitten blyven;
En wat heeft zy dan aen die vent
Neeltje.
Maer, 't zaekje is al te veel bekent.
| |
[pagina 35]
| |
En door het hiele dorp al ruchtbaer.
d'Ien zeit, 't geslacht van Kryn is vruchtbaer,
Beslikte Swaentje word mooi grof,
Nou zy weet allerbest waer of.
Een aêr, ei kyk, dat preutse prytje
Zel haest weêr leggen gaen ien eitje.
Een derde, wat gaet Swaentje breed;
Wat is zy mooi in 't kort gekleed.
Een vierde doet 'er 't zyne mee toe,
En roept, ho! Swaen moet weêr naêr stee toe,
En lossen daer 't verhoole pak.
Kort om, 't en schuilt niet onder 't dak;
Ook is de pot niet meêr te smooren,
Gelyk wy deeden van te vooren.
Neen, neen, ons Swaen moet aen de man.
Hoe is 't, dat m'er niet vinden kan!
Swaen, Swaen, hoe drommel zel 't hier lukken?
Men schreeuwt zyn keel by naer aen stukken.
Waer duiker, of zy zo lang blyft?
s' Is waerdig, dat m'er d'ooren vryft.
Swaen, Swaen.
Kryn.
Waer, is de meid gestooven?
Ik loof zy speult met ons den dooven.
En Swaen, en Swaen.
Swaantje, van binnen.
Wel, vaertje, ik kom.
| |
Derde tooneel.
Kryn, Neeltje, Jannetje, Jacobus, Swaantje.
Kryn.
Noem jy dat haestig zyn weêrom?
Neeltje.
En moet men hier naêr jou staen draelen?
Kom, wil me fulpe kap gaen haelen,
| |
[pagina 36]
| |
Zo raeken wy eens op den weg.
Swaantje.
Ja wel, ja wel. Ik zeg, ik zeg.
Neeltje.
Wat zegje, snotneus?
Swaantje.
Niet met allen.
Kryn.
Dat komt van jou ontydig mallen;
Zo moet men vaeren, knikkerbil,
Als men naêr ons niet luist'ren wil.
Voort, doe dat mortje aan jou gezeid heeft,
En maek dat j'ons aanstonds bescheid geeft.
Swaantje, in huis gaande.
Ik zal.
Jacobus, tegens Kryn.
Tot Louwtjens was 't gezeid,
Ook, Kryn buur?
Kryn.
Wis. Waar blyft de meid
Maer slegts?
Neeltje, teegens Jannetje.
Wat mensk en zou 't niet spyten,
Dat heur de keijers zo bedryten.
Jannetje.
Wel mag je 't zeggen, lieve moer.
Swaantje.
Swaantje met de kap uit.
Je fulpe kap lei op de vloer,
En 'k hebze eerst zo wat afeschuijert.
Kryn ,terwyl Neeltje de kap op zet.
Kom, mortje, hier dient niet eluijert.
't Word tyd, dat wy nae Louwtjens gaen.
Jannetje.
Ik volg met Swaen straks achter aen,
Naêr 't Rechthuis. 'k Ben benieuwt te hooren,
Of 't word gewonnen, of verlooren.
| |
[pagina 37]
| |
Kryn.
Heer Avecaet, kom, gae je mee?
Jacobus.
Gewis. 'k Was over lang al ree.
| |
Vierde tooneel.
Swaantje, Jannetje, Carel, aan d'eene zyde van het Tooneel.
Carel.
‘Dat 's juist recht in den mond geloopen,
‘Wat raad? dat slopje eens in gesloopen;
‘Wel neen, wat hoeft dat? laat zy 't zien,
‘De zaak zal toch publyk geschiên.
‘Al ben ik haar parthy, wy weeten
‘Wel van malkanderens secreeten;
‘Waar toe te veinsen? 'k spreek haar aan;
Ho! Swaantje, vind ik jou hier staan?
