Gedichten uit de verschillende tijdperken der Noord- en Zuid-Nederlandsche literatuur. Deel 2. 1ste en aanvang der 2de helft van de XVIIe eeuw
(1852)–J.A. Alberdingk Thijm–
Auteursrechtvrij
[pagina 126]
| |
Bewijs van den waeren Godtsdienst.[Uit Hugo de Groots dus getiteld dichtstuk, bijzonder geschreven voor Hollandsche zeevarenden, in de Loevesteinsche gevangenis; zie bl. 118. §] Trouhartig Hollandsch volk, vermaert van meenig eeuw,
Die nu al over langh de vlagge van de Leeuw
Doen vliegen hebt soo verr' de wind heeft konnen dragen,
En uwen naem verbreyd, soo daer 't begint te dagen,
Als daer den avond rijst, jae wijder zijt gegaen
Dan hem de son wel strekt door sijnen dwerschen baen.
Als gy kloekmoedigh komt deur 't blaeuwe veld gevaren,
En met een hout bedwingt de buyen en de baren,
Denkt niet dat al 't geblaes 't welk door het ydel dwaelt,
En 't nat 't welk naer de maen nu swelt, dan weder daelt,
En ook de steen, waer door het stael heeft kragt gekregen
Te reghten uwen loop door d'onbespoorde wegen,
Daertoe alleene dient, op dat gy hebben soud
De wisselbanken rijk van 't Afrikaensche goud,
De huysen vol yvoirs, de spijkersGa naar voetnoot1 overgoten
Hier van TernaetschenGa naar voetnoot2 oegst, daer van BandaenscheGa naar voetnoot2 noten:
Neen, neen, wat hooger is 't daer gy om denken moet,
't Is om een meerder saek, 't is om een grooter goedt,
Dat God geboden heeft dat voor u soude wyken
In 't ploegen van de zee des gantsche werelts ryken,
Op dat gy brengen soud diep in 't versengde land
Een aengenamer vier van Goddelyken brand,
Op dat al waer men siet des hemelts twaleffGa naar voetnoot3 lichten
Gy 't licht door twaleff boônGa naar voetnoot4 ontsteecken soud gaen stichten,
Op dat gy voeren soud tot aen het winter-huys
En aen de zuyder asch 't Jerusalemsche kruys.
* *
[Velen dwalen, en des niet-te-min:]
Gaet wandelt waer gy wilt van Waeygats koude strand
Tot aen den versten hoek van 't Magellaensche land,
Besiet wel naerstigh deur de langh bekende streeken,
Of die door seylens kunst eerst onlanx sijn gebleeken:
Geen volk en sult gy sien, waer gy u wend of keert,
| |
[pagina 127]
| |
By welken geenen God en soude sijn geeert,
't En waer op eenen oord, daer t'eenemael de reden
Waer' uitgeblust door gantsch onmenschelyke zeden.
Daer moet een oorsaek zijn waer uit is voortgebraght
Dit eenerley verstand by 't menschelyk geslacht.
Want andersins men siet dat borgerlyke rechten,
Niet eveneens en zijn by kloeken en by slechten,
Maer schillen wonder veel, gelijk de lucht ook doet:
't GuntGa naar voetnoot5 hier schijnt quaet te zijn; schijnt op een ander goed:
Dat meerder is, men siet d'eens aengenome wetten
Ter selver plaetse licht verbreeken en versetten:
De oorsaek in 't gemeen waer uit dan is ontstaen
Dat alle volkren zijn met vreese Gods bevaen,
Moet wesen óf geen mensch maer Schepper aller menschen,
(En soo is nu alree bewesen dat wy wenschen:)
Of 't zijn geweest die luy die hebben voortgeteelt
De volkren die daernae deur d'aerde zijn verdeelt.
En hebben 't die geleert, wat lusten haer te liegen,
En al dat van haer quam moedwilligh te bedriegen?
