|
| |
| |
| |
XV
It rier wie bleaun. Wat him der krekt ôfspile hie, dy jûns by Jurjen fan Swol, doe't Binnema alhiel opsternaat der hinne fytst wie, wist nimmen; mar de man wie de jûns thúskommen gâns delbêde en dat rier soe er wolris ferhannelje, hied er sein.
Mear as ien keapman wie der al foar om 'e hikke draaid, mar it Fan Swols rierke like troch ende troch bekend te wêzen by alles wat fee-keapman wie fier yn 't gea.
Elk sei syn miening deroer op eigen wize, mar nimmen dy't der op bite woe of tsjin in priis, dêr 't Reinder Binnema mâl fan bearde.
‘Mar Binnema, dat is de trije-oer fan Jurjen fan Swol,’ hie wylde Freark roppen, al op in distânsje; de pet yn 'e nekke, de stôk wat ûnferskillich oer 't skouder en tige bluisterich. ‘En wat soe dat?’ hie de boer frege, in bytsje koart no 't er foar de safolleste reis yn 'e rekken krige dat it spul ferjûn wie. ‘Wat dat soe? Mar man, no woe 'k jo wizer ha, hoe yn de goedichheid komme jo oan dat rierke?’
Spotsk hie er Binnema oansjoen, mar dy wie noartsk wurden. ‘Wat rekket dy dat!’ En Freark gnyskje. ‘No, set him op sinten, ik kin him ha foar de dea.’ ‘Yn de ivichheid net, dat bist is net sa min, in winter goed op foer, dan prate wy wer.’
‘Jo hâlde him net, man!’ hie Freark sein mei grutte wissichheid, ‘hoe dan ek, mar it bist giet fuort en bliuwt net in winter by Reinder Binnema.’ Doe wie er ôfreizge. De boer hie it fier weismiten, mar by himsels wist er tige goed dat Freark gelyk hie al hie er noch net rjucht foar de geast hoe 't er der mei oan soe, no 't elk hjir yn 'e omkriten mei de hoedanichheden fan it bistke op 'e hichte wie. Soks wie winliken in misrekken, mar it lei derta en der soe grif wol in útwei wêze.
En dy fûn er. Op in moarntiid nei melken, doe't it folk oan 'e brogge siet, kaam er dermei op 'e lappen, ‘'k Wol oaremoarn mei it wâldrier op 'e Sweach merkje,’ sei er; ‘teminsten, as ik in bytsje ta myn sinten komme kin, oars giet it op stâl.’ Dat lêste wie, om syn eare op te hâlden.
‘Wa kriget him yn hannen?’ frege de grutjonge. ‘Dat sis ik dochs, ik sil him sels ferhannelje, neat gjin tuskenpersoan, dat folk giet ornaris mei de winst nei hûs, neat gjin ferlet fan.’
| |
| |
Der waard neat fan sein by de tafel. Dit wie oars alhiel bûten wenst, de boer reizge nea sels nei de merk om in bist te ferhanneljen. Elk die it swijen derta, mar Auke koe mei de klomp oanfiele wat hjir de bedoeling fan wie. It gammele bist moast foar de folle priis fuort fansels. Gjin keapman soe him derfoar liene, no soe er der sels oer gear. Auke wûn him op, dat wie no de boer dy't sneins mei jin nei tsjerke reizge, mar as it om sinten gyng koe alles der op troch fansels. Hy hie de wurden op 'e tonge om der ien en oar oer los te meitsjen, mar hy betocht him; de boer moast foar syn eigen saken mar riede, 't wie ek alhiel op syn noed en nammers, hy hie oare dingen oan 'e holle as spul te meitsjen mei in boer. Alhoewol, Binnema's drigeminten oer dienjaan en mear fan soks, dêr 't er ornaris tige gau mei klear wie, soenen him no alhiel kâld litte; dêr hoegde er net bang mear fan te wêzen. Mar oan 'e oare kant, as it skielk safier wie, soe er ophâlde en net dien krije. Hy swolge syn stoertske kop leech, swijend behimmelen hja fierder de moarnsbrogge.
No wie 't safier en Auke soe ride. Soks wie net samar fansels klear kommen, it plan foar dizze merkereis wie withoefaak feroare. De grutjonge hie der earst op ôf sild; lykwols, no soed er der ek op ta, mar mei maten, it waard mear in plezierreis. Doe wie de feint neamd, om it rier te ferfieren, mar no 't it safier wie, stie Auke derta ree, sljucht ferklaaid, de sokken oer de boksen en op sneinske klompen.