Swaantje.
Ja, Carel, wat kom jy hier maeken;
Of komje mee kwae neuten kraeken?
Carel.
Wel neen ik, in het minste niet,
Ik kom van Jonker, die ik liet,
Daar by die schuur aan 't elselaantje,
Om dat ik haast had, lieve Swaantje.
Swaantje.
Ja, jy bent Cees zyn Avecaet.
In stee dat jy myn droeve staet
Zoud aenzien met meedoogend' oogen,
En met myn hartseer zyn bewoogen,
Zo zoek je my mee hiel in 't zand
Te helpen, en daer nae aen kant.
Carel.
Hoe kan je 't heggen? 'k wil het trouwen,
Met alle krachten, teegen houwen.
| |
[pagina 38]
| |
Wat drommel! ben ik jou parthy?
'k Ben ter contrary aan jou zy.
Want, 'k weet jy Fobert niet meugt lijen;
En 'k zal jou ook van hem bevrijen.
Dat huuwlyk zit al op zyn plat.
Je krygt hem niet, verstaaje dat?
Swaantje.
Och! was dat waer.
Carel.
Zyt niet verleegen,
Ik heb daar zo veel zeggens teegen,
Dat jy verstommen zult; maar, ziet,
Al lap ik daar wat uit, 't geschiet
Alleen om dus myn zaak te styven.
Wy moeten daarom vrinden blyven.
Swaantje knikt met haar hooft.
Jannetje.
Dat 's fraay.
Carel.
Een Advocaat spreekt rond;
Al wat hem maar komt voor de mond,
Dat moet 'er uit; des kon 't gebeuren,
Dat daar een darrem kwam te scheuren,
En dat ik, wordend los ter taal,
Te met licht deed een net verhaal
Van jou kortswylige bedryven.
Swaantje als vooren.
Wy moeten daarom vrinden blyven,
Ook Swaantje?
Jannetje.
Wis, Dat 's niet met al.
Carel.
Het zal jou helpen in 't geval.
Want, ging ik moogelyk wat zachter,
Zo bleef het trouwen licht niet achter,
En dan was 't heele werk verbruid.
Neen, neen, ik lap 't 'er liever uit.
'k Moet al jou staaltjes klaar beschryven,
Wy moeten daarom vrinden blyven.
| |
[pagina 39]
| |
Jannetje, de handen in de zy zettende.
Wel, jou versoope kaele neet,
Jou luisenek, wat weet, wat weet,
Jy toch op Swaentjes Eer te zeggen?
Kwam s' ooit by jou haer voeten leggen?
Jou afgeschroffeld' Avecaet,
Jou ypecryt, jou schoon in praet,
Wou jy jou gal zo uit gaen spouwen,
En 't zo maer in heur wambus douwen,
Of 't noodig was in jou pleidooy,
En vrinden blyven? dat is mooy.
Begin jy maer iets te openbaeren,
In 't pleiten, 'k zal je by de haeren,
Als jy gedaen hebt, langs de grond
Gaen sleepen, jou versjerde hond.
Carel.
Dat wyf is haarig op 'er tanden;
'k Ga voort, eer zy my aan komt randen.
Hy vlucht in 't huis van Crelis.
| |
Vyfde tooneel.
Jannetje, Swaantje.
Jannetje.
Voort is hy. Wel sint felten, Swaen,
Kon jy dat van die kwast verstaen,
En zonder eens weêrom te spreeken?
Ik niet. 'k Moest daer myn mond in steeken.
Dat 's niet te leijen van die vent,
Die by een yder is bekent,
Voor schuifjes looper en slampamper,
't Was daer aen toe, en 't scheelden amper
Niet veel, dat 'k hem by 't haer niet greep.
Och! sloof, jy vat niet eens die kneep.
Hy zocht maer, onder 't discoreeren,
Jou heunig om den mond te smeeren.
| |
[pagina 40]
| |
Swaantje.
