Portretten van Joost van den Vondel

III. Een feest bij Roemer Visscher.

Maandag, de 11^e Feb., was bepaald om eens lustig de weêrkomst van Reael te vieren. Zijne konferentiën in den Haag waren een goed eind heen, hij begon zich te troosten in zijn val: - want een val was zijne ontvangst bij de machthebbenden in den lande, ondanks de volksgeestdrift, wel te noemen. Hij kreeg vrijen tijd en een vrijen geest om weêr meê te gaan arbeiden aan den opbouw der vaderlandsche taal- en letterkunde.

Een uitgezocht, niet te talrijk gezelschap was aan de Geldersche Kade in de ruime zijkamer van de Visschertjens bij-een. De maaltijd werd in de hooge binnenkamer opgedragen.

Daar waren tegenwoordig: voor-eerst de gastheer Roemer Visscher, een breed geschouderde, weleer krachtige, Amsterdammer van 75 jaar, maar wiens middelmatige lengte de laatste jaren niet had toegenomen, daar hem de forsche kin met haar baardtjen een weinig op de borst begon te zakken¹⁷⁾. Hij droeg een kleine dubbele geplooide kraag, een zwart wambuis van geperst fluweel, dito korte broek, met strikken aan de knie, zwarte kousen, en een met bruin bont gevoerden lakenschen tabbaart. Haar en baard waren nog niet geheel grijs; maar minder geestig dan vroeger vonkelden zijne blikken onder den breeden rand van den eenigszins spits oploopenden hoed. Zijne dochter Anna, die donkerder haar en oogen dan Tesselschade had, en tot de kategorie der dikke vrouwtjens behoorde, was insgelijks in 't zwart, maar keur bouwen of opgenomen overrok was met gele zijde doorwerkt. Hagelwit waren de kousen, achter de roode rozet der schoenen; hagelwit haar halskraag en vleugelmutsjen. Tesselschade, hoewel geene blondine, had zulk een betooverende gelaatskleur, dat zij veilig dat koren-

17) Bl. 22. Verg. het vaers van Cats, hierboven, en 's mans portret bij Jac. Scheltema.

[p. 23]

blaauwe kleed kon aantrekken. De met punten geborduurde strook van haar doorzichtige muts of huive vormde boven de achterwaards-gekamde, licht bruine haren een soort van kanten diadeem. Het lijf van haar zwart geboord kleed was vierkant uitgesneden, tot op een met gitten bewerkte lange keurs. Een fraai geborduurde kraag verloor zich in haren kamerijkschen halsdoek, en omgaf, naar achteren verbreedend, op eenigen afstand, den hals, die dezen witten weêrschijn niet noodig had, om het vrij groote geëmaliëerde borstkruis sterk te doen spreken. Aan een zijdkoorden gordel hing een metalen reukfleschjen, dat nog nooit gevuld was geweest; zij droeg uitgepunte handboorden van het zelfde borduursel als kraag en huive: en als gij haar toegesproken hadt - en zij zag u met haar goedige schoone oogen zoo argeloos aan, - kondt ge niet nalaten getroffen te worden door de gratie van die veêrkrachtige gestalte, zich daar koen verheffend op die fraai gekambreerde voeten, die zoo vlug op die goudleêren schoentjes voortkonden. Onwillekeurig zoudt ge gezegd hebben, dat Barlaeus, haar bezingende toen zij eens te paard zat, aan geene onwaardige amazone zijn deftige hexameters (of wat 'et wezen mag) gewijd heeft.

Nu volgt, naar recht en reden, zuster Geertruyt, die, vier jaar jonger dan Anna, maar zeven jaar ouder dan Tesseltjen, volgens den rang der leeftijd, reeds eerder had moeten geschetst worden. Dat onze letterkundigen, nog lang na het optreden van Jacobus Scheltema, van deze derde zuster nooit hadden hooren spreken, ligt hieraan, dat zij weinig aan chronologie deden en van ouds de gewoonte hadden de tijdperken van het leven onzer dichters, en der groepen, waarin deze zich bewogen, met eene beminnelijke wanorde door elkaâr te werpen. Jacobus Scheltema, de historiograaf van Hooft en de Visschertjens, zegt maar doodeenvoudig en, une larme dans la voix, dat Anna en Tesschelschade zeer vroeg derzelver dierbare moeder moesten derven; hetgeen te wege bracht, dat Anna de opvoeding van Tesselschade te verzorgen had¹⁸⁾. Daar is, om de waarheid te zeggen, niets van aan. Toen Greertruyt Roemers trouwde, in Juni 1609, was Anna 23 en Maria Tessel-