De âld brune moast noch ynslein, 't moast mâl gean soenen hjir noch ûngelokken fan komme, it bist wie mear as mak. Binnema begûn te driuwen. ‘De jonges sille har wol mei it hynder rêde, jo kinne dan wilens in stik iten behimmelje Auke, mar net te lang, 't wurdt jo tiid, 't is noch in hiele loop.’
't Wie suver noch tsjuster, yn 'e loft waard it wat ljocht, mar der hong in wiete mist en 't wie sawat fiis kâld. 't Waard al weak en smoarch om hûs en hear, yn de jister koe men de drek net mear bûten de klompen keare, it folk molk yn 't lân. ‘As 't mar droech bliuwt hjoed,’ en Binnema meunstere sawat snuvend de loft, foarsafier er soks koe. In reinige dei hied er min syn moed mei; soks hie syn ynfloed op 'e merk en hy moast beleaven hjoed alles mei ha, soed er ta syn sinten komme.
De brune wie ynslein, noch in kear gyng Binnema de bargeskette-boel nei, dêr't it rier tuskenyn stie. Hja hiene ryklik tou brûkt, men wie
| |
| |
ek net op sa'n ding ynslein, mar it koe sa, Auke koe om him no wol komme. Hy seach al ris nei de lytse skuordoar. As sok folk ienkear siet, wisten hja net wer fan ophâlden. In swiet praatsje mei de boerinne fansels, nammers dy hie sokke tiden ek noch it measte doel der net oer wêr't it om gyng, it bleauwen froulju; mar Auke woed er wizer ha, no hie er it him ek noch sawat fiele litten, aanst stie de dage al oan 'e loft. Dêr gyng dan de skuordoar, hè, hè. Mar kalm en evenredich stapte Auke op it hiem en stoppe omslachtich syn piip. Toe mar, soks koe der ek noch wol by. Ek it doel en it ûndernimmen fan dizze reis makke Reinder Binnema tige koart en brûkel, op dizze stille oktoberdei, noch sa ier yn 'e moarntiid. Auke hie lykwols de brân yn 'e piip, de reis gyng oan. ‘De reed del mar net te hurd, 't is weak en smoarch. Op 'e dyk kin 't wat mear lije, jo sjugge my dêr dan wol.’ Noch mear goede riedjouwingen waarden Auke neiroppen, mar hy joech der gjin beskied op, hy ried al en Reinder Binnema bleau allinnich efter en seach it spul nei.
Noch wat skrousk, de kraach op en wat yninoar, siet Auke op it foarkret. As it aanst dei waard en de mist wat oploek, de sinne der wat by, dan waard it gâns better en mocht er hiel wol oer sa'n loopke. 't Wie al jierren lyn dat er op Sweachster merk west hie, sa'n dei kaam men der wer wat yn. Men seach wat, men hearde wat, soks hie syn goede kant; benammen foar him no't it beteare koe dat er in oar jier faaks mei eigen hannel merkje soe. En wylst de wein kreakjend en botsend de reed lâns ried, in tige bekend paad foar de brune, namen Auke syn tinzen in flecht nei syn takomstige buorkerij en hannele er by himsels op in oare merkedei in molkbist oan, pûk pûk bêst, tige yn 't fleis en glêd as in otter. Dat bist waard him dan de jûns thús besoarge en krige plak op ien fan 'e nijmoadrige stâlen fan it Fan Swolsstjelpke, dat dan fan him bebuorke wurde soe.
Mei sokke tinzen is der net in wei dy't lang falt, ek net as de âld brune mar amper, amper út 'e stap wol en de sinne wol tige, tige lang driget om troch de mist te kommen.
It waard drokker op 'e dyk. Hynders, oan elkoar keppele en fan ien man beriden; weinen, de sketten wit hoe heech, foltreaun mei skiep; keallen dy't los oer de wei dreaun waarden, de driuwers lûd roppend der efteroan en in tige dwersenien de stôk oer de rêch lizzend. Alles sette ta op 'e doe noch sa ferneamde hjerstmerk.
| |
| |
Ik bin alteast de lêste net, tocht Auke; de boer tjirge him oars as soe ik earst teplak wêze as it spul ôfrûn wie.
In stikhinne de Sweach kaam de sinne der troch en tsjoende wûndermoaie kleuren oer ike- en bûkelbeammen, de hjersttriedden liken fan sulver. In útsochte dei, beprakkesearde Auke. Sels hy hie syn niget oan 'e beammen yn 'e hjerstpronk, en dan dy rook! Hy snúfde ris djip, hjir wie men foargoed yn 'e Wâlden.