't Is my om 't eeven. Laet hy maer.
Maer, zeg, hoe staeje met myn vaêr?
Kon jy zyn hart niet wat verzachten?
En wat zei mortje op al jou klachten?
Jannetje.
Jou vaêr en moêr zyn hart als steên.
Ze zyn bei doof voor jou gebeên.
Swaantje.
Zo zal 't niet anders kunnen weezen?
Jannetje.
ô Neen, ik kon beur niet beleezen.
't Is Fobert veur, en Fobert na,
Als of'er was geen wederga.
Swaantje.
Paciensy dan. Ik zal maer zwygen;
'k Zal toch wel eenmael uitkomst krygen,
Bezonder, als ik mag de zaek
Verliezen zien met groot vermaek.
Gantsch felten! hoe wil ik dan prachen,
En in myn vuist heur uit gaen lachen.
Jannetje.
Wel, dat 's jou ook niet af te raên.
Kom, Swaentje laet ons saemen gaen;
Trek jy de deur mooi toe van buiten,
En wil jou vensters rondom sluiten.
| |
Sesde tooneel.
Jonker Jan, Jannetje, Swaantje, trekt de deur toe, en sluit het venster.
Jannetje.
Maer, wat jaegt jou hier, Jonker Jan?
Jonker Jan.
Ik kom, om Swaentje, zo ik kan,
Wat nieuwe moed in 't lyf te spreeken.
| |
[pagina 41]
| |
Swaantje.
Och! Jonker, laet je my zo steeken,
Tot aan myn ooren in 't verdriet,
En helpje dan jou Swaentje niet?
Jonker Jan.
Wel, geef jy zo den moed verlooren,
Myn lieve Swaantje, 'k mag 't niet hooren;
De Rechter immers is niet blind,
Noch onze President een kind,
Die men blaauw bloempjes kan verkoopen.
Swaantje.
Ja, Jonker Jan, wat zel hoopen?
Dewyl je my, helaas! verlaat.
Jonker Jan.
Maar, kind, dat is maar zakken praat.
Wiens schuld is 't? zeg, de myne of jouwen,
Die van malkaar zo byster houwen;
Jou, jou verlaaten, zeg dat niet.
Want, 'k ly een doodelyk verdriet,
Wanneer je my zulks legt te vooren.
Och! laat my nooit dat woord weêr hooren.
Jannetje.
Nou, Swaantje, hebt wat medely:
Ei, stel jou droefheid aan een zy.
Swaantje.
Ja medely, mocht dat wat helpen!
Maar, och! 't zel myn verdriet niet stelpen.
Wel ik moet trouwen aen ien man,
Die ik noch zien noch luchten kan;
En 't geen my 't meeste komt bezwaeren,
Dat moet ik jou ook openbaeren.
Jonker Jan.
Wat is dat? soetert.
Swaantje.
Wat zou 't zyn,
Toch anders, als ik vrees voor myn,
Dat Fobert aen de vrucht zal merken,
| |
[pagina 42]
| |
Wie dat het land heeft gaan bewerken.
Jannetje.
Is 't anders niet? wat malle praet.
Of moet het kind juist op een draed
De vaêr en niet de moêr gelyken?
Dan zou men 't kind staen aan te kyken,
Wanneer het groot was, voor de vaêr,
En neemen d'een licht voor den aêr;
En dat zou maer verwarring baeren,
Zo tusschen zeunen als de vaêren.
'k Weet niet, waarom jy 't hoofd zo breekt,
En deze onnops'le tael hier spreekt.
Swaantje.
Ja maer, ik ben vol angst en vreezen.
Jonker Jan.
Waar moogje voor bekommerd weezen.
Voor Fobert? dat 's een rechte guil.
Voor Fobert? och! dat is een uil.
Voor Fobert? ei, dat is een kwaaker.
