Portretten van Joost van den Vondel

II. Vondel, hersteld.

Govert Flinck had goed gezien; en Van Lennep had zich niet behooren te verwonderen, dat er geen lijkzang van Vondel op Tesselschade voor-handen is. Zoo er ooit een gedicht van hem bestaan heeft op het sterfgeval van 20 Juni 1649, lag het geheel op des dichters weg om er meê te doen wat hij met zijn Konstantijn, met andere handschriften heeft gedaan.

Flinck had, voor Koning, de maanden van Vondels leven, die verliepen tusschen Maart 1648 en half Juni -49, niet te warm gekleurd. Vondel had al zijn kunstvrienden uit het tijdperk, dat met de dood van Hooft werd gesloten, verloren^*: Hooft, in dubbelen zin; voords: Laurens Reael, Daniël Mostert, Hugo de Groot, die hij, alle drie zeer beminde; van Baerle, Baeck, en Dirk Swelinck, die hem het Muyder slot herinnerden; Gerard Vossius, dien hij diep vereerde; Cornelis Gijsberts Plemp, Jan Vechters, Marius, die vooral in hartelijk godsdienstig verkeer met hem hadden gestaan. 't Is waar, de Dames Baeck en Hinlópen, vooral

* Zie zijn brief aan Hooft van 21 Juli, 1646. Brieven, IV, 204.

[p. 161]

de goede Pieter Blesen en de De Wolven bleven hem over: maar het hooger verkeer met deze allen was gering; Agnes Block kende hij nog niet van nabij; zij zoû in de Meimaand van -49 zijne nicht pas worden. Alleen, - behalve zijne dochter Anna, die hem trouw ter zijde stond, maar aan wie hij, zoo min als een vader ter waereld aan zijn kind, zich niet geheel kon uitstorten, - alleen bleef hem over: de meest beminde van allen: die hij met jongelingsschroom vereerd had; die hem, in het tweede tijdperk, als eene vriendin met heuschheid was te gemoet getreden; die daarop, na dat beiden hunne echtgenoten verloren hadden, den grootsten en gezegendsten invloed op zijn zieleleven had gehad: - zijne Eusebia, zijne uitgelezene, in Holland de Koningin harer Eeuw - Maria Tesselschade. - En hoe droeg deze zich?

Men weet onder welke omstandigheden zij in het huwelijk was getreden; dat zij, na zoo gelukkig geweest te zijn als het mogelijk was in de verbintenis eener katholieke jonkvrouw met een loyalen Protestant; in 1634 haar man en haar jongste dochtertjen schier te gelijk verloren had; dat zij zich toen uitsluitend aan de vorming van haar eenig overgebleven pand wilde wijden; en tot geen tweede huwelijk wilde overgaan. In haar huis en tuin, aan den Alkmaarschen Cingel, haar rustig Belvedere, vond ze haar geluk. Slechts nu en dan bezocht ze Amsterdam en Muyden, een enkele reis den Haag. Wij kunnen nu, ziende hoe haar godsdienstig leven allengs toenam aan innigheid en ijver, ons verklaren dat deze soort van reaktie haar tevens een groot belang in Vondels te-rug-keer tot de Kerk heeft doen stellen. Wij weten bovendien, dat ze in verschillende tijdperken hare studieuren geheel ten offer bracht aan de vertaling van Tassoos heldendicht, en dat Vondel aan die vertaling aandeel gehad heeft. Zoo sleet ze, in klimmende Godsvrucht en dankbare te-vredenheid, haar leven. Maar de laatste Augustusdag in 1647 was een vréeslijke dag voor haar. De koorts nam haar dierbaar, haar eenig kind van hare zijde wech. Toen werd een langer verblijf in Alkmaar haar onmogelijk. Die eenzaamheid viel haar te zwaar te dragen. Waar zoû zij heengaan? Het ‘zaligh Roemershuys’

[p. 162]

bestond te Amsterdam sedert lang niet meer. Hare zuster Anna, weduwe als zij is, is met haar zoons in Leyden gaan wonen; naar de Van Buyls voelt zij zich weinig getrokken. Hooft is dood. Om Barlaeus, al leefde hij, zoû zij zich wel niet verplaatst hebben. Zoo sterk trekt de deernis niet. Wat zal zij dan gaan doen in Amsterdam?

In Amsterdam - leefde daar, heerlijk en onverzwakt, de zanger van Eusebia niet, het gouden hart, dat geen ontrouw, noch weifeling kent?

De bewijzen zijn voor-handen, dat zij in Amsterdam weêr opleefde; dat met nieuwen moed het gestaakte werk aan den Tasso hervat werd.

Het zullen gelukkige avonden zijn geweest, beurtelings doorgebracht in Vondels boekenkamer ter Warmoesstraat, en aan het huis van Tesselschade op de Kolk, als Anna, Vondels dochter, de begaafde weduw al vroeg was gaan bezoeken of had ontvangen, en de dichter kwam (na den arbeid, volbracht terwijl het dag was) zich verpoozen met zijne vriendin en zijne dochter, en overlézen wat zij van haar Jerusalem volschreven had, of spreken over het heden, het verleden, en het nog volmaakter hiernamaals.