18) Bl. 23. Als piece justificative voor deze fictie zegt Jac. Scheltema, dat hij een briefjen van Tesselschade aan Hooft gezien heeft, waarin zij hem, den 14ⁿ Ap. 1630, de dood van een dochtertjen bericht, dat Magdalena heette en dat ze zoo graâg zoû behouden hebben, om dat dit de naam harer moeder was, ‘die zij niet gekend had’. Volgends de openbare registers heette de moeder van Geertruyt en Tesselschade ondertusschen Aefjen en niet Leentgen. Het is waar, dat Roemer Visscher in zijne erotische sneldichten ergends een zekere Magdaleen Jans alle voortreffelijkheden toeschrijft (Brabb. 1669, bl. 72, n^o 48); maar op eene andere plaats valt hij ‘Machdalena’ zeer af (Zij ‘wracht berouw van onbedachte minnen’, Ghen. Boerten, 1612, bl. 38, n^o 83) en nog op eene andere zegt hij, dat ze van lagen staat is (Brabb. 1669, bl. 80, n^o 24). Indien nu deze Magdalenaas bij onzen rijmer identiek zijn, dan was dit laatste geene overdreven nederigheid van haren minnaar. Zij schijnt namelijk een stijfstertjen geweest te zijn. De naam van Magdalena kwam in de XVI^e E. te Amsterdam tamelijk weinig voor; en men mag aannemen, dat de Magdalena Jansdochters wel zeer dun gezaaid zullen geweest zijn: het is dus niet veel gewaagd te onderstellen, dat het volgend bericht in het Begraaf-boek der N. Kerk de gewezene liefste van den ‘ronden Roemer’ van nabij betreft: Maddeleen Jans D^r de styster is begrauen den 7ⁿ Oct. 1594.’ De rechtvaardigheid vordert echter dat ik mijne ontdekking van nog eene ‘Madolena Jansd^r’ hier niet te-rug-houd. Deze werd in de N. Kerk begraven den 11ⁿ Sept. 1597. Zij kwam van ‘buyten 't Waterpoortgen’. Roemer schijnt tamelijk lang met Maddeleen verkeerd te hebben; want zij verwijt hem, dat hij al ‘half grijs’ is. (B., 1669, bl. 48, n^o 61). Wellicht bedoelt hij zijn vrouw Aefgen in het vaers: Eva bood my den appel van lieffs begheeren’ (1612, bl. 38).

[p. 24]

schade ruim 14 jaar, zoo goed als volwassen. En wie was getuige bij dat huwelijk? Niemant anders dan de moeder der meisjens, Aefgen Jansd^r, die de goede Jacobus al vóor 1600 naar het koele graf had verwezen; en niets bewijst nog zelfs, dat de huismoeder zoo spoedig na het huwelijk harer middelste dochter overleden is.

Deze middelste dochter dan was, met haar man, den welgegoeden bierbrouwer^* ‘In 't Duyfgen’ Nicolaes van Buyl, meê ten eten gevraagd bij vader Roemer, op den genoemden Sprokkeldag. Zij was wat opzichtiger dan hare zusters gekleed, en scheen in 't geheel in een grover vorm gegoten, zoo wat de ziel als wat het gebeente betrof. Haar man, de aanstaande Onderschout^†, nam ook deel aan het, gezelschap.

Men zag er voords het bevallige Swaentgen, van wier zwak voor den Generaal Reael ik boven gesproken heb. Te oordeelen naar de uitdrukking, waarmeê zij nu en dan, onopgemerkt, naar hem heenzag, zoû zij er geen zwarigheid in gevonden hebben, ten pand van haar hart, hem haar hand te reiken, al wist ieder-een, dat hij op 't oogenblik bij de Heeren in den Haag een weinig geliefd persoon was.

Reael had, voor heden, besloten zich geenszins door die stemming ten zijnen nadeele te laten overheerschen, en wilde meêwerken tot een allergenoeglijkst samenzijn. In zijn ridderlijk gewaad, fluweelen lijfrok waar de goud-lakensche mouwen van zijn onderkleed fraai bij afstaken, met zijn krijgsdegen en dikke gouden keten, trok hij al aanstonds de aandacht te midden der gasten, ook zoo zijn bruine tint, donker oog en raafzwarte knevel hem niet genoeg onderscheiden hadden.