Voor Fobert? wat, die neutekraaker,
Die seemelknooper, en Jan hen,
Een drasbroek, zo 'k 'er ooit een ken;
Koop hem maar zoete koek en vygen,
Die hanggat zal voorzeeker zwygen.
Hy heeft het hart niet in zyn bloed,
Als hy my onderweeg ontmoet,
Om niet voor my zyn hoed te lichten;
Die fymelaar moet voor me zwichten.
En hoor ik maar het minste leed,
Dat hy u doet, en ik 't slechts weet,
Spreekt yverig.
Zal ik hem voort doen bastonneeren,
En zo zyn ribben laaten smeeren,
Dat hy zal buigen, als een blad,
Zelf met zyn bakkes aan zyn gat.
Geen Edelman laat zich ooit loeren,
Van lompe kneppels, kinkels, boeren,
Ik sloeg hem eer zo murw als drek,
| |
[pagina 43]
| |
Zo hy stokslagen had gebrek.
Hy spreekt bezaadigd, en op een verliefde wyse.
Myn lief, nu ziet gy voor uw oogen,
De liefd' en al haar groot vermogen;
Dies zet uw vreezen aan een zy,
En zyt gerust, ik blyf u by,
Swaantje, nygende.
Ik dankje voor die presentacy.
Jannetje.
Dat is al zoetjes; dat heeft gracy.
Ik moet bekennen, dat jou gunst
Is wonder aerdig, uit de kunst.
Met de handen in de zy.
Jy zoud myn man slaen ribben stukken,
En doen hem springen op twee krukken,
Of kloppen hem zo dicht en plat,
Dat zyn gezicht vloog aen zyn gat.
Ik meen, 'k zou jou een boekje leezen,
En braef eerst in de voorbaet weezen,
En krabben d'oogen uit jou kop,
En haelen jou by 't haer dan op.
Jou lippen, snavel, bek en wangen,
Die zouden lustig vliegen vangen.
Was ik zyn wyf, maski jou boel,
Ik zou je beuken met een stoel,
Of tang, veel murruwer als stokvis,
Zo lang een wyvenrok een rok is,
En dat ter eeren van den doek,
In spyt van joului mannenbroek.
'k Meen, 'k zou ze weeten aftestryken,
Om eens jou billen te bekyken.
Meenj', om dat ik een wroedwyf ben,
Dat ik myn bek niet roeren ken,
En schudden wakker al myn veeren?
Begin maer, zo je 't wilt probeeren.
Jonker Jan.
Hoe! Janne, wordje kwaad, dat 's mis;
Ik spreek maar by gelykenis.
| |
[pagina 44]
| |
Jannetje.
Ik ook, maer, zo ik niet mag kyven,
Laet die gelykenissen blyven.
Jonker Jan.
'k Beken myn schuld, en dat ik daar
Te byster opgetoogen waar
In liefde, die my zulks deed uiten.
En wie kan liefdens driften sluiten?
Jannetje.
Daer weet ik raed toe, weet gy 't niet.
Swaantje.
ô Dubbeld kruis! ô zwaer verdriet!
In stee van zoete troost te hooren,
Zo wil men hier mekaer vermooren.
En ik moet echter zyn gepaerd,
Met Fobert, die naêr my niet aert.
Al zuchtende.
Jonker Jan.
Dat 's niet gezeid, myn bolle zusje;
Kom, kom, gun my maar eens een kusje.
Dan zal 't proces heel anders gaan.
Swaantje.
Ja, was 't proces daer mee gedaen,
Ik gaf j'er noch wel honderd weder.
Zy kusschen malkanderen.
Jannetje.
Wat is de min ook wonder teder,
Zei Jaep buur, juist terwyl hy zat
Het kalf te zoenen voor zyn gat.
Kom, kom, hou op met al dat sabben,
Je mocht jou beiden licht beslabben;
Al lang genoeg met dat gesol,
Je maekt elkaer de kop maer dol.
Jonker Jan
't Doet niet, 't doet niet, Swaan kan daar teegen.
Jannetje.
Maer, 'k ben niet dat gebril verleegen;
'k Weet niet wat dit getalm beduit,
Want, Kryn en Neel is lang voor uit;
| |
[pagina 45]
| |
En zo wy zo lang after blyyen,
Zo valt 'er reeden om te kyven.
Hoor, Jonker, jy hebt tyds genoeg,
Als jy heur spreeken wilt, 't zy vroeg,
Of laet, want, zulk een weg te vinden,
Valt zelf gemaklyk voor de blinden;
En dat 's genoeg gezeid voor jou.
Wees jy geen breekspul in dees trouw.
Swaantje.
Maer, Jannetje, wat meugje praeten,
Moet ik myn Jonker niet verlaeten,
Als ik met Fobert ben getrouwd.
Jannetje.
Kom voort, onnoos'le Swaen, 'k word koud
Van zulk een praat. De deur gaet open,
Tot Crelis, laet ons heen gaen loopen;
Of, anders was hier 't werk verbrot.
Jonker Jan.
Swaan, noch een soentje:
Jannetje.
Word je sot,
Of dol? hoe is 't hier met jou soenen?
Voort, voort, of, 'k zal je weg gaen boenen.
Zy stoot Jonker Jan naar binnen.
| |
Sevende tooneel.
Swaantje, Jannetje, Crelis, Fobert, Carel, met een Pleitrok aan, een platte breede ronde Hoed op 't hoofd, en een breede lange Bef om den hals, houdende een groote bundel met Schriftunren onder den arm, treedende uit het huis van Crelis.
Carel, tegens Crelis en Fobert.
Zyt maar gerust, daar is geen nood;
Ik pleit me liever hallef dood,
Als dat ik gaf de zaak verlooren;
Ik zeg, je zult 'er noch van hooren.
| |
[pagina 46]
| |
Swaantje, van ter zyde.
Zo zal men, saggelaer.
Jannetje, teegens Swaantje.
Kom voort,
Op datmen ons hier niet en hoort.
| |
Achtste tooneel.
Carel, Crelis, Fobert.
Carel.
Dat 's wonder, wil je 't niet begrypen,
Of moet je my de harssens slypen?
Crelis, teegens Fobert.
Waer wil dit heen, myn arme Zoon,
Het vraegen word ons al verboôn.
Carel.
Dat vraagen, en dat wedervraagen,
Dat noemt m' in 't platte neerduitsch, plaagen.
Kom, ben jy alle by gereed?
Ik draag vast, dat ik daar van zweet.
Crelis.
Kom aen, kom aen, wy zyn al vaerdig.
Carel.
Wel aan; 't geld is de gang wel waardig.
Einde van 't tweede Bedryf. | |
[pagina 47]
| |
Tusschen 't tweede en derde Bedryf. Het zelve Boere Meisje,Zingt.
Och! wat komt my al te vooren,
Ga naar margenoot+Wat al klachten moet ik hooren,
Dan van Damon, dan Floreen,
Thyrcis, Coridon, Sileen.
Yder smeekt my met gebeden;
Geen van al laat my met vreden.
Maer, 't is heur alleen te doen,
Om myn Eertj' en myn fatsoen.
Het Rooseknopje,
Ga naar margenoot+Onfangt graeg een dropje
Des dauws, om 't bloempje te voên.
Maar 't is nauw ontlooken,
Of 't bytje, gedooken,
Van onder het jeugdig groen,
Komt 't bloempje belaagen,
In 't krieken der dagen,
En geeft het zo menig een zoen.
Tweede Couplet.
Maar, Minnelusjes,
En dartele kusjes
Van 't bytje, baaren geween.
Want, als 't heeft verhoolen,
Den honig gestoolen,
Dan vliegt 'er het diefje weêr heen,
En zegt teegens 't Roosje,
Ik gun u het bloosje,
Uw balsem die dient my alleen.
|