Komt het u onwaarschijnlijk voor, dat een dichterhart menig-maal den geringen afstand, tusschen de Warmoesstraat en de Kolk, gezegend heeft?

Was het wonder, dat, toen Vondel den afstand tusschen de Kolk en een graf in de Oude Kerk, allerwreedaardigst kort had gevonden, dat, den 24ⁿ Juni van het jaar 1649, met de kist zijner geliefde vriendin, al zijne levensvreugde in de graf kuil scheen te zinken, en dat de goede Brandt aanleiding kreeg te zeggen, dat Vondel in drie jaar haast geen vaerzen maakte?

Flinck had dat wel goed gezien; maar hij ging ook veel met Vondel om; en Brandt is eigenlijk eerst op zijn ouden dag gemeenzaam met hem geworden.

Toen de goedhartige Philips Koning deze meêdeeling van Flinck gekregen had, was hij edelmoedig genoeg, ondanks zijn eigen verdriet, te besluiten alles te doen wat in zijn vermogen was om Vondels levensvreugde weèr te ontsteken. Hij is Vondel, tot diens laatsten adem, een hartelijke vriend gebleven.

[p. 163]

Trouwens in den zomer van het loopende jaar -53 was er bij onzen dichter reeds weêr een sprank van d'ouden gloed in vlam gegaan, en bracht hij op zekeren dag het plan voor zijn Lucifer ten papiere.

De Amsterdamsche gewoonte van in een spreuk of kort vaersjen de familiën saam te vatten, die, in éen of ander opzicht, meer bizonder merkwaardig zijn, zoû men bijna kunnen toepassen op sommige onzer burgemeesterlijke geslachten, in zoo verre zij kunst en letteren ten spijt van beeldstormende praedikanten, beschermd hebben en, als zoodanig, door de dichters gevierd zijn:

Vande Polls en Huydecopers,
Bicker, Six en haer agnaten,
Wijse en milde Maecenaten,
Schelden sulcke semelcnopers
Fariseeusche Cool-verkoopers.

Staat mij toe, u heden bij een dier Maeceenen binnen te leiden, en wel bij eenen, die zóo ver ging, dat hij zich niet bepaalde bij het beschermen van dichters en schilders, maar zelfs .... tooneelisten tot zijne salons toeliet. Tot mijn leedwezen kan ik u niet met zekerheid zijn Doopnaam noemen. Ik weet alleen, dat hij Burgemeester Gerrit Bicker, den vermaarden reeder en koopman, tot vader en Aleyde Boelens-Loen tot moeder gehad heeft; ik weet ook, dat hij een schoone en geestige dochter had, die den naam van Cornelia heeft gedragen; ik weet ook, dat hij de zelfde waardigheid als zijn vader, namelijk het Burgemeestersambt, bekleed heeft .... En toch, en toch, wie meldt mij, of hij Burgemeester Andries of Burgemeester Jan Bicker geweest is; of slechts een Baljuw van Texel en Raad van Indië^*, dan wel een Raadpensionaris van Holland³⁾ met eene zijner dochters getrouwd is.

Ik neig Jan Bicker nog al toe; onder anderen om de laatste hoedanigheid.

Wel dan, - wij bevinden ons, in de eerste dagen van October deszelfden jaars 1653, niet bij Andries, den ouden

* Salomon Sweerts (15 Juni 1611 † 1644).

3) Bl. 163. Jan de Witt. Zie mijn Alm. 1873, bl. 100. Van Lennep noemt hier verkeerdelijk Jacob, den bróeder van Jan Bicker. Jacob, Heer van Engelenburgh (na wiens dood, bij mangel van kroost, de beroemde D^r Andries deze Heerlijkheid verkregen heeft), was in 1630, wel is waar, Commissaris benoemd, maar heeft geene andere betrekkingen bekleed. Ook hij is - even als Jan - met een Jufv. de Graeff (Christina) getrouwd geweest. Maar geheel verkeerd zegt Van Lennep (en ook Van Vloten), dat Wendela kleindochter van den H^r van Swieten was. Deze (Cornelis Bicker) was haar oom. V.L. Vondel, VI, 637. Zie trouwens voor mijne eigene te-kort-komingen in dezen de Errata. Ik zie nu ook, tot mijn genoegen, uit de genealogie, verschenen in het Annuaire généalogique des Pays-Bas, I, 52, dat ik goed gegist heb, en de schoone Cornelia de zuster was van Wendela en dus de dochter van D^r Jan Gerritsen. Zij was geb. in 1638, † 27 Mei, 1709, trouwde 7 Mei 1658 met haar neef D^r Gerard Bicker van Swieten. Verg. Aant. 6.

[p. 164]

Heer van Engelenburgh (hetgeen trouwens moeilijk gaan zoû, daar de man al ruim een jaar ter zielen is); maar bij D^r Jan Bicker, o.a. Bewindhebber der W.-I. Compagnie. Boven den schoorsteenmantel van de ruime binnenkamer, waar ik u breng, pronkt dus zoo min het wapen der genoemde Heerlijkheid, als de drie vedels van Swieten, die niet zonder zelfbehagen door een derden broeder, Cornelis Bicker, gevoerd worden. Daarentegen prijken hier ruim zoo deftig de drie roerpennen naast en boven den rooden balk op gouden veld, en worden waardig ter zijde gestaan door de zilveren spaâ en blanke zwaan van Agniete de Graeff, moeder van Cornelia Bicker.

Wij vinden, ten dezen huize, enkele van onze oude vrienden bij een: Voor-eerst Philips Koning en Govert Flinck; de tegenwoordige, gewezene of toekomstige schouwburgregenten^† Marten Kretser⁴⁾, Gerrit Fonteyn, Jan Vos, Willem Dircxen Hooft, M^r Dirck Vennekool, Pieter van Schorel en Joan Serwouters, benevens hun aspirantscriba D^r Lodewijck Meyer. Behalve laatstgenoemden, die als poëeten eenige bekendheid hebben, was er ook de blijspeldichter Thomas Asselijn, de schilder Van Helt Stockade en de boekverkooper en plaatsnijder Jacob Meurs^§. Diep in de kamer, zitten, of het Juno en de twee andere Godessen vóor Paris waren: Mevrouw Bicker met hare dochters Wendela en Cornelia.

Zoo gij twijfelen mocht, of de levendige, belangstellende blikken van Juffer Cornelia vernuft en smaak verraden en haar recht geven in dit gezelschap vóor te zitten, - zoo de eenigszins indringende toespraak van den man met de grove mond en neus en de verwonderde wenkbraauwen, die bij haar staat, u hieromtrent nog geen waarborg levert, - hoor dan, wat deze man van haar gezegd heeft. Het is de dichterlijke glazenmaker Jan Vos. Van haar afbeeldsel, geschilderd door den bleeken peintre de bonne compagnie

† Wijbrands, Het Amsterdamsch Tooneel, bl. 228.

4) Bl. 164. Deze Marten Kretser, van wien Van Lennep zegt niets te weten, dan dat hij een door Vondel bezongen Magdalena van Titiaan bezat en als een der aanleggers van het S^t-Lucasfeest optrad, was een vurig kunstliefhebber. Schouwburghoofd, als ik zeide, oefende hij gaarne kritiek, en naar sommiger oordeel met juistheid, ofschoon hij geen praktiesch kunstenaar was. Zekere Jordis, die niet kon velen, dat men den lof, door Kretser aan Vangermez gegeven, niet telde, voer daarover volgenderwijs uit:

‘Ik heb voor dezen wel van Kretzer hooren quaken:
Door schilders, speelders en van volk die speelen maken,
Dat zulk een man dat werk niet grondigh kon verstaan,
Die 't zelfde niet en doet, noch noit en heeft gedaan.
Nu moet ik evenwel mijn oordeel hier in spreeken,
Dat in uw Eduard heel anders is gebleeken:
Om dat hij deze stof verkiest en voor een man
Vertaalt, die dichten en natuurlik speelen kan.
Kan zijn berisper ook zo rijmen of zo malen?
Als hij 't op hem verzocht, zo zal zijn keur niet falen.
En dit is d'oorzaak, dat zijn brein geen stof en geeft
Dan die van dicht-kunst en van schild'ren kennis heeft.’

Hieruit blijkt, dat ‘Eduard, anders standvastige weduwe’, waarachter deze vaerzen gevonden worden, Vangermez door Kretser aan de hand was gedaan en voor hem uit het oorspronklijke vertaald. Zoo had Anthoni van Baerle Kleazjenor en Jan Hz. Glaezemaker Laura voor hem in nederl. proza gesteld.

§ Is Jac. Meurs zoon van Aert Meures (v. Mechelen) en Jacoba Pieters (v. Rott.), die 3 Aug. 1591 hier ter ondertrouw gingen? Dan woonde zijn vader in het Schoutensteechjen en noemde zich zijn moeder Barbara Meuris.

[p. 165]

Gerrit Terburgh, gewaagt de dichter van Aran en Titus in de volgende bewoordingen:

‘Dus toont Terburg de schets van 't puikstaal der Korneliën,
In d'uchtent van haar jeugt, door zijn bezielde streken,
Begraven in een beemd van roozen en van lelien.
Maar die haar oud wil zien, die moet haar hooren spreken.’^*

Ter zijde van de tafel, bij de haard zit de gastheer; in zijn nabijheid de kunstlievende en leesgraâge Joan Six, en - vader Vondel, in eigen persoon.

Een knap gezelschap; zelfs wat stand betrof. Jacob Meurs, de boekverkooper, was misschien wel de minst aanzienlijke; maar daar was dan ook nóg een ander gildebroeder van dezen: in zijne specialiteit de beroemdste Nederlander der XVII^e Eeuw. Die specialiteit was echter geenszins het vak der Aldussen en Blaeuwen, al had hij de eer gehad een tooneelwerk van Jan de Witt (die eenmaal 's Heeren Bickers dochter Wendela zoû trouwen) ter perse te leggen. Die specialiteit was ook niet het vak van Ambrosius Paré, al oefende hij op zijn 32^e jaar het beroep nog uit van chirurgijn. Die specialiteit was: de tooneelspeelkunst.

In het volle licht der koperen kaarsenkroon, stond, op eenigen afstand van het overige gezelschap de vermaarde Vangermez, of, zoo als hij meer genoemd werd: Adam Carelsz.

Over geen nederlandsche celebriteit is meer historische onzin verkocht dan over dezen uitstekenden kunstenaar.

* Jan Vos, Dichtkunst, bl. 241; voords Adam Karelsz van Zjermes Tooneel Poezy, Leiden, 1730, bl. 116.
Ik heb bevonden, dat het quatrain van Jan Vos gemaakt is niet op Cornelia Bicker Andriesd^r, want het werd reeds gedrukt achter de eerste uitg. der Blyde Inkomst van den Heer Geeraardt Bikker, Slotvoogdt en Drost van Muide, Baljuw van Goilant, Hoofdtofficier van Weezop, Weezoper-Karspel en Bilemeer: Zoon van den Heer Andries Bikker, Heer van Engelenburg, Burgemeester t'Amsterdam, &c. door Jan Vos t'Amsterdam, by Jacob Lescaille, Boekverkooper op de Middeldam, naast de Vismarkt, 1649. Het is gedagteekend ‘Den 20 van Slachtmaandt, 1645,’ toen Cornelia Jansd^r pas 7 jaar oud was (geb. 1638, † 27 Mei 1709, × 7 Mei 1658 met haren neef, Gerard B.) Zie Ann. Généal. des Pays-Bas, 1874, Notices etc. bl. 52.

[p. 166]

Al onze kunstgeschiedschrijvers, met Collot d'Escury aan 't hoofd, Van Halmael en Van Lennep in zijn gevolg en den verdienstelijken laureaat Wijbrands, als jongste getuige, verklaren, dat de man in 1617 voor Willem de Zwijger gespeeld heeft, bij de opening van Costers Academie: en hij was NB. geboren in 1612⁵⁾. Hoe had hij ook anders de leermeester van Prof. Francius kunnen zijn, die pas in 1645 ter waereld kwam? Men gist, dat hij een Amsterdammer was. Die gissing is juist: maar zijn vader was een Andwerpenaar, een Edelman van Henegouwschen oorsprong, die in 1601 zich in Amsterdam aan den ‘Uytersen steyger’ had neêrgezet, en zich met Elyzabeth Steurs, mede van Antwerpen geboortig, een weinig gemésalliëerd had. Zij schijnt, evenwel, of dan ook, het vlaamsche hart op de rechte plaats te hebben gedragen, want zij liet haren Adam geen Fransch leeren. Dit maakte, dat hij eenige zwarigheid in de spelling van zijn eigen naam ondervond, die hij nu eens met een G, dán met Zj schreef. Zijn vader heette Charles de Vangermez, welk van met ons voorzetsel niets gemeens schijnt te hebben.

Maar al voerde Adam Carelsz eene pen, qui ne savoit pas l'orthographe, - al was hij, in zijn bizonder leven, een goedig man, die nog al eens in de verdrukking kwam, - als men hem in een heldenrol zag optreden, verwonderde het niemant, dat zijn geslacht van ouds gevoerd had d'azur à l'épée d'argent, garnie d'or.

De deftige Prof. Francius heeft geen lof genoeg voor de albeheerschende gebarentaal, de rijk geschakeerde stem, het geheel ingeschapen talent van dezen grooten kunstenaar. De natuur, in hare edelste openbaringen, ziedaar de eenige bron, waar hij uit putt'e. Levendig zielsgevoel en fijne opmerkingsgave geleidden hem, bij het onophoudelijk oefenen van zijn allergelukkigst fyziek, om elke dramatische schepping van ernstig charakter op het tooneel te verwezenlijken. Zijne voordracht had aan Brandts lijkreden op Hooft (een allerzonderlingst plagiaat, gepleegd op een franschen Bisschop) haar grootste bekoorlijkheid bijgezet, en Vangermez werd door de deftigste geleerden van zijn tijd niet minder dan Polus en Roscius geëerbiedigd.

5) Bl. 166. Hij kon dus zeer geschikt (op zijn 35^e jaar) in den schouwburg Brandts naar Du Perrons panégyrique op Ronsard geknutselde ‘Lykreeden over den Heer P.C. Hooft’ uitspreken; hetwelk plaats had den 28ⁿ Mei 1647. Opg. vóor de Mengelwerken, 1704. Vondel, Huygens en Van Baerle woonden die plechtigheid bij: zie Brandts Leven, door Joan de Haes, 1740, bl. 8. Verg. R. Ansloos, Poëzy, uitg. door den zelfde, 1713. bl. 265. Van zijne drie tooneelstukken zijn mij de volgende uitgaven bekend: Klaagende Kleazjenor en Doolende Doristee. t'Amsterdam, Gedrukt voor d'Autheur, by Jacob Lescailje, in 't jaar 1647. (zeer kl. formaat). Dat waren dus Edellui onder elkaâr; Lescailje voerde, als ik wel heb, een hand met zilveren handschoe in rood veld. Reeds deze uitg. is opgedragen aan ‘Me Ioffrouwe Kornelia Bikkers’, door ‘Adam Karels van Germez’. Het stuk is get.: AK. V. ZJERMEZ; bij den zelfde, 1670, zonder opdracht; het stuk ondert.: A.K.V. ZJERMEZ. Adam Karels Vervolgde Laura. t'Amst. gedr. by Jacob Lescaille, voor Joh. Jacot, Boekverkooper in de Stilsteeg, in de vergulde Kronijk, 1645. Opdracht aan de Regenten van het weezen-Godshuis, get. Adam Karels van Germez. Adam van Zjermez' Vervolgde Laura, den 3ⁿ Druk. Amst. by Jacob Lescailje, 1679. Zonder opdracht. A. Karels van Zjerméz Eduard, anders Stantvastige Weduwe. Amst. Jakob Lescailje, 1660, opg. aan Joan Huydekooper van Maarseveen, get.: A.K.v. Zjermez.

[p. 167]

Dien avond bij Burgemeester Bicker heeft hij den Lucifer ten gehoore gebracht.

Men kan begrijpen wat dat zijn moest, voor die kunstenaars, blakend van geestdrift.

Voeg daarbij, dat er eene kerkpartij was, die tweërlei grief tegen Vondel in de scherpste veroordeelingen lucht gaf:^* men wilde namelijk even-min het Oude als het

* Ziehier eenige uittreksels uit de kerkenraadsvergadering des betreffende.
‘Alsoo voormiddach na het vertrek der Dyaconen den Kerckenraet Is Bekent ghemaeckt dat een tragedy Is ghemaeckt bij Joost vanden Vondel ghenaempt Luisevaers treurspel, van de val der enghelen handelende op een vleesselijcke manier de Hooghe matery vande diepten godes met veele erghelijcke en onghereghelde verdichtselen wort voorghestelt dat de selve tragedy desen dach wederom sal gespeelt worden en de kercken raet oordeelt dat het een grootte onghereghelthijt is Heeft gecommitteert dat D. Ruleus en D. Langhelij met den Br. Elyson dit de E.E. Burgerm. sal remonstreren en te versoecken dat H.H.A.A. dit met hare autryteit te weeren dat dese tragedye niet ghespeelt en wort en tot dien einde de E.A.H. In 't particulier te begroeten soo Raporteren Deselve Broederen datse tselve In Hare Huisen als oock Inde plaetse daer Hare A.A. vergadert waren ghedaen hebben en hebben tot antwoort ontfanghen dat H.A.A. door veel occupatien verhindert waren tselve van desen Avont te weeren maar dat het morghen sal verbooden worden en order gestelt sal worden dat noit na desen dach meer ghespeelt sal worden; de vergadering verstaet dat voor teghenwordich daer niet meer en is In te doen en tselve daer by te laten.’Ordinaire Vergad. 1654. P^r D. Ruhooij. Protocol IX f^o. 40.
Verg. 12 Febr. 1654.
‘Dewyle de tragedie van Jost vande Vondel ghenaempt Lucifars treurspel In druck opentlyck te koop hangt. In welcke veele schandelycke dingen vervat zyn Is geresolveert dat de Br. ernstelycken sal verzocht worden dat Haere A.A. ghelieve door haar Autoritait de gemeldte tragedy gelieve te doen ophalen en het verkoopen derselvige te verbieden; daer toe zyn ghecommitteert D^s Ruley en D^s Langhely.
Prot. IX f^o. 42.
In de vergadering van 19 Februari 1654 rapporteerden de broeders, dat de Burgem. ‘In 't beginsel eenighe difulcutaiten hadden, zegghende dat de Luiden des te begheriger zouden zijn om 'tzelve te koopen.’ De broeders waren het hiermeê oneens en ‘beweezen de groote onheilen die daer wt souden konnen ontstaen en dat daar pericula In mora’ was. Hoe de Eerwaarden ook spraken, zij ‘en konden voor dien tijt niet anders van Hare Achtbaerheden verkrijgen.’ Prot. IX f^o. 43.
De vergadering vernam dit ‘met groote droefheyt’. Zij konden het er niet bij laten en besloten ‘alle moghelicke middelen tegen dit lasterlyck boeck aen te wenden.’
Prot. IX f^o. 43. Zelfde vergadering.
Nog eenmaal verschenen dezelfde Heeren bij Burgem. en nu verkregen zij van hen tot bescheid ‘dat wt Respect vanden Kerckenraet de voorschreven tragedie door haer last sal opgehaelt worden.’ De gezanten bedankten de Burg. met al den dank, die het afwenden van zulke groote gevaren als de lektuur van den Lucifer opleverde waard was.
Prot. IX f^o. 44. Verg. 26 Febr. 54.

[p. 168]

Nieuwe Testament noch de Legende, op het tooneel zien; en sints men gehoord had, dat er door Engelen en Duivelen in een ‘beweeghbaren hemel’ voor den volke zoû gespeeld worden, bereidde de partij zich tot een tegenstand, waar de gantsche stad van weêrgalmen zoû.

Dit vooruitzicht kon de bewondering onzer kunstenaren niet afkoelen. Misschien was het wel voor sommigen een verhoogde prikkel en voor vele poëeten en tooneelisten, die Adam Carelsz benijdden en tegenwerkten, een motief om hem nu te ondersteunen.

Hoe gelukkig moet Vondel zich gevoeld hebben, toen hij zijne schoone poëzij hoorde vertolken gelijk de begaafde Adam Carelsz. - alleen dit vermocht. Zijn gelijke heeft wellicht nooit bestaan^*, verklaart Francius: ‘men kan zich naauwelijks iets volmaakters verbeelden’; en Reyer Anslo getuigt, dat hij Vondel, Huygens en van Baerle ten hoogste verrukt heeft gezien^†, toen zij hem, in een propvolle schouwburg, een tamelijk ondankbaar prozastuk hadden hooren voordragen.

M^r Dirck Vennekool, de zwager van Adam, en ‘regeerend’ schouwburghoofd, beloofde zich dan ook vrij wat lauweren voor dichter en acteur, als het stuk ten tooneele zoû komen.

Jan Vos, katholiek als deze beiden, ofschoon misschien in mindere mate dan Vondel, kon even weinig als zijzelven verwachten, dat de praedikantenpartij dit maal over de vrijzinnige Regeering zoû zegepralen en den Lucifer van het tooneel verwijderen.

* M^r A. van Halmael, Bijdr. tot de gesch. van het Tooneel, bl. 17.

† Zie noot 5 en verg. zijne Poëzy, blz. 265 en 272.

[p. 169]

Philip Koning, Marten Kretser en Stockade schenen zelfs, in een hoek, nog iets bizonders te besteken.

Toen de vrienden zich gereed maakten uit elkaâr te gaan, traden Koning en de dichter Asselijn op Vondel toe, en maakten hem met het bij vele kunstenaars en poëeten beraamd plan bekend, om, ter gelegenheid van het Sint-Lucas-feest, in den Voet-boogh-Doelen eene maaltijd aan te rechten, waar de broederschap van ‘penseel’ en ‘Lauwrier’ (gelijk men de poëzie noemde) gevierd zoû worden.

‘En daar, Heer Vondel! op die vergadering van meer dan 100 kunstenaars en liefhebbers, daar hopen wij u de eereplaats te zien innemen.’

Vondel ging een glans van genoegen en dankbaarheid over het gelaat. Maar met de hem eigene kieschheid voelde hij terstond de fout, die de goede kunstenaars begingen, met zich niet in de eerste plaats van de meêwerking althands van den Edel Gr. Achtbare in hun midden, hun gastheer Bicker, te verzekeren. Aan zijn blos had deze gekwetste gevoeligheid haar aandeel. ‘Ik zal er gaarne komen,’ zeide hij, ‘in het vertrouwen, dat onze waardige gastheer door zijne tegenwoordigheid den waren zonnegloed over den groep der verbroedering zal komen spreiden...’

- ‘Ik vrees, vriend Vondel, door drukten verhinderd te zullen zijn,’ sprak de Burgemeester; ‘Wanneer zal het wezen?’

- ‘Dat zal wezen den eersten Maandag na S^t-Lucasdag,’ andwoordde Koning. ‘Deze valt, geloof ik, op een Saturdag; het zal dus Maandag, den 20ⁿ dezer maand, zijn.’

- ‘Ik vrees,’ hernam de Burgemeester koel. En hij mocht wel vreezen; want hij heeft dien dag niet meer beleefd⁶⁾.

Deze, voor Vondel zoo belangrijk, is echter op zijn tijd aangebroken.

Govert Flinck kwam den ‘Vader’, gelijk men Vondel toen reeds noemde, aan zijne woning afhalen (hij had toen reeds met Anna zijn intrek ten huize van Van Veerle op de Princengracht genomen^*) en zij wandelden door Beeren-,

6) Bl. 169. Aan D^r Jan Gerritsen Bicker, reeds in 1626 Commissaris, in 1647 Schepen, waren pas op den Maria-Lichtmis-avond van 1653 de Burgemeesters- ‘strooken’ ten deel gevallen. Hij † 9 Mei 1653, en heeft er dus niet lang wil van gehad. Eer mij deze datum bekend was, liet ik hem in het najaar de genoemde kunstvrienden nog bij zich ontvangen. Men houde mij ten goede, dat ik 's mans leven eenige maanden gerekt heb.

* Zie mijn Almanak, 1857, bl. 307.

[p. 170]

Wolvenstraten en Oude-Spiegelstraat, langs het Cingel, tot over het Koningsplein.

Ik zal het feest u niet beschrijven; ik zal de deels middelmatige, deels gants levenloze vaerzen niet trachten te redden, die er ter eere van Vondel weêrklonken. Groot moet 's dichters verrassing geweest zijn, toen Apollo-zelf, althands een kamerspeler, die hem verbeeldde - misschien wel Adam Carelsz. - in naam der ‘Schilders, Poëten en liefhebbers der zelfder Konsten’ den grijzen Vondel met de woorden:

‘O Fenix, zoo in Zang en Maatgedicht,
Mijn zoon, ghy zult hier met mijn lauwren pralen,’

een eerekrans op het hoofd zett'e.

D^r Lodewijck Meyer bovengenoemd, ‘in zijn leven’ geneesheer, schouwburgregent, en schrijver van den bekenden Woordenschat, had daar een vaers op, waarin hij zeide, dat de Negen Muzen twistten om de eer van dat wijze hoofd te kroonen. Ruim een jaar later⁷⁾ werd het S^t-Lucasmaal herhaald, onder voorzitterschap van Joan Huydecoper van Maerseveen; Vondel mocht er niet ontbreken, en dit maal bracht hij een lauwerkrans te voorschijn, die hij het beeld der Schilderkunst opzett'e, uitroepende:

‘O eedle Schildermin,

O tiende Zanggodin,

Wy loopen U met d' andre Negen

Parnasgodinnen tegen,

Van zingen noch van spelen moê:

Ontfang dees kroon, zij komt u toe.’

Het was bij éen dezer, beide gelegenheden, dat, op het einde van het maal, toen ‘de wijn in de man’ en de ‘wijsheit in de kan’ stak, toen eenige der Sint-Lucas-kinderen wat heel rumoerig, ja zelfs handgemeen werden, Vondel aan Flinck dat vaersjen over de tafel toereikte:

‘Govert, ick verschrick van kampen,
Vechten, drincken en slampampen,
Razen, buldren, trappen, trampen.

Maegh en darmen vol te stampen,

7) Bl. 170. Op Woensdag, 21 Okt. 1654. Men heeft de beide feesten door elkaâr gehaald en oneindig getwist over de vraag, of 1653 of -54 het jaar was. Het is echter duidelijk, dat er twee feesten onderscheiden moeten worden. Op het eerste (gevierd Maandag, 20 Okt. 1653) werd Vondel gekroond en hem de eerewijn geschonken. Op het tweede (gevierd Woensdag, 21 Okt. 1654) werd het Maecenaat van Burgemeester Huydecoper gehuldigd, en de verbroedering der oefenaars van de beeldende kunsten onderling gevierd; die nog al wat te wenschen overliet. Zeer duidelijk zegt de officiele feestrijmer:

‘De konst-godin aan 't Y

Is hier gewoon op nieuw haar Jaargety te vieren.’

Holl. Parnas, bl. 30.

[p. 171]

 

By de kaers of by de lampen,

 

Hier uit spruiten duizent rampen,

 

Hooftpijn, zinkingen en dampen,

 

Zenu-krimpingen en krampen.

 

Wiltghe blijven? - ick gae schampen.’

Maar al ging hij schampen, of heenschuiven, zeker is het, dat, in Vondels waardeering, op ‘Apelles Schildt’, gelijk Lodewijck Meyer het genoemd heeft, vele van de vijandelijke pijlen afstuitten, die op den dichter van den Lucifer gericht werden, en dat Apolloos ‘lauwrier’, hem opgezet, ontrefbaar bleek voor den bliksem van den tooneelhaat; dat Vondel, sedert het S^t-Lucasfeest nieuwen moed kreeg, en dat 4 jaar later, Cornelis de Visscher een portret van hem leverde, dat van nieuwe opgewektheid en levenslust getuigde.

Verlangt gij nog te weten, hoe het afliep met de vrijerij van Philips Koning? Hij heeft, 4 jaar later, het mooye Grietgen van Rijn, hoewel dan als weduwe Valentijns, toch nog gekregen⁸⁾!

Ook Govert Flinck bleef geen weduwnaar^*. Men blijft geen weduwnaar, of men moet Vondel heeten, en eene Eusebia gedenken.

Dat de vrienden Vondels gemoedstemming niet onjuist beoordeelden, blijkt uit het zinrijk, het veelbeteekenend bijschrift, dat Vondel, zittende voor Govert Flinck, den 17ⁿ November van dat zelfde jaar, aan zijne schilderij verbond:

‘Ick sluit van daegh een ringh van zesmael ellef jaren,
En zie mijn hoofd besneeuwt, en tel mijn gryze hairen

Oock zonder glazen oogh in deze schildery,

En noch ontvonckt mijn hart in lust tot poëzy.

Terwijl ick Lucifer zijn treurrol leer volspelen,
En met den blixem slae op hemelsche tooneelen,

Ten schrick en spieghel van de staetzucht en de nijdt:

Wat is mijn ouderdom? Een roock, een damp, gheen tijdt.’

8) Bl. 171. Zij zijn aangeteekend binnen Amsterdam, den 26ⁿ April 1657, getrouwd te Rotterdam, den 16ⁿ Mei 1657. Waarom in Rotterdam? Om de tegenwerking te vluchten, die M^r Flips eenmaal zoo bitter teleur-gesteld had? Of stond het in verband met de aanstaande benoeming van den Rotterd. Magistraatspersoon Cornelis Coninck tot Burgemeester? Behoorde Flips misschien tot de familie van dezen? Zie S. Lois, Cronijcke, 1746, bl. 215. Cornelis stierf reeds in Juni 1658. Verg. J.G. Frederiks, Geneal. Overz. van het gesl. Coninck, in de Rott. Historiebl. III^e Afd. 1 Dl. 1 St., waar echter geen spoor der onderstelde verwantschap in voorkomt.

* Zie noot 2.

[p. 172]

Vondel is getroffen door zijne eigene grijsheid op de beeltenis, door Flinck geschilderd⁹⁾. Koning Flips had hem 2 jaar vroeger gemaald: toen begon zijn haar pas te graauwen. En toch - hoe zeer ook grijzaart - nog,

‘Noch ontvonckt [zijn] hart in lust tot poëzy,’

en niet in zwakken graad: ‘op hemelsche tooneelen’ slaat zijn hand met den bliksem, ‘ten schrick en spieghel’ van nijdigen en eerzuchtigen. Maar die hier een krachtige persoonlijkheid achter zoeken zoû, - de zwaarmoedige dichter verzekert, dat hij zich zoû vergissen: niets bleef er van zijn ouderdom over dan een gloeyende ‘roock’, een vluchtige ‘damp’. Vijf jaar later is hij van die overtuiging nog niet geheel te-rug-gekomen. Hij acht zich ‘in top van 's levens jaeren’, en vraagt, bij zijne kleine afbeeldingen door Philip Koning:

‘Wat is 't?

Noch min dan verf, een damp, een mist.’

Nog twintig jaren arbeids zouden echter bewijzen, dat Vondels ouderdom meer was dan dat.

9) Bl. 172. Ik heb gedwaald, toen ik het Vondelportret berustende in het familiearchief van Jhr. C. Hartsen, aan Flinck toeschreef. Volks-Alm. voor Ned. Kath., 1875, bl. 296. Het is een der beeltenissen door zijn warmen vriend Philip Koning van den dichter gemaakt. Een naauwkeurig onderzoek heeft mij de initialen van dezen schilder er op doen herkennen.
Op het paneel aan de keerzijde is een eigenhandige brief geplakt van Prof. P. Burman, gericht aan Antoni Hartsen, den vertaler van zijn opgewonden latijnsche feestdicht Brederode (wellicht in dankbetuiging voor de even te voren voltrokken overzetting).

Hij is van dezen inhoud:
Mijn Heer
De Heer Antoni Hartsen
op de Keysersgraft by de
westermarkt
Te
Amsterdam.

Myn Heer en seer geachte Vriend
Permitteer my dat ik de vrijheid gebruijke dit nevensgaande pourtrait van den Prins der Nederduitsen Helicon te zenden aan een der beste Nederduitse Dichters onser eeuw, en doet mij 't genoegen dit te willen aenneemen als een gering onderpand van de achting, waar meede ik de eer heb mij te noemen.
Myn heer en seer geachte Vriend
UWEd^s onderdaanigen van huys 13 Aug. 1767.
Dienaar en vriend
P. Burman.

Het zegel van dezen brief toont het bekende wapen van Burman: het mannetjen met den (pelgrims?)staf. Op den helmkam: 't zelve tusschen een vlucht.
De Heer Antoni Hartsen was de overgrootvader van het Lid der Eerste Kamer, Jhr. C. Hartsen. Hij werd geboren in 1719 en huwde in 1745 Louise Hooft. Hij zett'e in Amsterdam, onder de reeds eenige generatiën oude firma van Antoni Anselmus Hartsen de zaken van reederij, assurantie en ook den lakenhandel^* voort, die zijne voorouders uit Antwerpen, na het beleg van Farnese, herwaards overbrachten; deze handelsfirma, gedurende de fransche tijd verdweenen, trad in het jaar 1813 weder in het leven. Ook toen was een der vennoten een Antoni, als luimig dichter en kritikus niet onbekend.
Het is al bizonder, dat het portret van het beroemdste lid eener uit Andwerpen (over Keulen) naar Amsterdam gevluchte familie in het bezit moest komen van een aanzienlijk geslacht, dat insgelijks uit Andwerpen naar Amsterdam was uitgeweken. In 1501 was Jan Hertsen (Hartsen) Meester in het ‘Gulde der H. Besnydenisse’, Mertens en Torfs, Gesch. v. Antw. VII, 614. In 1529 was Adriaen Hertsen Burgemeester, T.a.p. Aanh. bl. 232 (eig. 233). Op eene schilderij der overdracht van de Regeering door Karel den V^c aan Philips den II^e komt als Burgemeester van Andwerpen een lid der familie voor, gehuwd met Catelijne van Amstel. Een ander lid bekleedde te Andwerpen tijdens het beleg hetzelfde ambt, en was gehuwd met de laatste afstammeling der Douglassen. Van hier dat het roode hart van Robert Bruce in het wapen der Hartsens voorkomt. De Ridder Jacob Hertsen, in 1549 Burgemeester (t.a.p. Aanh. 234,) was een der voornaamste leiders van de calvinistische partij (t.a.p., IV, 404).

* Zie mijn Alm. 1865, bl. 242.

* Zie mijn Alm. 1865, bl. 242.