‘Op it hoekje útslaan,’ hie Binnema hjitten; ‘ik bin der dan ek wol.’ Auke die it, mar der wie gjin boer te sjen, hy soe him rêde moatte. Krekt hie er it rier by de barte del en dêr wied er, it swit op 'e foarholle en de hoed yn 'e nekke. ‘Dat ha jo my ôfwûn, Auke; 't hie noch hiel wat fuotten yn 'e ierde ear 't ik fuort wie, no al in kop kofje opnommen, tink ik, of 't ien of 't oar?’ En op Auke skodholjen: ‘No, ek al wer goed, 't kin aanst ek better, dan ha wy de tiid oan ússels, wy moatte no earst dy kant mar út.’
De âld brune wie better te regearjen as it wâldrier. Auke hie soks foarsjoen en wie der op ree mei in koart, mar tige stevich kneppeltsje. Binnema dreau en raamde it bist mei it fytstsjil, as it stean bleau.
It rier waard in plak ynskikt yn 'e lange rige âljend fee. Dêr stie er dan, sa moai glêd, want hy hie de lêste wiken in tige kost hân, de sturt yn in kwast, it bylke nochal wat.
‘Jo moatte no net al te fier fan honk gean, Auke; as er aanst nochris hjir of dêr nei in wein brocht wurde moat.’ Auke sei it ta en seach doe om him hinne, heden, heden, wat in fee en wat in minsken, men moast hjir earst al oan wenne. Hy fielde him hjir lang net thús op dit stuit, as er hjir nochris in ko keapje moast!
It wende wat, dêr krige er nammers ek ryklik de tiid ta; nimmen dy 't ferlet fan him hie en al in pear oeren hie er dêr omdangele. It rier stie noch op itselde plak, in inkeldenien hie it bist meunstere en ris befield, fierder wie 't net iens kommen en it sin fan Reinder Binnema waard der net better op; hy hie al ris kunde sjoen en wylde Freark hie yn 't foarbygean sawat gnyske as woe er sizze: ‘Dêr ha je dy ek.’ Soks makke him ynwindich poer en dit moast ek net lang mear duorje, dan soed er Auke de wink jaan, it rier op 'e wein en wer nei hûs yn. Dan soe er noch wolris in loop by Jurjen fan Swol oangean om dy de wierheid te sizzen, as der dochs net in minske nei it bist taalde...
Mar Wibe Kloaster wie op 'e merk. Wibe Kloaster út 'e oarde tusken Duerswâld en Bakkefean, dy kant fan 'e grutte Biskopsheide út wei,
| |
| |
dêr 't inkeld op in kleare ljochtmoannejûn noch herten sjoen wurde en dêr't noch hazzen en kninen tahâlde by 't seksje. Dêr hiene se har spultsje, Wibe en Hil. Hja wienen beide al justjes oer de sechtich en hienen in tige swiere sile lutsen; wrotten en klaud it hiele libben lang. No hienen hja in spultsje mei in skeansakke reiden tek, twa heukerige molkbistkes en ivich stâlfuorje. Hja hienen in hoekje rogge en in kampke hjouwer en winterdei gauris streupe fansels, almeast mei strikken.
Hja hienen de sinten ree lizzen foar in tredde bistke yn 'e âld sekretêre en de hiele neisimmer hienen hja oars gjin praat hân tsjin mekoarren; net foar de bûtenwacht, wat koe soks in oar skele, 't wie nammers altyd fet yn oarmans skûtel. Hja hâlden dit stil, want Wibe sels soe in bistke oanhannelje op Sweachster merk. Hja hienen dan neat mei in keapman te meitsjen, dy moast der sines ek wer fan ha en dat koe er sels fertsjinje. Wibe hie hiele ferhalen hân: wêr't men om tinke moast en hoe't er alle keaplju, dy't him yn 'e pet lûke woenen, te reden stean soe. Mar dizze lêste nacht hie net ien fan beiden in wink yn 'e eagen hân. Yn tsjuster noch wie Wibe ôfset, te foet; de eskenstôk yn 'e hân en kreas yn 't habyt, mei tûzen goede riedjouwingen fan Hiltsje en tige goed te moede.