Behalve Pieter Corneliszoon Hooft, die nog niet in het bezit was van de later hem ten deel gevallen ridderketen, behalve zijne lieve vrouw, de blonde clavecimbel-speelster Christina van Erp, die, naar het gebruik van de tijd, door den Drost doodeenvoudig met den naam van ‘Stiintgen’

* Zie Keurboek I, bl. 254.

† Claes Buyl werd ten jare 1635 benoemd ‘in plaets van Jan Tengnagel.’ Commelijn, Ed. 1694, bl. 419.

[p. 25]

werd toegesproken, was nog van het gezelschap een ander liefhebber der Italiaansche Letterkunde, een met roem bekend oud-Amsterdammer, Dr. Johan Fonteyn genaamd, lijfmedicus van Roemer Visscher; voords: een jeugdig Hopman-ter-zee, met name Allart van Crombalch, die wellicht de thuisreis met Reael gemaakt had, zoo hij niet reeds door hunne Alkmaarsche betrekkingen met de familie Visscher in kennis was gebracht. De jonkman toch hoorde in de Kennemer hoofdstad thuis, waar zijn vader Jan van Crombalch woonde, al was hier in Amsterdam zijn peetoom en naamgenoot Allart ‘Inde climmende bock’¹⁹⁾ meer bekend.

Toen het gezelschap zich om den disch had geplaatst, waar, naar Roemers ‘Tafel-recht’^*, de ‘waerdt en waerdinne’, in dit gezin vertegenwoordigd door den Vader en oudste dochter, de hoofdplaatsen van bezett'en, lichtte Roemer even den hoed, maakte een vrij vluchtig kruis en zeide overluid een kort gebed of ‘Benediist’, gelijk hij 't zelf ergends heeft aangeduid. Duidelijker dan men, in dezen kring, de gewoonte had er zich over uit te spreken, heeft men in Holland bij den aanvang eener maaltijd getuigenis te geven van zijne kerkleer. Ook op dezen 11ⁿ van Sprokkelmaand waren de konfessiën nog al verscheiden. Niet alleen toch het kruisteeken, gemaakt of nagelaten, was hier kenmerk; maar een geoefend waarnemer zoû sterke schakeeringen en overgangen bespeurd hebben in de rij der genen die zich kruisten en der anderen, die het hoofd wat dieper bogen dan deze.

Hooft deed, onder het gebed, slechts zóo veel als, behoudends de voegzaamheid, niet gemist kon worden; Reael bad met meer innigheid; de Heer van Buyl had eene distraktie. Anna en Tesselschade zaten met neêrgeslagen oogen en schaamden zich hun kruisteeken niet. Voor zuster Geertruyt was het begin der familie-maaltijd immer een pijnlijk oogenblik. Vijftien jaren vroeger getrouwd dan hare oudere zuster, had zij op haar 21^e, in het huwelijk met Claes Buyl of van Buyl hare geloofsleer en kerkplichten ten offer gebracht.^† Bij haar ondertrouw assisteerde, als wij boven zagen, hare

19) Bl. 25. Ik gis althands, dat het volgend begraafbericht een oom van onzen Allart betreft. Den 31 Jan. 1594 werd ‘onder den arm’ een kind ter Nieuwe Kerk naar 't graf gedragen van ‘Allert van balck inde climmende bock’. Zie het Begraef-boeck.

* Brabbelingh (1669), bl. 111.

† [Zie evenwel de opmerking bl. 50].

[p. 26]

moeder alleen²⁰⁾. Was het den Vader, ondanks zijne losse vaersjens, toch tegen den borst om in persoon de geloofsverzaking zijner dochter te komen bezegelen? Wij weten het niet: maar dit is zeker, dat de huwelijksvoltrekking door Dominus Caspar Heidanus niet heeft kunnen verhinderen, dat de geheele persoonlijkheid van Truytgen Roemers met een nevel overtogen is, en dat, hoewel het familieverkeer nooit geheel geschorst schijnt geweest te zijn, Jufvr. of later, Mevr. van Buyl, tegenover het nimmer verzaakt kruisteeken harer zusters, zich altijd eenigzins belemmerd moet hebben gevoeld, al zouden die zusters in later tijd zich insgelijks aan protestantsche mannen verbinden. De jonge Allart Crombalch, godsdienstig als de zeeluî zijn, behoorde echter niet tot de kruismakers. Swaentgen voegde bij haar gebed om den zegen over het maal, een blosjen en een zucht om zegen voor een der meest gevierde gasten; de Drostin bad met ernst en vertrouwen; Dr. Fonteyn, die eigenlijk den familienaam van Holland voerde, daar zijn geslachtsboom aanving bij een Graaf uit het Oude Vorstenhuis, terwijl hij, met Sybilla Plemp, eene dochter uit dat zeer katholieke geslacht, tot moeder, zich de woorden ‘Fons vitae Christus’ tot zinspreuk gekozen had, zoû tóch wel een middenevenredige hebben willen vinden tusschen ‘een kruis’ en ‘geen kruis’: maar nog éen persoon was er, die maar half vrede had met zijn eigen kerkgebruik, van, zonder kruis, uit het gebed in het vrolijke tafelverkeer te-rug te treden. Het was een zeer bescheiden dischgenoot van nog geen 33 jaren, die, tusschen de goedige en vrolijke Tesselschade en den deftigen Dr. Fonteyn gezeten, met geest en hart sterk scheen te deelen in den strijd van aardige slagen door Roemers levendige jongste uitgewisseld met den Drost, den Generaal en den jongen Crombalch, al zett'e hij met zachte stem een min of meer geleerd gesprek met zijn medikalen buurman voort.

Vader Roemer was niet spraakzaam; hij had iets dofs; Anna moest hem meer verzorgen dan men het een dischgenoot en gastheer pleegt te doen.

‘'t Is jammer, dat Coster niet heeft kunnen komen,’ zeide hij.

20) Bl. 26. In het Register der Proclamatien, N^o 14, leest men: 29 Maji 1609,
Compareerden als voren Claes van Buyl oud 24 jaren, wonende op 't Water, geassisteert mit Elbert Symonsz. Jonkheyn, zijn zwager ter eenre ende Truyken Roemers Visschers d^r., oud 21 jaren, wonende op de Engelse Kay, geassisteert mit Aefjen Jans, hare moeder, zijnde gehouden des vaders consfent vóor de eerste proclamatie te doen blijken; ter andere zijde.
Claes van Buyl. Truitgen Roemers.
S. Roemer Visscher heeft aan mij Secretaris zijn consent verclaert.
Mijn geachte vriend D^r P. Scheltema heeft, op mijn vermoeden af dat Geertruide niet katholiek was gebleven, de kerkregisters nagezien, en mij daarvan extrakt bezorgd.
Tot mijn leedwezen ben ik echter heden bijna zeker dat ik Truytgen Roemers onrecht heb gedaan, met te meenen, dat zij aan 't uitzicht op een vrij aanzienlijk huwlijk, haar geloof zoû ten offer gebracht hebben. 't Is zeer mogelijk, dat Aefgen Jansd^r van Campen, Gereformeerd zijnde (de Amst. Van Campens behoorden over 't algemeen tot de hervormde partij), van den luchtigen Roemer Pietersen Visscher (die weinig lust had, zelfs maar op Paaschdag, naar de kerk te gaan) geeischt en verkregen heeft, dat de kinderen om en om Protestant zouden zijn; Truytgen behoeft dus niet van godsdienst veranderd te wezen. Het voorbeeld, in dezen, van vader en moeder zal ook Tesselschade eerder in het zelfde onbedacht (en în zich-zelf schandelijk) akkoord ten opzichte harer eigen nakomelingen hebben doen berusten. Immers het is, onder de bewerking van dit boekdoel, bewezen, dat dit heeft plaats gehad. Zie nu, bl. 26, reg. 9.

[p. 27]

‘Is het om den zieken evenmensch, dat Doctor Samuël zich geëxcuseert heeft?’ vroeg Reael.

‘Ik denk eerder,’ zeide Tesschelachade, ‘dat hij met de Academisten aan 't inventeeren van eenige vastelavondsmommerijen is...’

- ‘Neen, dat denk ik niet,’ zeide Jufvrouw Buyl met zekere drift... ‘Er zijn misschien nog al zieken...’

- ‘Er zijn niet veel zieken,’ zeide de diepe stem van Dr. Fonteyn.

‘Anders hadden wij de genuchte van úw gezelschap óok wel gemist,’ zeide Hooft heuschelijk.

‘Neen,’ merkte Anna aan, ‘Doctor Fonteyn kon van daag niet thuis blijven...’

- ‘Wel neen, hij heeft onze nooying wel voor lief willen nemen,’ zeide Tesselschade, ‘om dat het zijn verjaardag is, niet waar, Doctor?’

D^r Fonteyn knikte met een zekere gewichtigheid; en terwijl Tesselschade, die tusschen de jongste der aanwezige Heeren zat, namelijk den bleeken 33-jarige en den bruingebloosden Crombalch, met deze een stil gesprek aanknoopte over de juist ruchtbaar geworden verloving van een zoon des Doctors, medicus gelijk hij, - hield Hooft niet op met een lichte tint van ironie zijne drie dochters, die Belietgen Trijntgen en Marijtgen heetten, als de Drie Gratiën aan te duiden.

‘Ik verneem, dat deze uw zoon Nicolaes²¹⁾ ook alweêr niet kwalijk gepaard zal zijn,’ zeide Jufv. Buyl, voor Hooft heen.

‘Waarlijk niet,’ zeide de Drost: ‘Met eene van het tweetal uit het Huis van Jan Hendricxen Loen-Boelens...’

- ‘'t Is een voegzame alliantie,’ zeide D^r Fonteyn, terwijl hij, op een stalen vork, met blanke handen en een blank tafelmes een stuk van een kapoen uit den heerlijken ‘olli-prodigo’ anatomizeerde, dien men had voorgezet, ‘maar,’ voegde hij er bij, en trok de zwarte wenkbraauwen naar boven, ‘Mijn Heere den Drost is wel bekend, dat het Huis van Fonteyn-Holland, met zijn rooden Wapenleeuw, niet verlegen hoeft te wezen tegenover de Boelensen...’

21) Bl. 27. De geschiedschrijvers, met Wagenaar aan 't hoofd, maken D^r Nicolaes tot een broeder van D^r Johan: verkeerdelijk: hij was zijn zoon. De woordenboekschrijvers springen zeer luchtig om met de familiebetrekkingen hunner beroemdheden. De geslachtlijst ontleen ik aan de MS.-Genealogiën der geslachten Holland en Boelens in mijne verzameling, en aan mijn ontwerp Teylingen-Brederode, D.W., VIII, tegenov. bl. 54. Ik heb geen bewijs gevonden, dat de genees- en heelkundigen Johan, Rembert, Barend en Nicolaas Fonteyn zich ooit La Fontaine hebben genoemd. Wel is er een doktor Isaac de la Fontaine geweest, kunst- en feestgenoot van Vondel in de Bruidsdagen van de ‘doorl. Ioffer’ Maria van Block (Zie Holl. Parnas, 1660, bl. 563); maar ik heb geen plaats voor hem op mijne geslachtlijst.

[p. 28]

- ‘Te minder,’ zeide Hooft, terwijl hij Van Buyl, die schuins over hem zat, en tot dus verre meer had gegeten dan gepraat, een oogjen gaf, ‘te minder, omdat ieder-een er praecies niet den leeuw van den graaflijken stamvader Floris den V^e in behoeft te begroeten; maar veeleer het blazoen van zijne vriendin Catharina van Teylingen, de schoonste vrouw van haar eeuw.’

Dit scheen den Doctor maar half naar den zin. Hij zoû zich misschien voor zijn graaflijken oudgrootvader, dien Hooft in zijn treurspel Geeraerdt van Velsen tamelijk ongunstig had afgeschilderd, niet hebben doodgevochten; maar de praetensie der familie was toch meer op den rang des Koningszoons, dan op de schoonheid zijner minnares gebazeerd. Bovendien die Doctor was monarchaal gestemd en voerde den titel van lijfarts van Prins Maurits²²⁾. Tesseltjen kwam een afleiding geven: ‘Zoo Doctor,’ zeide zij ondeugend, ‘was uw oudgrootmoeder zulk een mooye vrouw?’ De Doctor waagde insgelijks een glimlach en een scherts er bij: ‘Al zeer schoon moet ze geweest zijn,’ zeide hij, ‘daar de eerwaarde en deftige kloosterbroeder Wilhelmus Procurator haar pulcherrima Domina noemt.... Mijn Heer de Drost mag ook wel voorzichtig zijn, met zijn hekeling van Grave Floris: pas maar op, dat hij te Muyden niet nog eens hij u komt spoken....’

Mevrouw Hooft, die naast den ouden Heer Roemer zat, riep van de overzijde der tafel, met haar welluidende hooge stem: ‘Praat er niet ván, Doctor! daar wordt genoeg van verteld, onder de bojen.’

- ‘Arme meiden,’ zeide Tesseltjen. die Mev. Hoofts overbuur was... ‘dat zij 't moeten misgelden, als Mijnheer de Drost de disgratie van zijn treurspelpersonagies beloopt.’

Onder deze en dergelijke samenspraken werd het avondeten, dat, door twee geoefende dienstmaagden van de tafel genomen en rondgepraezenteerd werd, allengs verorberd. Aan een dressoor in een hoek der kamer was de handigste voorsnijder bezig, dien men ooit aan het werk had gezien: hij was een kleurling, en kamerdienaar van Reael, die hem den zusters voor dit feestjen had afgestaan. Ook op het koelen en schenken der verschillende wijnen, het

22) Bl. 28. Van Lennep vergist zich (Vondel, II, bl. 3), met te zeggen dat Nicolaes lijfarts van den Prins is geweest. Nicolaes was het van den Keurvorst-Aartsbisschop van Keulen. MS.-Geneal. onder mijne berusting.

[p. 29]

passelijk vullen van den omganger of groote feestbokaal, waar de voorname gezondheden meê gedronken werden, verstond hij zich uitmuntend.

Bij het nagerecht zeide Anna zacht iets tot haren vader, die daarop het knechtjen van Reael in last gaf den feestbeker op zilveren voet te vullen en dien aan den H^r Hooft te brengen: ‘Heer Drost,’ zeide de grijzaart, ‘mag ik Uw Liefde wel vragen de gezondheid in te stellen van den Generaal, onzen hoogen en waarden gast?’

Hooft liet niet na oogenblikkelijk aan dezen last te voldoen. De groet en de wensch, die hij Reael te-gemoetvoerde, gloeiden en schitterden van de gevoelens, die wij weten, dat hij en de aanwezigen voor hem koesterden. Toen hij echter eenige toespeling maakte op het miskennen zijner den lande bewezen diensten door de Hooge Overheid, en de voorzichtige Drost zelfs een pijltjen op Prins Maurits afschoot, zich den titel van D^r Fonteyn niet herinnerende, betrok het gelaat van dezen zichtbaar: terwijl in tegendeel een glans van voldoening over het aangezicht kwam van Tesselschades bleeken buurman.

Maar hoe werd deze spanning niet nog vermeerderd, toen plotselijk de deur die naar de zijkamer leidde, zich opende, en de man van wien men straks gesproken had, de scherpe Samuël Coster, met zijn snaaksche tronie, meesmuilend tusschen hoed en mantel, een oogenblik acces vroeg voor een paar ongenoôde gasten.

Hij werd op den voet gevolgd door een drietal zonderling toegetakelde Kamerspelers, die een dialoog of zinnebeeldige voorstelling begonnen over het feit van den dag, den te-rug-keer van Reael en zijne ontvangst in den Haag. Het was een samenspraak van de allegorische personagies Juychent Nederlant, Danckrijck Oost-Inje en Tirannye van Eyghenbaet. Door het laatste personagie werd, niet onduidelijk, voor een goed gedeelte de Prins gecharakterizeerd. Nu en dan mengde D^r Coster, die de geheele zaak ontworpen, ‘gerolleert’ en ‘gepersoneert’ had, zich in het gesprek, naar de methode, die wij de poppekastvrouwen voor eenige jaren nog volgen zagen, als zij het woord namen in de alleenspraken of uitvallen van Jan Klaeszen.

[p. 30]

Met uitzondering van Jufvrouw Buyl, die door Coster in het geheim was genomen en die zoo veel beteekenis niet hechtte aan de politieke denkwijze van haars vaders lijfarts, tevens huisdoctor bij de familie Hooft, zat het gezelschap, bij verschillende tirades in het zinnespel, nog al op heete kolen. De personagies kweten zich uitmuntend van haar taak. Het Juychent Nederlandt bracht onder anderen een weegschaal voor den dag, waarin zij een hoorn van overvloed uitstortte, wier inhoud, uit kunstig vervaardigde vruchten, eikenloof, en specerijen bestaande, opschriften droeg als ‘Goede Daden vanden grijsen Patriot’, ‘Goede Woorden van het Delfsch orakel’, ‘Goede Geuren vande aengespogen Lelye’: het eerste sloeg op Barnevelt, het tweede op De Groot, het derde op Reael, wiens wapen een Lelie was, geplaatst tusschen twee sissende slangen. Het Danckrijck Oost-Inje wierp in de zelfde schaal een gebeeldhouwd vlammend hart, om de stemming der Kolonisten voor Reael aan te duiden, en de schaal ging sterk naar onder: maar Tiranny van Eyghenbaet wierp haastig in de andere schaal een bundel papieren met het opschrift ‘Valsche loopmaren’ en ‘Ongherechte vonnissen’, en toen de schaal nog niet doorsloeg, trok Tirannye van Eyghenbaet een zwaard en drukte met kracht de schaal naar onder. Vele gasten konden nu hunne toejuiching niet weêrhouden. Vele oogen richtten zich naar Tesselschades bleeken buurman; deze - 't was Vondel zelf - rees op, ontblootte zich het edele voorhoofd, en reciteerde met bewogen stem zijne beroemde strofen op de dood van Oldenbarnevelt^*:

‘Had hy Hollant dan gedragen

Onder 't hart,

Tot sijn af-geleefde dagen

Met veel smart, -

Om 't meyneedigh swaert te laven

Met sijn bloet

En te mesten kray en raven

Op sijn goet?

* V.L., II, bl. 318.

[p. 31]

 

Maer waeróm den hals gekorven?

 

Want sijn bloet

 

Was in d'aders schier verstorven:

 

In sijn goet

 

Vondt men noyt de Pistoletten

 

Van 't verraet, -

 

Uytgestroyt om scharp te wetten

 

's Vollecx haet.

 

 

 

Gierigheyt en wreetheyt beyde,

 

Die het swaert

 

Grimmigh ruckten uyt der scheyde,

 

Nu bedaert

 

Suchten: ‘Wat kan ons vernoegen

 

Goet en bloet?

 

Och, hoe knaegt een eeuwigh wroegen

 

Ons gemoet!’

 

 

 

Weest te vreen, haelt Predikanten

 

West en Oost!

 

Gaet en soekt bij Dortsche santen

 

Heyl en troost;

 

't Is vergeefs; de Heer koomt kloppen

 

Met zijn Woort.

 

Niemant kan de wellen stoppen

 

Van die Moort.

 

 

 

Spiegelt, spiegelt u dan echter,

 

Wie ghy zijt:

 

Vreest den worm, die desen Rechter

 

't Hart af-bijt.

 

Schent' uw' handen aen geen Vaders,

 

Dol van haet.

 

Scheldt geen Vromen voor verraders

 

Van den staet.’

't Handgeklap van D^r Coster en zijn gezellen, het opstaan der gasten, om, op Costers voorbeeld, met Reael te gaan klinken en drinken, redd'e den toestand en stelde de door zulke tegen-princelijke demonstratie eenigszins benepen gemoederen gerust.

Reael, die in zijn hart de gantsche vertooning en de edele strofen van Vondel zeer had toegejuicht, te meer daar, voor nog geen 14 dagen geleden, bij zijn vriend Rem Egbertsen Bisschop, den trouwen medestander van zijn zwager Arminius, het schrijfvertrek was opengebroken,

[p. 32]

en Rem Egbertsen was ingedaagd voor 't Gerecht^*, nam toen het woord, en zeide: ‘Vrienden, dank, uit heeler harte! voor de goede opinie, die gij van mij hebt; voor de eer die ge mij aandoet; voor de vriendschap die gij mij betoont; en dat wel in een tijd, waarin het niet altoos even raadzaam is met de gevoelens, ook die men ter goeder trouw aankleeft, voor den dag te komen. Ik dank u hartelijk. Maar nu hebben wij nog een anderen plicht te vervullen. Wij mogen ons verheugen in ons gezellig samenzijn, bij het genot van eene goede gezondheid. Laten wij daar het Opperwezen voor danken: want, zoo als onze hooggeëerde dischgenoot D^r Fonteyn in zijn zegel schreef: Fons vitae Christus; maar laten we óok huldigen en bedanken die mannen, die door de beoefening en voorschrijving van de geneeskrachtige kruiden meêwerken met den Oppersten Gezondmaker. We hebben er hier twee, die wij tot onze geachte vrienden mogen rekenen: het is D^r Coster en D^r Fonteyn: die, beide, niet alleen den zoon, AEsculapius, maar ook, zoo als het hoort, den vader, Apollo, den God der dichtkunst huldigen.

‘Daar is, Heer Coster, nog een bizondere reden, waarom we hier uw kollega D^r Fonteyn gedenken willen: het is van daag 's mans verjaardag, en dat geeft mij stof te wenschen, dat hij nog lang, in kracht en gezondheid, zich moog blijven wijden, aan zijn weldadig kunstvak, de kwalen van de menschheid verlichten, een troostende Engel aan menig ziekbed zijn, en een welkome gast aan den vrolijken disch van Bestevaêr Roemer Visscher’.

Toen Reael deze woorden had uitgesproken, haalden de meeste gasten iets voor den dag, waar zij D^r Fonteyn meê beschonken: Anna en Tesselschade eenig speldewerk, voor kraag en lubben; en terwijl Vondel een rol te voorschijn bracht, vervolgde Hooft den feestdronk van Reael in deze bewoordingen:

‘Lief is het mij onzen waarden D^r Fonteyn een bericht te kunnen verstrekken, dat in dézen kring wel mag worden overgebracht: Het is zoo goed als zeker, dat de Vroedschap

* Wagenaar, Amst. I, bl. 476.

[p. 33]

dezer stad, in eene harer eerstvolgende zittingen, D^r Johan Fonteyn zal benoemen tot Voorlezer in de Ontleedkunst aan hare Doorluchtige Schole, - eene vereeringe, die ik hoop, dat hem (even als ons-allen) wellekom zal wezen.’²³⁾

Een daverend handgeklap volgde op deze woorden. Toen de kalmte zich weêr een weinig hersteld had, vroeg Vondel verlof een woord te spreken:

‘Na de opdracht van zulke degelijke en deugdelijke gaven zal wat ik aanbreng niet veel beteekenen. Ik heb hier een goed exemplaar van de platen van Sadeler, de Vaders, Profeeten en Helden des Ouden Verbonds, die gij, Heer Doctor, ook van wege de schoone teekening van stand en ledematen, met genoegen pleegt te zien. Berijmde uitleggingen zijn daar door mij op geschreven, en ik vraag verlof onder den naam van Helden Godts deze schare aan u toe te eigenen. Zijn die vrome mannen de stichters van het zedelijk welvaren der Israëlieten geweest, gij behoort tot de kloeke en verstandige Genezers, die door heilzame artsenijen de belemmerende kwalen des lichaams met goeden uitslag bestrijdt, gij, die deze loffelijke Stad, naar wij gehoord hebben, nog tot eene ruimer vloeyende Fonteyn van nuttige kennis gaat strekken, gij, die ook de dichtkunst somwijlen met een lieflijk gemoed omhelst, en van wien het verste nageslacht zal zeggen, wat de hoog dravende Heer Torquato Tasso, in het elfde gezang van zijn Gierusalemme liberata, van den ouden Erotimus zegt:

‘De schrandere Fonteyn, van Rijn tot Amstelvliet
Zich tot 's gequetsten troost met vlijt gebruycken liet:
Die van het heylzaem nat, van planten, en van kruyden
't Gebruyk verstond, en wist elcx krachten te beduyden,
En had de gunsten noch der Musen op zijn zy':....’^*

Vondel wilde hier nog een paar woorden aan toevoegen; Fonteyn was weêr geheel in goede stemming gebracht, de gasten waren alle te-vrede, toen plotsling de 75-jarige Roemer Visscher een vreemd geluid hooren deed, akelig met de oogen begon te rollen, zich op zijn stoel heen en

23) Bl. 33. In den zoogen. Garnalendoelen, die thands tot Athenaeum gebruikt wordt, hangt, op een bovenachtervertrek, een schilderij van Nic. Elias, gesch. in 1625-26, voorstellende: D^r J. Fonteyn, wijzende op een schedel en omringd (naar 't schijnt) van de Chirurgijns-Overluyden: Corn. Kerkhem, Anthony Testament, Barend Trist, Jan Scherm, Jan Hartman en Steven Vennekool. Zie D^r J.W.R. Tilanus, Beschr. der Schilderijen, enz. Amst. 1865, bl. 13, 14, 29, 30.
Ik stel mij de plaatsing der dischgenoten bij Roemer Visscher aldus voor:

* V.L., II, bl. 15.

[p. 34]

weder bewoog, en bewusteloos ter zijde viel. Mevrouw Hooft onderving hem, de dochters waren hevig verschrikt, maar terstond bij de hand om hulp te bieden, en het oogenblik was eerder daar dan iemant verwacht had, waarin D^r Fonteyn proeven van zijne medische bedrevenheid zoû af te leggen hebben. Men droeg den grijzaart in de zijkamer; een kermisbed werd gespreid, eene lating werd toegediend, de doktoren brachten den zieke weder bij, maar éen van hen deelde den vrienden, die in de binnenkamer nog stil bij elkander zaten, mede, dat zich het toeval gemaklijk weêr herhalen kon, dat rust een vereischte was, en dus allen, die niet van dienst konden zijn, in bedenking werd gegeven zich zachtkens te verwijderen.

Dien zelfden 11ⁿ Febr., dagteekening van Vondels hulde aan D^r Fonteyn, is Roemer Visscher overleden.