Soo moetmen houden dan voor vast en openbaer
Dat sulx haer seeker bleek, en dat haer leer was waer.
* *
Misschien dat in 't getal van duisend wijse mannen
Een is geweest of tweeGa naar voetnoot6 die sochten te verbannen
Gods kennis uit het hart: maer desen is terstond
By andren met gewelt van reên gestopt de mond.
Soo dat haer boose leer als wangeboort verdwenen
En 't algemeen verstand te klaerder is verschenen.
De sneeu desniettemin voor wit gehouden werd
Hoe wel daer is geweest die sey de sneeu was swert.
Dikmael sal goede spijs den sieken qualik smaken,
Maer den gemeenen sin kan dat niet minder maken.
Doet hier by dat wie oit van vroomheit zijn vermaert
De selven hebben ook de vreese Gods bewaert.
't Gunt by een yder deel des werelts aengenomen,
By wijsen is geleert, beleeft is by den vromen,
Moet by een goed verstand soo seeker sijn gedacht,
Als dat het ijs is koud en tweemael vier is acht.
* *
[En al siet men God niet:] de stomme dieren | |
[pagina 128]
| |
Begrijpen niet hoe dat wy land en steên regieren,
Noch hoemen met een stok de son en sterren peylt,
Noch hoemen in de zee op soo veel streeken seylt.
Indien nu dan de mensch soo hoogelyk verheven
Is boven al het gunt wy hier beneên sien leven,
Soo moet hy denken dat, die hem soo hoogh verheft,
Noch hooger hem, dan hy, de beesten overtreft.
Nadien nu geene saek met haer begrip kan halen
Iet dat te boven gaet haer eygen wesens - palen,
Soo moet nootsaekelyk een redenvoerend man
Toestaen te sijn het gunt hy niet begrijpen kan.
* *
[Alleen God kan ons geschapen hebben:]
Besiet u selven mensch: hoe dat in u gaet schieten
Des levens roode stroom door soo veel kleyne vlieten,
Hoe dat in 't midden daer een keuken is geleyt
Die al uw spijse kookt en door het huys verspreyd,
Hoe dat als in een hoff de koninklyke reden
Bewaert is met een wacht van treffelyke leden:
Met vensteren van glas: met gaten diep geboort:
Waermêe men verwen siet: waermêe men stemmen hoort:
Waerby dat orgel komt geblasen uit de longe'
Seer wonderlyk geroert deur lippen, tand, en' tonge,
't Welk als een sleutel is waer door de kist van 't hert
Aen eenen andren mensch terstont geopent werd.
Dit schoongevoegt gebouw en bukt ook niet ter aerde,
Maer naer den hemel strekt tot teyken sijner waerde.
Voort alle stukken die de Ledesnyder telt,
Sijn tot een seekren dienst en oorboor aengestelt:
Gelijkmen niet en kan in een groot schip aenschouwen
Noch taekels sonder nut, noch bruykeloose touwen.
Dit handwerk komt gantsch niet van menschelyke kracht,
Geen vader sulx begreep, geen moeder sulx bedacht.
Jae die sich allermeest op dese saek verstonden,
Bekenden dese kunst onmoglyk te deurgronden,
Dus d'oorsaek van den mensch hier uit te vinden staet
Iet reedlijks dat den mensch seer verr' te boven gaet.
* *
[Ziet de Historie:]
Let op het volk, hetwelk van Abraham komt dalen,
Soo wijd en breed verspreyd door al de werelts palen
Door 't Europeesch gewest, en daer de Othoman
| |
[pagina 129]
| |
En daer de Sophi heerscht en by den Hidalcan.
Veel liever sullen sy beschimpt sijn en gesmeten,
Dan onbesneên te sijn of swijne vleesch te eeten.
Het Heydensch wangelooff, by Koningen verweert
Is evenwel vergaen en als de sneeu verteert.
De Saracijnsche wet behoud noch hare kraghten,
Door het Spaansch geweld ende Stambolsche maghten.
Hoe komt dat Israël nu blijft by dat gebod,
Van geenen Vorst beschermt van yder man bespot?
Goed moet de wortel sijn waer uit een boom sal spruyten,
Die noch voor tyd en wijkt noch voor geblaes van buyten.
* *
Nogh isser eene knoop die ons hier staet t'ontbinden,
Dat dik der boosen schip gaet met begeerde winden
Voor ebben ende stroom, en dat der goeden boord
Het soute water drinkt en in de golven smoord.
Bespotters van den eed, opvraters van de menschen
Vergaren eer en goed en krygen wat sy wenschen:
Waerom den eene werd gerabraekt en geklooft,
Den and're raekter deur, en krijght de kroon op 't hooft.
Daer tegen vrome luy, nauwlettend' op haer leven,
In welker teer gemoed Gods wetten staen geschreven,
Benijd, gehaet, verplet, verdragen swaren nood.
Ja sterven dikwils nogh een schandelyke dood.
Maer wilt hieromme niet, wie dat dit ook sult lesen,
Ontkennen Gods beschik, 'twelk klaerlyk is bewesen:
Maer houdende veeleer voor seeker en gewis
Dat Godt het al bestiert en ook reghtvaerdigh is,
En siende niet te min den goeden hier verdrukken,
En aen 't goddloose volk de saken wel gelukken,
Besluyt vry vastelyk en buyten allen strijd
Daer moet een oordeel zijn gespaert nae desen tijdt.
* *
Dat eertijts Jesus is gesien, den Nasareen,
Nu duisent en ontrent ses hondert jaer geleên,
Blijkt by den grooten hoop die synen naem belyden:
Blijkt by de Joden self die synen naem bestryden:
Blijkt by veel Heydnen ook, als dieGa naar voetnoot6 van d'eersten af
Ons in een kort begrip de twalef Keysers gaf,
| |
[pagina 130]
| |
En dieGa naar voetnoot7 ons in het breed jaerboeken heeft geschreven.
Van al het gunt geschied is nae Augustus leven,
En dieGa naar voetnoot8 ten tyden als Trajanus voerde 't swaerd
't Bithynsche ryke land als ruwaert heeft bewaert:
Soo dat dit vaster gaet dan wel van iemand anders,
Al waren 't Caesars ook, al waren 't Alexanders.
* *
[En wat is onze toekomst?]
Al waer het voght der leden
Door hitte niet en teert, de dood niet in kan treden,
Daer is geen spijs van noô tot yders onderstand,
Nogh voor het heel geslagt den eghtelyken band.
Het lighaem met geen dorst of hongersnood bevangen,
Ook met een dikke slijm van d'aerde niet behangen
Sal voeren sulken light als in den hemel draegt
De schoone morgensterr', of d'ader van de MaegtGa naar voetnoot9;
Geen duyster misverstand, geen vleeschelyke lusten
En sullen 't klaer begrip en suyvre wil ontrusten:
Maer sal gestadelyk vervult sijn het gemoed
Van 't allerwaerste waer en 't aller beste goed.
't Begin dat noit begon, het ende sonder palen,
Met ongemeten glants sal het gesight deurstralen.
Al die geheymenis van 't overwijs beleyd,
Waer door het eeuwigh heil den menschen is bereyt
Aleer dat oit gevest des werelts suylen stonden
Sal met verwondering de blyde ziel doorgronden:
En al het gunt alhier godvrughtelyk is gedaen
Sal met een soet geheugh in 't hart geschreven staen.
Daer sal 't geselschap dan der Engelscher heyrscharen,
En Sy, die het geluk had haren Heer te baren,
En dieGa naar voetnoot10 voorseyden vroeg 't gunt sou geschieden laet,
En dieGa naar voetnoot11 in welker bloed de waerheit is gebaet,
Daer by de tweemael sesGa naar voetnoot12 klaerblinkende gesteente
Op welken is gebout des Christendoms gemeente,
Met lieffelyk geluyd aen hem daer 't al van quam
Lofsingen ende dank aen 't onbevlekte Lam.
Seght nu wat datter is dat iemand uit kan spreeken
't Welk met soo grooten loon sou konnen sijn geleeken?
| |
[pagina 131]
| |
* *
[Ziet hier der onchristenen zedeleer:]
Die hondert duysent man van goed en lijff berooft
Met een laurier gekroont steekt in de lught het hooft.
De wijtvermaerde deugd, de vrome Roomsche daden,
Wat was het dan het swaerd in menschen bloed te baden
Met schijn van reght of ook met blijkbaer ongelijk?
Sardeygne lagh te nae, en Cypers was te rijk.
Te loonen quaed met quaed, 't ontfangen leed te wreeken,
Hoewel sulx Socrates en Plato tegenspreeken,
Stelt Aristoteles als een heel goede saek,
En hyGa naar voetnoot13, ook die de bloem was van de Roomsche spraek.
Het was der Goden eer dat veel gepaerde slaven
Tot doodelyk geveght haer op het sand begaven,
Jae d'ouders schroomden niet, soo was de werelt blind,
Te moorden jammerlyk haer verschgebooren kind.
Der Joden gram gemoed en is door Moses tonge
Niet heel gelaten los, nogh teenemael bedwongen:
Want haer wierd toegestaen te storten haren haet
Op seven volkren, dogh om haer bedreven quaetGa naar voetnoot14.
Sy hebben evenwel, als daermeê niet te vreden,
Seer vyandlyk gehaet al wat was onbesneden:
Jae soo wie nu ter tijd nae haer gebeden soekt
Sal vinden dat men daer den vremden bitter vloekt.
Soo iemand onverhoeds een ander quam te doden
Sturf van des naestes hand ten waer' hy 't was ontvlodenGa naar voetnoot15
Hem die verminkt of ook gebloedrist moghte zijn
Stond vry te eysschen wraek door even grooten pijnGa naar voetnoot16.
Maer Christus niet alsoo: hy wil niet datmen 't schelden
Met schelden, nogh het slaen met slagen sal vergeldenGa naar voetnoot17:
Soo ik den schelder scheld: soo ik den slager slae,
't Gunt ik in hem misprijs doe ik hem selver nae.
Hy wil dat wy doen goed aen ons geloofgenoten,
Maer niet dat onse deugd voor andre sy gesloten:
d'Onuitgeputte born van onsen goeden aerd,
Moet aen de boosen self ook sijn geopenbaert,
Gelijk de goede God, ongierigh allen 't wegen,
Giet uit de swangere lught de langh gedorste regen:
| |
[pagina 132]
| |
Gelijk hy 't gulde rond van 't onvermoeyde light
Laet schynen voor der goên en voor der quaên gesight.
O Goddelyke leer die ons beveelt te minnen
Den geenen die ons haet, uit ongeveynsder sinnen,
Te groeten die ons vloekt, te helpen die ons let,
En voor den lasteraer te storten ons gebed?
* *
[En nu:]
Neemt niet onwaerdigh aen dit werkstuk myner handen,
O des aerdbodems merkt, o bloem der Nederlanden,
Schoon Holland: laet dit sijn in plaets van my by u,
Mijn Koningin: ik toon soo als ik kan nogh nu
De liefde die ik heb altijd tot u gedragen
En droegh en dragen sal voorts alle myne dagen.
Vind gy hier iet het welk u dunkt te wesen goed,
Bedank Hem sonder wien geen mensch iet goeds en doetGa naar voetnoot18.
Is hier of daer gemist, erinnert met meêdoogen
U selven wat een wolk bedwelmt der menschen oogenGa naar voetnoot19:
Verschoon veel liever 't werk dan dat gy 't bitter laekt,
En denk, och Heer, het is te Louvesteyn gemaekt.
|
|