Mar hjirre yn dizze heislike drokte mei de lange rigels fan grutte glêde kij mei jaren as in baalsek, wie Wibe sa dryst net mear. Wat moasten sokke kij wol net kostje? Hy doarst der net iens nei te freegjen en ûnwennich doarme er oer it lân. Hy soe grif sûnder ko en mei de sinten wer thúskomme, soks like him ek it alderfeilichst ta. Mar fansels, doe't er dêr sawat ta besluten wie, moast er krekt tsjin it Fan Swols rierke oanrinne, hy wie stean bleaun en sûnder erch striek er it bist al ris oer 't krús; en Reinder Binnema, dy âld rot, seach mar al te goed wat fleis as er yn 'e kûpe hie.
Wibe frege al ris wat, doe waard er linkendewei dryster; hy stapte der omhinne oan alle kanten, fielde ris oan it jaar. ‘Hoe melkt er?’ frege er doe. ‘Dêr moatte wy it krekt ris oer ha,’ sei Binnema, ‘melke jo sels of moat jo folk der oer gear?’ ‘Dat doch ik sels.’ ‘Tocht ik en jo kinne goed melke?’ Dat kaam Wibe yn syn eare. ‘Ik sil net melke kinne?’ ‘Ho ho, bliuw mar kalm, ik wol soks goed witte, foar in rier jout er in sleep molke, mar hy moat wat mei sin molken wurde, it iene oer kin er wolris in bytsje ophâlde, dêr moat wat om tocht wurde;
| |
| |
dêrom sis ik in goede en in fêste melker, net hjoed dizze en moarn in oarenien.’
Sok ligen no, tocht Auke; hy stie der net safier ôf en koe alles hearre, moast er dat mantsje no net warskôgje en sis him sa en sa? It wienen syn saken ek net, mar hy besaude him hoe immen der sa tusken nommen wurde koe, merkjen wie dochs elk syn wurk net.
Wibe wie al wer ris om it bist hinne kuiere, frege nei't kealjen en mear fan soks.
Doe kaam de grutte frage, in bytsje skrutel hast. ‘Wat priis ha jo der op?’ Doe koe er de hân mar iepen hâlde en Binnema kletste der yn en neamde de priis. Wibe liet it efkes yn him omgean, doe bea er fyftich gûne minder. Dêrmei wie it rier winliken al ferkocht, mar Binnema liet neat blike; it gie op in bieden en freegjen, Binnema liet in tientsje falle en Wibe die der ien by en doe de bile der troch en it Fan Swols rierke wie foar Wibe.
‘Mar efkes nei de jachtweide, net?’
‘Nee, nee, neat gjin spul, ik sil mei him nei hûs, wy krije noch in hiele loop en ik kin hjir wol betelje.’
‘Sa't jo wolle.’
Hja gyngen wat fansiden, dêr helle Wibe it boekje ûnder de blauwe kile wei en telde de oergarre briefkes, dêr't se lang en swier foar klaud en wrotten hienen, yn Binnema's grutte fleizige hân. ‘Segen mei it bist!’ Ja, ja, troch de alteraasje frege Wibe net nei namme en adres. Auke hie it rier losmakke en joech it tou de nije eigener yn 'e hân. Troch de drokte dreau er it bist oan 'e strjitwei ta, dêr bleau er stean en seach Wibe fuortbokseljen, mei it snuvende rier efter him oan. It begrutte him om it mantsje dy miende, dat er in haal dien hie en no kaam er mei in trije-oer thús. Dat soks bestean koe yn 'e wrâld en dan ûnder kristenminsken! Auke koe der net oer út, men moast jin der oer besauwe.
‘Dat ha wy han, no efkes ien opnimme en dan in stik iten, tocht ik. Kom mar mei!’ It wie Binnema, bluisterich en oerstjoer, syn hiele troanje lake. Auke liet him meitroaie, in bytsje tsjin 't sin hast, mar doe 't er yn 'e jachtweide siet mei Binnema oan 't selde taffeltsje en preau fan it bitend focht út in behindich romerke, fergeat er Wibe Kloaster mei syn fierstente djoer rier. Hy tocht deroan, dat er skielk yn soksoarte fermiddens alhiel thús wêze soe. De wrâld like op dit stuit net sa min en it libben tige goed. Hja namen noch ien en doe bestelde
| |
| |
Binnema kofje en helle Auke syn pûde mei iten foar 't ljocht. En as koe 't hjoed net op, doe 't er syn brochje behimmele hie, helle de boer in grutte learen koker út 'e bûse, mei goud oplein, en moast er smoke. ‘Jo hoege neat net hastich te wêzen, Auke, thús rede hja 't jûn wol. Jo kinne hjir en dêr noch wol wat rûnsjen, mooglik dat ik aanst noch in pear skiep keapje, jo hienen dan hinne en werom fracht.’
Auke gyng oerein, mar Binnema seach maten en wonk ferheftich mei de hân. ‘It earste rûntsje foar my,’ rôp er, ‘ik haw om skik in rier ferkoft!’
Doe wienen hja tige fleurich meielkoar, dy boeren, fan Wibe Kloaster syn sinten en Reinder Binnema hie it heechste wurd. Auke seach ris hjir en dêr, syn dûnkere sigaar hie er in kwart opkôge, mar it ding smookte sa moai aardich. Hy kocht in fluitsje foar de lytse jonge en in snústerijke fan in stoermannich foar Durkje ta wolkom thús, soks wie yn har trouwen by syn witten nea earder bard, mar it lei der no ta.
Doe swalke er fan it iene diske nei it oare, mar rjucht niget hie er net mear oan 't spul. Syn sigaar hie er al weismiten; 't wie krekt as besette it him wat, it swit stie him op 'e foarholle en it hert sloech him wyld. 't Soe fan 'e drokte komme faaks, en dy drank der by, ûngewoante. Hy mijde de drokte en belâne yn sa'n foech steech, alteast in gloppe sawat. In brechje oer, doe wied er ûnder de beammen. Hy hearde noch lûden fan bûkelsykjende jonges, mar net klear mear; fierôf en frjemd. Hy joech him del yn it deade blêdeguod mei de rêch tsjin in beam. Dit wie noflik, hjir koe er wat ta himsels komme. Hy hearde hiel yn 'e fierte noch de merkelûden en boppe him it rûzjen fan 'e wyn yn de hege beammen...
Auke waard wekker, skril en ferheard, wêr wied er belâne, hoe yn 'e goedichheid...? Doe wist er alles wer en kel taaste er nei syn horloazje. Hy hie sliept, tiid en oere wienen him ûntkommen; mar it foel ta, trije oere. 't Waard syn tiid al, mar it koe der by troch. Hy wie wer alhiel by syn sûpe en stút, dit sliepke, dêr wie er fan opknapt. No earst de boer sykje, en keken stapte er op 'e drokte ôf.
De merk wie yn 't ôfgean. In bulte, dy 't har saken dien hienen, wienen al lang nei hûs ta. No noch wat troch elkoar rinnende driuwers, hastich en ropperich, hjir en dêr ien mei in pear kij oan 't tou, hynders der tuskentroch. Foar 't each in tizeboel. Alle taapkeamers noch groatfol mei pimpeljende boeren, dy't it hjir o sa nei 't sin hienen, en bierdrinkende boerefeinten; de flokpet op ien ear. Har dei wie noch
| |
| |
lang net tenein. Yn de buorren hienen hja in blaasding koft, hja wiene mar ienkear fuort. ‘En no muzyk!’ de fûst op 'e tafel dat de glêzen rinkelen, dat brocht de oaren op it idee troch de ropper in sankje yn te setten, dêr't hja healwei yn hingjen bleauwen; 't wie noch net let genôch.
't Koe in toer wurde, tocht Auke, de boer te finen. Mar op itselde plak dêr 't er by him weigien wie, yn 'e jachtweide, dêr trof er him yn in grut fermidden. ‘Nee fuort mar, jo moatte mar ynslaan,’ rôp er tsjin Auke, doe't er dy yn it fizier krige, ‘ik gean net mear oerein om my fan dy wâldlju in pear gallige skiep oansmarre te litten; mar mei de lege wein nei hûs ta!’ Ien skopte him ûnder de tafel. ‘In bytsje ynbine, Binnema, it kin hjir net alles lije.’ Binnema der tsjinyn, mar Auke wist no hoe en wat en joech him ôf.
't Wie suver hast in plezierreiske mei dit kostlike hjerstwaar. De brune rûn in stapke hurder as de moarns, it gyng op hûs oan, de sinne joech al lange skaden.
Sweachstermerk, dat hied er ek wer hân, tocht Auke. Alles sette no ek hast op hûs oan, op 'e plakkende boeren en feinten nei fansels, mar dy soenen har op 'e lette jûn ek ôfjaan en stil wurde. Dan wisten hja dêr op 'e Sweach foargoed dat de winter foar de doar stie. Hjoed of moarn soenen de skierroeken delkomme.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd