|
| |
| |
| |
XIV
Auke boude al den dach oan syn grutte plannen, sûnder dat immen der fan wist. Soks hoegde ek net; by himsels wie Auke der grut op hoe't er se winliken allegearre foar it lapke hie, de boer en boerinne mei har grutte wize bern, dy't it nea litte koenen him fiele te litten, dat er mar arbeider wie.
Eartiids hie soks him poer makke; der wie doe dan ek wol fan beide kanten drige mei fuortgean, mar altyd wied er hingjen bleaun. En no droech er dat allegearre sûnder ien ferkeard wurd werom te jaan; it iennichste wie och sa'n fyn glimke, as fan immen dy't der fier, fier boppe stiet. Dêrtroch rekken dy grutte bern der wat mei oan, en wisten net wat se derfan tinke moasten. Sa wie Auke oars net!
Lykwols, dy die syn dingen en liet se prate. Foar it each wied er de arbeider noch, mar yn himsels fielde er him al boer. Alle dagen seach er it klearder en dúdliker foar him; as it skielk safier wie, soe hy der net staf en af foar komme te stean, dan soe er klear wêze. Alearen hied er sa omrûn mei syn plannen foar it nije kap. Mar doe't it safier wie, hie er it besef hân dat der doe noch in misrekken by kommen wie. Lykwols, dêr hie er net foar kind; dat wie Jelle- timmerman syn skuld.
Mar dit, sels boer wêze aanst op in eigen spul, dit wie wat oars. Doe mei it fertimmerjen hienen de lju al beard en roppen, dat er wol wat oandoarst, mar hja soenen gewaar wurde strak, dat soks noch mar in lyts bewyske west hie fan syn doaren.
It hûs yn 'e buorren soe fuort moatte, op buorden moai grif, ûnderhâns foel jin sok ding hast altyd ôf; alteast as Andele der gjin gading oan makke, dan soe dy foargean fansels, dat spriek. Dat hûs brocht syn jild wol op, hy soe syn eigen sinten dan wer frij krije, en Frearkje koe dan ek ta har jild komme, mar dy soe faaks wol te bewegen wêze om it ûnder de buorkerij te hâlden. Boeren hienen hast allegearre jild fan in oar; de lju betrouden it harren ta as se der sels gjin plak foar hienen. Sokke bylden glieden foar Auke eagen lâns fan moarns ier oant jûns let, en nachts sels ferlieten se him net alhiel. Yn it ljocht fan sa'n takomst achte er de lytse fertrietlikheden fan it libben tige lyts; hy stie der boppe. Wol koe er jûns yn 'e hûs skoften stil wêze, mar Durkje
| |
| |
fielde, dit wie oars as yn it foarige, wannear't er dagen oanien stymsk en lilk wêze koe. Dan wie alles en elk ferkeard, mar no koe er stil en fredich sitte te smoken, mei de eagen op it readpanne dak en de skeansakke skoarstien fan Lammerts Griet as seach er grutte dingen. Durkje stie dêr net sa lang by stil en frege net nei it hoe en it wêrom. It wie in grutte foarútgong foar har en foar har húslik libben.
Auke stelde him Durkje foar hoe't se, as alles goed gyng, it oare jiers faaks al boerinne wêze soe; dan soe se lichtwol in faam foar it wurk hawwe, en net mear oeral allinne foar stean. As se soks no ris wist! Mar hy soe der mei gjin wurd oer kikke foar de tiid. Dit waard skielk yn 'e earste opslach in saak tusken Andele en him tegearre, en as it spul yn kalk en semint wie, dan soe er prate en dan de gesichten! foaral op 'e pleats. Dat soe noch oars wat wêze as in hypteek ôflosse by Ruerd Wynja yndertiid, dy dei soe grut wêze, foar himsels, foar Durkje, foar de hiele famylje! En as Andele skielk Teade ek ris wat op gong holp mei de skipperij, en Frearkje by Andele húshâldster wurde koe, dan wienen de erven fan Freark Jabiks Hindrikje allegearre sa moai aardich teplak kommen. Hy hearde it de lju al sizzen: ‘O dy! ja, dat is bêst gien, dy âldste jonge libbet stil mei syn suster, en de jongste dochter hat in boer krige.’ Ja, ja, der soe oer praat wurde.
Op in jûn nei in lange dei fan bodzjen op Binnema's pleats, doe't it brochje-iten mar amper berêden wie, sei Auke: ‘Ik moast jûn nedich ris oan Andele skriuwe; sûnt syn lêste brief hat er neat mear fan ús heard, it is skande!’
Doe wist Durkje dochs net hoe't se it hie. Ienkear yn har trouwen hie Auke sels oan Andele skreaun. Dat siet doe yn ferbân mei it âldersgoed; oars hie hy der nea nei taald, en him der ôfmakke mei in: It is dyn broer, as hja him der op oanstien hie. En no woe er skriuwe. ‘It hie al lang wêze moatten,’ begûn Auke wer, ‘wat mei Andele wol tinke? it is krekt oft wy ús hjir neat oan him gelegen lizze litte; dû komst der fansels wer net oer gear.’
‘It falt sawat ôf; dû witst wol, Auke, ik bin alhiel net in skriuwer en ik haw deis myn wurk.’ Durkje fielde har wol wat skuldich, en hja wie net ien om hjir wat efter te siikjen.
Auke krige de skriuwmap en inket. Nei in skoft djippe Durkje de pinne op, efter in steapeltsje liifdracht yn it kammenet wei, en koe it dan oangean. Auke sette him der fiks nei, mar nei in dei fan arbeidzjen yn waar en wyn op it romme fjild foel it net ta, it wie tige dreech.
| |
| |
Mar hy seach foarút; men moast der wat foar oer ha; dêrom: ‘...bij Teade en haar hebben ze weer een jongen gekregen; Frearkje is nog altijd in de wouden, 't voldoet haar maar schoon...’ Sa krige Auke syn brief wol fol, in hiel blêdkantsje brûkte er ta de beskriuwing hoe't de tynge dat Andele thúskomme soe ûntfongen wie, en dit waard it beslút: ‘Wacht maar niet te lang met komen, onze deur staat altijd voor je open.’
Hy lies it Durkje foar. ‘Moai Auke, it hoecht noait oars; dû hast mear doel oer datsoarte dingen as ik.’
Sadwaande gyngen hja dy jûns beide tige foldien nei boppen.
Auke hie in skoftsje by de brêge stien; dêr mocht er sa jûns wol graach ris in setsje tahâlde. Men hie der altyd oanspraak en hearde ris wat. It koe lang altyd net, want yn it drokst fan 'e tiid wie it jûns samar let, mar yn dizze snuorje, no't se alles reemakken foar de kommende ûngetiid, hie er jûns krekt sa'n skoftsje. No sette er wer op hûs oan; noch wat tee en dan wie it wer safier. Durkje hie al wer wat ûnder hannen; trouwens, dy siet nea liddich, mar heistere altyd om mei it ien of it oar, en kaam o sa komselden ree. As it tsjuster waard, lei se de boel der op 't lêst hinne, om moarns fan it bêd ôf fuort wer troch te gean. Folle praat hienen se diskear net, hja hienen beide sa har eigen prakkesaasjes. Durkje lykas altyd oer har wurk en beuzichheden fan alle dagen, wylst Auke, sûgend oan syn snoarkjende piip oan it buorkjen wie op syn pleatske, dêr't er faaks it oare jier al op wenje soe. Sa waard it bêdtiid: de lêste tee wie der út, de wekker draaide nei healwei tsienen, it koe sa wol wer. En dêr hienen jo Teade by de doar. Dy koe men langer ek op alle mooglike tiden ferwachtsje. Bedaardwei, as waard er op dy oere ferwachte, naam er syn sit by de tafel. ‘Heden Teade, wy soenen hast al op bêd, en dêr ha wy dy noch.’
‘Wy binne krekt oankomd; en miskien dat wy moarn yntiids al wer farre, ik tochte...’
‘Gjin swierrichheid oan board, wol Teade?’ en Durkje besocht noch wat út 'e trekpot te krijen. ‘Nee, alles tige bêst, hear.’ Teade wie noait net in prater, mar jûn wied er wol tige stroef, tocht Auke, krekt as hie er wat, it ien of it oar, as hienen se spul hân oan board, sokssawat. Lykwols, hy liet neat út. Hiele skoften wie it stil, op it pynlike ôf. Teade skeukte wat ûngeduerich op 'e stoel om. Alle trije besochten se it praat oan 'e gong te hâlden, Durkje sels, mar it woe net.
| |
| |
‘Wêr moatte jim moarn op út, Teade?’
Auke die in nije skoat. ‘Nei it fean is it doel, dêr moat noch wat âlde turf sitte, 'k haw kâns op in fracht foar in brânjehanler op 'e klaai. It is noch net fêst, it kin ek wêze dat wy moarnoerdei earst fuortgeane, wy moatte mar ris sjen.’
Doe wie it wer út en sieten se by elkoar as frjemden. It begûn Auke lykwols yn te baarnen; wat Teade dan woe moast dy witte, mar hy woe op bêd. Hy gappe al ris in kear mei de mûle op 'en wiidsten en alhiel net in bytsje mei ferdrach, mar dat sels like foar Teade net dúdlikernôch te wêzen. Doe gyng Auke op 't lêst mar oerein: ‘It wurdt myn tiid, jonge,’ en hy hie de blauwe kile hast al los. Doe gyng Teade dan ek stean, as soe er fuort.
‘Ja, ja, it wurdt letter, wis al, mar 'e... wat ik sizze woe, Auke,’ as kaam it him krekt yn 't sin, ‘soene jim my miskien ek oan sechtich gûne helpe kinne?’ Beide hannen hie er oan 'e bekling fan 'e stoel, en hy seach stiif nei de matte. Soks hie Auke yn 'e earste opslach dochs gjin wurden foar; dêr wie Teade om sechtich gûne by him!
Mei sa'n boadskip hie er Auke foar in wike as acht ris oankomme moatten! Dan soe der wat loskommen wêze oer misstânen yn 'e maatskippij en sokssawat, en sûnder mis soe er Teade ferwiisd hawwe nei de jildwolven. Durkje koe it net rjucht ûnder wurden bringe wat se no fan Auke ferwachte, mar sa likernôch soe it beskied wol wurde, tocht har, en sjuchdêr, Auke bleau kalm.
‘Sechtich gûne,’ sei er, ‘dêr moatte wy noch wolris efkes foar sitten gean, sechtich gûne!’ en noegjend wiisde er Teade teplak, as woe er sizze: Sprek dy mar út.
Teade kaam ta wurden, no't er alteast it minste hân hie, en hy ferhelle fan de bûtenwenstige útjeften, bynammen ek mei Wytske' lêste befalling, fan 'e ynkomsten dy't lytser waarden, fan 'e swiere lêsten, en ûnderwilens prakkesearre Auke wat er te dwaan hie. Yn gewoane omstannichheden soe hy der yn 'e fierste fierte net oan tinke, sa'n Teade jild te lienen mei syn útrûpele skip en syn oankommende húshâlding. Mar it stie no al efkes oars, hy seach foarút; skielk kaam Andele, en hoe stie it der ek al wer? hie dûmny it lêsten net oanhelle yn in preek? it koe ek in sprekwurd wêze: ‘Wie goed doet, goed ontmoet.’ Sa wie it dochs mar in kear yn it libben; Andele soe der grif ek sa oer tinke, dy seach er trouwens as de boarch fan dizze ûndernimming, bywannear it oangean soe. Dêrby, de sinten leinen noch
| |
| |
wol by har yn it kammenet; alhoewol, dy wienen foar Frearkje ornearre, it wie de rinte, dat och...
‘Foar hoe lang woest it brûke, Teade?’ en Auke toande dêrmei, dat er net alhiel ôfwizend stie.
‘Jim krije it sa gau mooglik werom, dêr hoege jim gjin minút oer yn te sitten.’
Dêrút bliek alteast genôch Teade syn goede wil, sûnder dat er him bûn oan tiid en dei. Auke knikte: ‘Ja, wat sil men sizze? as it no foar in wike as fjouwer wie en men koe dy dermei skewiele. Mar wy binne gjin kapitalist, dû begrypst ek wol...’
Doe waard Teade royaler mei syn tasizzing: ‘As wy dy fracht turf krije dan hawwe jim it mei fjouwer, fiif wike werom, dêr is gjin mis op, it is mar foar och sa tydlik.’
‘Wat seistû, Durkje?’ ‘No, dat moatstû alhiel sels witte, dat binne manljussaken,’ sei Durkje fuort. Soks hie Auke ek wol ferwachte, mar hy woe der har dochs yn kenne. ‘No, ik soe sizze, Teade, as jimme dêr no mei holpen binne, dan moat it mar oangean. Dan moat it ljocht der noch mar efkes by, en dan moatstû de sinten mar efkes krije, Durkje,’ sei Auke út 'e hichte.
Doe kaam de lampe op en krige Durkje de sinten fan Frearkje - mar dêr hoegde sa'n Teade neat fan te witten - fjouwer briefkes fan tsien, fjouwer ryksdaalders en tsien losse gûnen. Auke telde se út mei in breed gebeart. ‘Sjuchst wol, Teade? En no noch efkes inket en papier; sa'n ding moat al nedich op skrift steld wurde, men is der net gau te krekt mei.’
Teade befêstige dat mei klam fan wurden, en hie gjin each fan 'e sinten ôf. Winliken soe er net earder gerêst wêze as wannear't er se yn 'e bûse hie; fierder wie it him wol goed, hoe't Auke it ek makke.
Auke sette him derta; trouwens, sokke stikken hie er mear ûnder eagen hân, dat hy hoegde him alhiel net te betinken. ‘Schuldbekentenis’, skreau er der boppe, en fierder: ‘Ondergetekende verklaart te hebben geleend van de heer A. Bosma de som van.... it like suver alhiel in notarisstik, en de ‘ondergetekende’ wie Teade; dy treau de pinne oan 'e boaiem ta yn it inketpotsje, en sette flot syn namme.
Dat papier kaam doe yn it kammenet, foar de sinten yn it plak, en it jild koe Teade by him stekke. Dy drige doe ek net lang mear, it wie mear as bêdtiid.
| |
| |
De oare moarns yntiids stapte Teade op 'e fyts mei de sljuchte klean oan en sechtich gûne yn 'e bûse. It doel wie om nei de Grouster notaris. Dêr brûkte er oardeltûzen gûne fan tsjin fjouwer presint, en hy wie goed twa moanne te let.
Noch woe it him mar amper oan dat er dy sinten fan Auke krige hie. Hoe't hy dêrby kaam, wie him in grut riedsel. Hy hie him frege, alhoewol syn doel hie Frearkje west, as dy mar net sa ôfhandich wenne hie; mar yn it minst net hie hy der op rekkenje doarst, dat Auke der op yngean soe. En sjuchdêr, sûnder folle fiven en seizen wie it foarinoar kommen. Teade fielde him wol te moede, hy soe notaris wer ta freon hâlde kinne, alteast foar in jier.
De middeis nei iten smiet er de touwen los foar de reis nei it fean, om in wylde fracht foar de hege klaai.
De ûngetiid wie oangien op 'e Binnema's pleats, en it wiisde net sa min. De masine hie der in grou snee gers ôfjage en it waar wie sa moai fêst. Dit koe simmer hjitte, de waarmte trille oer it fjild en it gyng fûleindich op in switten. Soms om middei hinne yn de gleie sinne sûnder in sigentsje dat makke wie it suver hast waarmernôch, mar men kin op 't lêst altyd wol wat fine, en in minske is nea tefreden. De wyn hâlde oerdei meastal yn it easten ta, om dan op 'e lette jûn út te gean troch it suden nei it westen, ja fuort wolris hegernôch, oant djip yn it noardwesten ta; mar moarns betiid siet er grif wer yn it easten. Dat men koe prate fan in moalkjende wyn en dêr net rjucht jins moed oer hawwe, mar de waarglêzen stienen sa moai heech en de kranten skreauwen oer in ‘hittegolf’, en de loft koe hiel wat fertarre. Sa op 'e neimiddei koe der gauris wat fan dat gleonkoppige wolkeguod opkomme oan 'e westkant, mar it kaam net iens oan driigjen ta, it waard samar wei. Mar mei sok waar, it koe net oars, waard der it allerkostlikste hea wûn, it wie selden sa. Fansels, der wienen wer guods dy't gjin tiid dwaan koenen; by elkoar de boel en weidloegje, de krêft baarnde der alhiel út, mar sokken soenen it gewaarwurde, sa yn 'e moanne fan augustus of dêromhinne, dat der noch mear krêft yn siet as harren leaf wie, miskien krigen hja in twadde ûngetiid mei de heasplit en de roede.
Sa wie Binnema no net. It hea moast syn gerak hawwe, as it koe alteast, mar as it ek klear wie, dan wie der bynei gjin hûs mei him te hâl- | |
| |
den: driuwe en fleane, der wie gjin goeddwaan oan. Mear as it uterste suver waard der dan fan minske en bisten ferge.
Durkje wist net hoe't se it hie. Oare jierren mei de ûngetiid, as Auke nei in lange dei de jûns wit hoe let thúskaam, - sa'n wike as fjouwer, fiif hie er de kost ta - hie er net te brûken west. Sûnder wurden benei en sûnder omslach, wurch as in maits, gyng er dan op bêd foar it koarte skoftke fêste en swiere sliep. En no, och fansels, jûns wied er likegoed ynein, mar hy siet noch in skoftke by de tafel om in pantsjefol tee, hy smookte ris oan, en sei in wurdmannich oer it wurk en oer it waar of sa. Durkje koe der net oer út! Mar hja wist ek net dat dit Auke syn lêste ûngetiid wêze soe by in oar. Hja wist neat fan it pleatske dat er al den dach dúdliker en klearder foar him seach. Hja wist neat fan syn berekkenjen oer dongjen en fuorjen op 'en foardielichst, oer heawinnen, oer alles wat mei in eigen buorkerij mank giet.
Soms soe Auke sprekke wolle om Durkje, mar hy swei. De ferrassing soe grutter wêze as er oan it lêst ta wachte, en derby, it wienen altyd froulju, faaks net alhiel ticht, en dan alles oer de buorren. Sa hie er de stille blydskip foar himsels, en it droech him troch dizze heislik swiere ûngetiid en liet him suver hast stil bliuwe ûnder de swierste bedriging fan sa'n Binnema. Dit wie ommers de lêste ûngetiid dy't er dêr meimakke.
Hja sieten oan de gleone griene earten sûnder wat te sizzen, nimmen dy tiid ta praten hie. Elk makke sa syn eigen lûden mei it itensark, allegearre sloarpten se de slim gleone earten út 'e leppel (oer dy gleonens hie de boer syn wurden sein, koart mar op it stik oan), dêr tusken suchte de koartamige boerinne fan benaudens en argewaasje. Men moast jin ferwûnderje, hoe't dy minsken yn al dy waarmte fan sa'n gleone kost noch ite koenen, en dan sokke panfollen. Har swit rûn der yn gear, der wie gjin feien tsjin. Mar der moast wat yn, it lichem woe syn gerak hawwe, hja moasten grûn fiele. Griene earten mei flink spek is deugdsume ûngetiderskost, en in goed panfol soere moallenbrij nei net minder.
De boer lies út 'e Psalmen, dêr plichte er meastal ta te hâlden yn 'e ûngetidersdrokte, it wie mar efkes hannen gear, men koe net sizze dat soks tiid naam, doe riisden allegearre oerein mei it tsjûke liif, lûd kropjend, en wiene der wer klear foar.
‘Auke en Ljibbe moatte daalk mar begjinne te weidloegjen, dan kin
| |
| |
Sytse dy melkerstiid mei nei hûs nimme,’ sei Binnema yn 'e rin wei, wylst er yn 'e klompen skaaide.
Doe gyng it dan mar wer oan. De âlve lei te blikkerjen yn 'e gleone sinne, de waarmte kaam fan boppen en sloech jin temjitte út it stoppelige lân, mar wa mocht kleie oer sok waar?
Auke-en-har loegen de tredde weide, fierderop skrepte it oare folk om de boel oan wurdzen en oan reakken te krijen, de lytsfeint hie de âld brune foar de sleepharke. Mar de loft broeide.
De boer hie der min syn moed op. Fansels, it koe tsjinwurdich gâns lije, mar oft dit opgean soe? Allegeduerigen seach er nei de loft, dy't yn it súdwesten gâns oansette, en de wyn noardeast. ‘Hâld mar op mei dy weide!’ raasde er tsjin Auke en Ljibbe, de hân foar de mûle, ‘wy moatte sjen dat wy de boel by elkoar krije, ik stean de loft net.’ ‘As in boer gek wurdt, komt it him yn 'e kop oan,’ sei Ljibbe, mar Auke liet him yn syn streekje-ûnderbroek by de heal ôfmakke weide delsakje, it wollen himd trochplakt fan swit.
‘Dy loft fertart wol, der komt neat fan,’ sei Ljibbe noch.
Mar it fertarde net, gleone koppen skoden al heger en heger en kruiden wurkjend tsjinelkoar yn. Allegearre yn it haailân fielden se dat dit der om gean soe, dit wie in kriich tusken de natuer en de minsken, en dy lêsten woenen sa minlike graach foar wêze. No en dan seach de boer it hear ris oer, mar elk stie op syn plak en die wat er koe, nimmen dy't er hoegde oan te fiterjen. Allinnich... hast hie er yn poerlilkens raasd: ‘Auke, jo binne hjir net te plezierjen!’... dy stie efkes deastil, de riuwe yn 'e hân... doe sloech er del en foel swier tsjin 'e grûn. Grut trelit. Allegearre stienen se hast op itselde stuit yn in rûnte om him hinne. Dêr lei Auke yn syn trochswitte ûngetidersdracht, blau om 'e holle en it brûs op 'e mûle. Hjir hie nimmen wurden foar. In ûngetider, ien djip út 'e Wâlden, wie earst by sûpe en stút: ‘Wêr is de jonge? de jonge moat om dokter, en hy moat hjir wei, boer, yn it skaad fan 'e wein.’
De jonge rûn al ear't Binnema ta wurden kommen wie. Doe heefden se Auke foarsichtich op, Marten en Ljibbe, en droegen him nei de skaadkant fan 'e wein. De oaren rûnen der wat ferlegen efteroan, it like as wienen se no al op begraffenis.
De boer wie der mei oan. Wat moast men? Koe men it folk wer oan it wurk sette, wylst hjir aanst faaks in minske stjerre soe? En oan 'e oare kant: dêr lei it kostlike hea, it edelste bistefoer ûnder de driging
| |
| |
fan in opkommende tongerloft. It folk stie ferwêzen en like te wachtsjen op 'e ien as de oare oarder. Marten hie de lieding by de sike en die syn dingen. Doe kaam Binnema ta himsels. ‘Marten en ik sille it hjir no wol rêde, en jimme oan 't wurk,’ sei er koart. Doe gyng elk wer nei syn eigen plak, mar dizze tiid wie ferlern en net wer yn te heljen. It wie ek krekt oft de moed der wat út wie. Der wienen ek noch oare dingen op 'e wrâld as hea dat foar it reinen by elkoar moast en gleonhastige boeren. Yn 'e fierte begûn it te rommeljen.
De âld brune hie in tige lichte lêst nei de pleats ta: Marten en Auke op 'e lege haaiwein yn in laach hea, dokter folge op in distânsje en Ljibbe mende. Doe't se it hiem oprieden, rôle in tongerslach breedút oer de loft en foelen de earste geile drippen yn it noch waarme hea. Reinder Binnema flokte.
Auke waard bêde yn it hege bedstee fan 'e opkeamer. De boerinne wie alhiel feralterearre en fan it stik: ‘Wat in dei, wat in dei!’ weeklage se oanienwei. Dokter ûnderstie har dêroer. ‘Jo moatte jo wat ynbine, minske, hy hat it oan it hert, ik kom aanst daalk wer, hy moat ynspuite wurde, mar jûn sil er wol nei hûs kinne.’
Dy jûns, och, och! Bûten strûze in rûzige wyn troch de mantel-beammen, it wie fan dat mottige waar mei de wyn yn it súdwesten en alles like wiet. It folk hie plak socht yn 'e skuorre en stipte dêr wat om sûnder oanslach; hja hienen winliken mar ien doel: de boer net foar de fuotten te rinnen. Mar o, dy mâlbearde mei lange trêden fan it iene ein nei it oare, yn it mulhús om: ‘It moat jin dochs oandeare sok skoander hea, sa'n gewaaks en it leit dêr te rotsjen op it lân, de hiele bringst ferrottet en ferskimmelet my dêr.’
‘Reinder, besûndigje jo net,’ sei de boerinne strang, mar hja hie it beleaven net ret. ‘Hjoed, hjoed ha 'k my besûndige, doe't ik om him dêr,’ en hy wiisde nei de opkeamer, ‘it kostlikste hea yn 'e steek litten ha ûnder in loft sa min as strie; doe ha 'k my besûndige, Akke, men soe jinsels yn 'e hûd bite kinne.’
‘Jo moatte sa mâl net, Reinder.’ Hy smiet de holle yn de nekke. ‘Mei froulju kin men oer sok ding net prate, dy fiele it net. En dan te witten dat it eigen skuld is! Auke hie him wol rêden, dy wie fuort net stoarn, welnee, aanst yn 'e auto nei hûs, plezierride oars neat, de boer hat wol.’
Hy sloech alhiel troch. Akke swei, mar yn it fjoerhok klage se tsjin it
| |
| |
grut fanke: ‘Jimme heit is alhiel mâl en ferkeard, der is gjin lân mei him te besilen.’
Doe't it iten op 'e tafel stie, sette er mei foarsje it lân út. Akke har roppen by de hiemshikke bearde er net te hearren.
De doktersauto ried njonken de syddoar en Auke rûn, fan dokter bystien, it eintsje gong lâns. Doe waard er mei behelp fan kjessens op 'en nofliksten yn 't hoekje fan de plusen bank bêde. Tige stadich ried it op 'e buorren ta; de jonge wie mei foar de hikken.
Auke hie mar ien winsk: sliepe. Hy seach en die alles wol, mar wat der krekt barde gyng oan him foarby. De pine fan 'e oerdeis yn it gleonhjitte haailân wie oer; it wie no mear rarens en mislikens.
It joech noch in hiele opskuor op 'e streek. Alles wie útrûn, as hienen se Auke noch nea earder sjoen. Dokter lykwols wie sa moai redsum, samar hie er him yn 'e hûs, doe koenen se dan mar prate oer it hoe en it wat. Hoe as it him krekt tadroegen hie wist winliken net ien, mar nimmen dy't soks sei, elts wist der wol wat fan te fertellen en Lammerts Griet ornearre, hy soe it wol net rêde. ‘As it hert der mei mank is, dan hâldt alles op, dat hat men sa faak al sjoen.’
Nimmen dy't der oan twivele: ‘Sa'n minske bliuwt al raar sitten mei ien lyts jonkje; wat moat se begjinne?’
De trep wie de grutste toer foar Auke. Dy wie de steile kant neist, want Jelle-baas hie yndertiid mei de fertimmerderij krap genôch earmslach hân foar in flinke royale trep; sadwaande hie dat doe in bytsje mei ferdrach moatten. Lykwols, dokter spile dat allinne klear; nammers Durkje wie ek neat mei te begjinnen dy wie alhiel ridderslein.
Auke suchte djip doe't er it bêd fielde, as woe er sizze: Hjir bin ik teplak, en fuortdalik joech er him nei de sliep. ‘Hy sil fannacht wol trochsliepe, jo hoege nearne bang foar te wêzen, in dei as wat op bêd moatt' jo tinke, dan sil hy der wol wer ris ôf kinne as alles goed giet,’ en dêrmei liet dokter har allinne. Durkje siet ferwêzen by de tafel. Hja hie ek it ien as it oar yn hannen hân, hja soe it hjir as dêr faaks dellein hawwe. Senuweftich tyspele se mei de fingers yn 'e skurte. Wat moast se no begjinne? Auke siik! en dat foar 't earst, safier as hja tinke mocht, wêr moast dit hinne? Allegearre bylden gyngen oan har geast foarby, it iene eangstiger noch as it oare. Dêr stie se no allinnich as frouminske foar! Doe tocht se oan Frearkje.
| |
| |
Hja winske dat dy by har wêze mocht yn dizze dagen, dan soe se help en oanspraak ha en soe alles har net sa swier falle. Mar Frearkje siet yn 'e Wâlden en wie by in oar. Hja soe faaks al tynge ha moatte, en nei lang driigjen krige Durkje einlings in brievekaart en dielde Frearkje yn och sok fyn potleadskrift de aksje fan Auke' hert en alles wat dêrmei gearhong mei. No't se dan dochs oan 'e gong wie, moast Teade ek noch mar skriuwen ha. Dy liet syn adres altyd efter, foar it gefal dat der wat komme mocht, soks wie al jierren wenst, en nea wie der wat kommen, hjoed foar it earst... ‘en deel jullie mede dat Auke het aan het hart heeft, wij willen er het beste van hopen...’
Doe ferfoel Durkje wer yn har ôfwêzich stoareagjen nei bûten. Noch koe se dit net begripe, fan 'e moarn noch sa sûn en goed fuortgien, en no sa'n krupsje. It waard har bang te moede. Sûnder dat se 't sels wiste, die se de hannen gear, de lippen preuvelen wurden om rêding út dizze grutte need. Yn sûne dagen kaam der by Durkje fan godstsjinst no net safolle terjuchte. Sneins ienkear nei tsjerke, al leafst it moarnsskoft as se it wat rêde koe; middeis hie se meastal mei de sliep te kampen, en fierder frege it libben sines ek, hja hie har wurk. Mar yn dit ûnrêstige jûnskoft, nei alles wat se trochmakke hie dy deis, Auke siik op bêd, fûn se wurden ta in gebed, in bern, dat lang yn it tsjuster is en ropt oan syn heit. Der slingeren wat ferwaaide spatten tsjin 'e ruten, skiere wolkens jagen it noardeasten yn.
Frearkje lege de kofjekanne op it skernestee. Hja seach de wrâld ris oer; de sinne skynde wer oan in fynblauwe loft, en alles wie opfleure nei it stjalpige reinen fan 'e foarige dagen. Har fioeltsjes en blaubloeiers, de wite klokjes en liuwebekjes by de sydmuorre lâns, wienen no hast wol op 'en moaisten, suver oerdiedich wie it sa 't se blomken en kleuren, en de bijen kamen op 'e swietrook ôf, it wie sa'n aardichheid. De eker beantsjes dêrneist, dy't ek fan har bebuorke en ûnderhâlden waard, die it al sa; it wienen dûbele wite, dêr krige men ornaris sterke planten fan en foarse fruchten, sa hie Postma har yndertiid ûnderrjochte. Hja seach him skreppen efter de earste beamwâl; hy sloech de oppers útinoar, it wie no wer heawaar. Hja soe de kofje opjitte, aanst daalk soe er wol komme. De swellen fleagen leech oer it hiem, kearden en draaiden, en waarden wei yn 'e swellegatten fan it lytse ûleboerd.
Mei't Frearkje yn 'e hûs gean soe, hearde se it hikje klappen en dêr
| |
| |
hienen jo de post. Soks barde net alle dagen. Hy hâlde in brievekaart yn 'e hân, en dêrfoar hie de stumper no de hiele wyk delfytse moatten, tocht Frearkje begrutlik, hja soe him gau in bakje kofje jaan.
‘Dit is foar jo tink?’ sei de man, nei it deistige praatsje oer it kostlike simmerwaar. Frearkje waard der kjel fan, dêr hie se no yn 't minst gjin erch yn hân. Mar mei in heal each op it potleadskrift seach se it daalk oan 'e hân. ‘Jawis man, dy is foar my!’ Hja ûntskuorde him de kaart suver; doe lies se de rigele as wat skrift, dêr waard se oars fan. ‘Heden, heden, wat begruttet my dat!’ sei se as tsjin harsels. ‘Ungemak?’ frege de post dielnimmend en die it him oan tiid, want Frearkje fergeat de hiele kofje. ‘Ja, ûngemak’, en hja wie bliid dat der immen wie wa't se it gefal fertelle koe, ‘ús Durkje' man, Auke, hat it oan 't hert krige.’
‘Wat jo sizze, oan it hert, jawol! dat is in rare aksje.’ Mar daalk hie er syn treastwurden en helle op oer ien út syn famylje, dy't it al syn libbensdagen oan it hert hân hie ‘...en de man is om sa mar te sizzen sûn en goed stoarn yn syn fiifennjoggentichste jier, dat ik woe mar sizze...’ Frearkje fleure der wat fan op; doe kaam har de kofje ek wer yn 't sin. ‘Jo hoege hjir net stean te bliuwen, wy sille kofjedrinke.’
De post liet him alhiel net noadzje en dêr wie Postma ek; sa rekken se trijeresom yn 'e hûs. Doe die Frearkje op 'e nij ferslach watfoar tynge as se krige hie, en de beide manlju foelen yn in petear oer allerhande sykten en kwalen en krupsjes. Frearkje die it swijen derta; har tinzen wiene by Auke en Durkje. Hja soe it net graach sizze wolle, mar om 'e lêste begrutte it har mear as om 'e earste. Wat moast Durkje no? want och, Auke koe sa ûngemaklik wêze, benammen as it him tsjinrûn. Durkje soe der net tsjinoan kinne. Hjá moast der hinne. De post makke risselwaasje, hy wie noch op it hiem; doe sei Frearkje, mei de finger nei de brievekaart wizend: ‘Ik woe der hjoed noch hinne, wy moasten dan mar wat earder ite.’ Rjucht seagen Postma's dûnkere, djiplizzende eagen har oan, doe begûn er te praten mei syn djip en swier lûd, mar och sa kalm. ‘Dat moatte wy net hawwe; as jo jûn wer thús wêze sille, wurdt it in gejacht en gefljuch, oars neat!’ Hy skodholle. ‘Ik hie tocht sneontemiddei fuort en moandei werom, en it fanke fan ús Marijke-en-har kin hjir dan salang komme. It is in hertkwaal en soks driuwt net op in dei, dat giet meastal oer jierren, it is sasear gjin sykte.’
It woe wol yn Frearkje del; hja soe wat tiid dwaan moatte en dan
| |
| |
der sneon op ta. Postma woe lykwols al yntiids ite, no't er de middeis op 'e Sweach wêze moast.
De hiele middei wie Frearkje mei har prakkesaasjes by Durkje-en-har. Hja hie de bûthúsbank op in skadich plak yn it fredich hofke set, in kleaune nassausk jern yn 'e bûse fan har pompadoeren skelk en in sok fan Postma op priemmen. Oars koe se har geniet sa hawwe fan hûs en hôf. Dêr wie by 't simmer safolle te sjen en acht te slaan, it blomme-ark en it fûgelguod; mar no hie se der alhiel gjin each foar. Sa'n Auke, en dy hie it oan it hert. Men koe it jin einliks net yntinke; wa hie soks by Auke socht? Och, de man hie syn lekken en brekken, hja hie nea net sa hiel rjucht mei him opsjitte kinnen, alteast soms net; mar it wie Durkje' man, en dy soe no alhiel ridderslein wêze fansels. Durkje! Har tinzen gyngen werom nei it âldershûs. Durkje hie foar har altyd it fanke west; net dat se safolle skeelden yn jierren, dat net, mar hja hie altyd mei foaroan stien, hja hie mei heit op 'e snikke fearn doe't Andele nei Amearika rekke wie, heit en mem hienen mei har oerlein yn dingen wêr't Durkje en Teade bûten bleauwen. Durkje hie yn har eagen noch in bern west doe't se mei Auke oan it ferkearen rekke, mar hja hie har jierren hân. En Auke? in wetich boerefeintsje yndertiid, dy't syn wurd wol dwaan koe sa sneintejûns yn 'e keamer en de âld man trije kear foarby prate. It hie heite sin net west en mem hie ek in oare feint foar Durkje tocht, mar dy wie dêr net lêstich mei fallen. It wie trouwen wurden en hja leaude net dat it Durkje ea spiten hie, mar Auke koe har mear as oer en no hie er it oan it hert.
Op 'e stoel foar it bedstee die Frearkje alle jûnen har gebed; hja soe soks net licht oerslaan, it moast wêze dat se út har gewoane dwaan wie. Dizze jûn, doe't it lette ljocht fan 'e lange simmerdei noch op 'e keamersfinsters stie, betocht se Auke en syn sykte yn har bidden, mar winliken wie it Auke net wêr't se freegjende foar wie, mar Durkje.
De regulateur sloech healwei tsienen. Bûten gûnze it miggeguod yn 'e heimige skaden fan de elzenmantel; oan 'e kleare loft hie de jûnstjerre syn plak ynnommen.
Teade en Wytske wienen leech en foeren wer. Teade hie de buorren noch yn west en ynret foar de snein; it soe wol spanne dat se jûn noch thúskomme koenen. Hy rûn yn 'e line op 'e mûnedyk; Wyts stjoerde de ‘Vertrouwen’ troch de smelle, bochtige klaaifeart, en hie tagelyk de bern ûnder har hoede.
| |
| |
Teade seach om him hinne; alles op it fjild wie warber en beuzich. Tsjin 'e kimen, it easten yn, skynde de sinne op reakken hea, mar tichteby wie it allegearre bou, ierappels en biten almeast, in inkeld stik mei striefruchten en hjir en dêr in hoeke flaaks. It wie no hast allegearre wol op syn moaist, tocht him; hjerstmis, mei it bytfarren koe it hjir yn dizze oarden fuortby de seedyk sa deadsk en iensum wêze, de lannen keal en ferlitten ûnder leechhingjende wolkens, in inkelde lette gernier noch hjir as dêr griemend om de lêste reade der út te heljen. Dan wie dit syn oarde net, mar no, no't alles syn frucht droech op 'en alderweelderichsten, no wie it oars. Alhoewol, it wurk hjirre, fan dit folk op 'e hurde, wrede grûn, like him och sa moedsum ta; men moast der yn grutbrocht wêze om jin der ta te jaan. Sa hie Teade syn djippe prakkesaasjes ûnder it rinnen wei, mar Wyts makke der in ein oan. ‘Wy moasten aanst mar foar de wâl, de lytse jonge moat wat ha,’ rôp se. Daalk hâlde Teade yn en fieme de line op; it soe ek al middei wêze, tocht er, dat hja soenen allegearre wol wat hawwe moatte.
Iterstiid, dat plichte altyd sa'n kostlike, fredige healoere te wêzen, as Frearkje de goede kost tige syn gerak jûn hie. Net dat it útwrydsk wie, ienfâldich altyd, mar goed en deugdsum en o sa mei sin berêden. Dat allegearre mocht no sa wol hjitte, it fredige ta jinsels kommen wie alhiel fuort mei de lytse bern om sa'n dis, en de kost koe gjin sprekken lije. Teade wie it al wend, want it kaam al den dach wer. Sadwaande sei er ek gjin mis wurd fan 'e wetterige griene earten, dy't net mongen mar al oanbaarnd wienen. Hy skikte by, Wyts naam wylst de lytse oan it boarst. Mei de finger omheech drige Teade: ‘Stilte.’ Doe taaste er nei syn pet, en dêr wyndere in brievekaart oer de grûn. ‘Heden, Teade, wat is my dat?’ rôp Wyts ferheard.
Dêr skeat it him yn 't sin: ‘Dat is wier ek, dy ha 'k fan 'e moarn fan it kantoar helle, ik haw him noch net ienris lêzen; no earst mar hannen gear, en stil, hear Freark!’
It waard dêr winliken efkes stil yn it gleonhjitte foarûnder, allinnich it snakken en snokken fan de lytse oan memme boarst gyng troch. Freark en Akke preuvelen in gebedsje, doe rikte Teade nei de brievekaart en stavere oerlangsum it nijs fan Auke syn hertkwaal. ‘Och heden,’ sei er, doe't it him einlings dúdlik wie, ‘dit begruttet my om Auke, men sil hoopje dat it wat tafalt.’ Wyts bleau tige evenredich; wylst se it bern oan 'e oare kant lei, sei se: ‘Watst seiste, Teade, as it mar net al te slim is.’ Fierder waard der tusken harren net oer praat,
| |
| |
de bern fregen har oandacht wer. Freark slantere, en Akke woe gjin mûle sette op it wetterige spul, hja moasten ta de oarder roppen wurde.
Mar yn 'e line, it middeisskoft troch de simmerske lânsdouwe, kaam Teade de brievekaart wer yn it sin, en liet er dêr syn tinzen oer gean. Der koe gau wat komme, dat seach men no wer, en it minste mei sok ding wie altiten: men wist wol hoenear't men it krige, mar wannear as it wer oer wêze soe wist men net. Auke wie noch yn 'e krêft fan it libben, no hie er dit, hjir soe er grif wol in wike as wat moai mei wêze, tocht er, soks foel net ta. It wie oars hiel net in slimme fint; dy sinten okkerdeis hie er samar liend, dy soe er no sels ek wol brûke kinne mei dizze tsjinslach, mar dat soe wol spanne. Hja wiene tefolle yn it efter, dokters rekken fan 'e foarige befalling stie der ek noch. Hja wienen oars altyd moai aardich sûn lokkich; as men oars sokke mannen brûke moast, rûn it der ornaris nochal yn, en de húshâlding begûn wat te nimmen.
Tsjin de jûn naam Teade noch efkes skoft foar in stik iten en wat kofje. ‘It is in moaie jûn, Wytske, wy kinne aanst noch in boel dwaan.’ ‘Ja, mar al te let hoecht ek wer net, Teade, it is op 't lêst sneontejûn. As wy it fan 'e wike noch net fertsjinne ha, dan rêde wy it no ek net mear.’ In stikhinne Wergea gyngen se foar de wâl, op 'e romte. ‘Net yn 'e buorren, hear Teade, dat is sa ûnfrij sa'n gânske lange snein; hjir binne wy ús eigen baas.’ Wytske hie doe noch har húshâldlike beuzichheden. Teade spielde in puts as wat wetter troch de warrings en die út 'en rûgens hjir en dêr in haal mei de stokdweil. It koe sa wol wer, skjinhâlde koe men it dochs net mei bern oan board. De sinne sakke yn it westen, baarnde hjir en dêr in rút yn in fiere boerepleats fjoerread. Alles wie yn grutte rêst, as bide it de kommende snein, de beide tuorren fan Wergea wiisden rjucht nei de jûnige loft. Teade stie tsjin 'e mêst; hy soe him mar net mear ferstrûpe, it wie hast de muoite net mear, en hjir op 'e romte stie er gjinien yn 'e wei. Wyts wie noch net ree mei alle sneontejûnsdrokte fan bern ferskjinjen en wat dêrmei mank wie; sadwaande hie se it teewetter noch net oan 'e soad. Doe siet Teade noch efkes mei in koart angelstokje op 'e wâl, de trochroker yn 'e brân. It wie sasear net om it fiskjen, mar mear it idee dat er no hjeljûn hie en frij wie yn syn beuzichheid.
Al op bêd sei er noch: ‘Tsjerkgean sil moarn dochs wol neat fan
| |
| |
komme, wêr sil men hjir hinne yn dizze wrâld? dat wat seist as ik moarn ris oan Auke-en-har ta fytste?’
‘Bist wol wizer! Moandei komme wy der dochs, en yn 'e wike moatst al hurd genôch skreppe; wat silst dan sneins noch befleane? dû joust dy moarn mar ris del.’
Dy rie koe Teade him wol by fine, en mei it foarútsicht op in lange liddige snein joech er him nei sliepen.
Auke prate fan der ôf. Hy hie him gjin minút ferfeeld dizze trije dagen op it ynboude ledikant. De earste dei hie er meastal sliept, mar de oare beide dagen hie hy dêr gjin oanstriid fan hân; yntefreden hie er him deljûn sûnder lêst of pine, en it iten smakke him tige. Dy oeren dêr yn it keammerke op it suden wie him syn pleatske och sa nei kommen, hy koe it tige klear foar him krije. Hiele berekkens hie er opset by himsels, soks wie him tige hiem by it iene of it oare ûndernimmen. Yn 'e geast hie er oan it buorkjen west, hie er in freedsreis makke mei hannel nei de merk. Hy koe him dêr oeren yn fernuverje; dan lei er hiel stil, mei de eagen justjes ticht.
Durkje hie der gjin wurden foar. Sa maklik wie Auke oars net en beleaven net as er it ien of it oare hie, en no, der wie mei him te lêzen en te skriuwen, net ien kear ûngeduldich en gjin inkeld rou wurd! Mooglik dat dizze sykte him ta ynkear brocht hie; men hearde der wol mear fan. Mar Auke wist syn dingen: as Andele skielk earst mar ris thús wie, as er dy ûnder fjouwer eagen hân hie, dan soe er sprekke, alteast tsjin Durkje en mooglik mei Frearkje en Teade, mei ferdrach fansels, net alles tagelyk, en ûnder swiere geheimhâlding. En letter, by't winter, as er dan ris om in pleatske stike, soe it wol útlekje, en dan it praat fan 'e lju!
Hy koe him ien en oar sa foarstelle en him der tige yn fermeitsje: dat soe in opskuor jaan!
Sa foel him de tiid koart dy simmerske dagen dy't er trochbrocht yn it nijmoadrich harkenieltsje op it suden. Mar no hie it moai west; hy soe der hjoed grif wolris ôfmeie.
Soks gyng dokter lykwols te hurd. ‘Nee, nee, Auke, net al te rimpen, jo moatte jo mar wat deljaan; as it in bytsje kin snein by de tafel ite tocht ik, kalm oan!’
‘As dat dan better is, dan moat it, mar ik fiel my sa sûn as ien.’ Auke joech him gedwee wer del, wat licht tek oer him hinne, hy koe de
| |
| |
waarmte wol hâlde mei de sinne op 'e ruten, mar kleie die er net. Durkje brocht him syn wiet en droech, dat smakke him tige, en dan joech er him wer nei buorkjen op syn pleatske dat him neier en neier kaam. Hy koe der bytiden sels net oer út dat dit foar him weilein wie, in spultsje, en eigen baas!
Sa foel Frearkje alles tûzen parten ta doe't se dy simmerske sneontejûn út 'e Wâlden kaam. Sa seach men it no wer; dêr hie se no sa'n swiere mûtse oer op hân en dêr fûn se Auke sa goed as sûn soe men sizze, en tige op it skik, en Durkje dy't al lang oer it slimste hinne wie no it allegearre sa rûn, en foar in wûnder, moai himmel ferklaaid, de lytse jonge op bêd en it wurk oan 'e kant. Hja hienen doe tegearre noch in goede en moaie jûn. Durkje spriek fan Auke: sa geduldich, en gjin mâl of ferkeard wurd soe men fan him hearre. Frearkje waard der stil fan, hoe't in minske dan feroarje koe, hja hie der gjin wurden foar en har ferstân koe der net by. Hja hie Auke sa lang al kennen, en dit wie alhiel syn aard net.
Mar tige te moede klaaide se har de sneintemoarns ta de reis nei de âlde tsjerke. Hjir hie se nei útsjoen en tiden al langst nei hân, want de Lippenhúster tsjerke woe har nea sa hiem wurde as it eigen âlde godshûs mei de hege grize toer, sa bewend fan bern ôf.
Alles wurke mei, net it minste de goede harmonije by Durkje- en-har, en dan it waar, de sinne yn 'e buorren, en sjongende fûgels yn 'e tsjerkhôfsbeammen en alle âlde bekenden op it tsjerkepaad, in freegjen oer en wer, hjir wie se noch thús. Hja fûn in plak op memme stoel. Heden, heden! de tsjerke kaam hyn noch te nei net fol. Soks plichte eartiids oars te wêzen, dan wie alteast alles aardich beset. No siet hjir en dêr mar ien, hja soe se telle kinne, it like minder te wurden. Dan wie se wer mei har tinzen by de âlde tiid. Wat hie heit yndertiid nijjiersmoarns mei it plakferhieren wol net in jild bean foar dizze selde stoel; mem hie der in sin by hân en alle jierren hie se him krige, dan seach heit net op in kwartsje. Hja seach nei de bekende dingen, it grut, swier oargel allerearst, mei syn harp- en fluitspyljende bylden, wat hie se as bern dêr har niget oan hân, en dan de grêftombe fan 'e Lyklema's, tsjin 'e einmuorre útboud yn wyt moarmer, fersierd mei Latynske spreuken.
En doe kaam de tsjerkeried, dûmny noch kras en steil yn 'e swarte toga, mar wol tige âld en minder wurden tocht Frearkje. Mar syn lûd en trant fan preekjen, it wie noch sa bewend en tige eigen.
| |
| |
Hja songen út de 103de psalm: ‘Looft, looft den Heer, mijn ziel, met alle krachten...’ De âld tsjerke en it jûchjende oargel, alles wurke mei. Frearkje krige it moed fol en koe benei net sjonge, dit allegearre wie har tige grut. En de preek wie wer op 'e man ôf, lykas alearen. Och de âld man koe soms faaks wolris wat koarter om 'e hoek, mar hy brocht de wierheid, en dêr gyng it dan dochs mar om. De tsjinst hie Frearkje dan dochs sa skoan foldien, thús koe se der amper fan swije.
Dêr siet Auke yn it wyt boesgroen by de tafel, de kofje rûkte fier, en op in glêzen panne lei de snijde krûdkoeke, fan Frearkje meinommen út 'e Gordyk. Auke smookte foarsichtich út syn lange piip. Yn dy amerijen hienen dy trije minsken amper mear wat te begearen; dit wie in âlderwetske snein tocht Frearkje, lykas se yn it foarige plichten te hawwen, it wie der suver feestlik oer. Frearkje winske dat Teade hjir by wêze mocht, hjir yn it âld fermidden; hast soe se wolle dat er dan noch mar frijfeint wie. En doe gyng de doar en kaam Reinder Binnema's smûgende boerinne der yn en de grutboer sels der efteroan; de hiele keamer like fol fan syn swier bolderjend lûd. Hast oerdwealsk sloech er Auke op it skouder: ‘Hoe is 't, âlde? ik soe sizze jo binne der jonger op wurden, leau 'k,’ en laitsjend om sa'n golle set joech er him del, it gouden horloazjekeatling swier en breed oer it spande festje.
Hja krigen kofje.
Boerinne, dy't winliken hast al wer waarm genôch wie, it swit stie har op 'e foarholle, mar in breed gouden earizer en in swart huodsje mei lange brede banen is no ienkear in waarme dracht, wie yn drok petear rekke mei Frearkje oer de tadracht fan Auke syn aksje dy wyks yn it haailân. Dy twa koenen it och sa pratende hâlde.
Binnema, de dampe sigaar hast kôgjend tusken de tosken, die Auke ferslach oer it ferrin fan de ûngetiid. Alles wie noch te'n bêsten keard. Dêrfandinne kaam it grif ek dat er sa prate koe.
Hja soenen net lang sitte; ‘aanst wat kalm ite, tocht ik, en dan oerdei efkes it fel oer de eagen; soks komt jin ta yn dizze dagen;’ en Binnema lake by dat goede foarútsicht. Fan it brandewyntsje dat er earst nimme soe krekt foar iten, en in ‘halfje’ der oerhinne mooglik, swei er, nammers, hy rêde him dêr ek alhiel sels mei. Yn 'e steatlike opkeamer, rom en heech ûnder de balken, koel hâlden troch de skaadzjende beammen fan it hôf, plichte er it alle dagen steefêst op te
| |
| |
nimmen; benammen sneins wie him soks in grut geniet, hy naam der dan syn tiid ta, dan koe hy der sa lekker op ierappelite.
‘No, Auke,’ hy wie der hast al út, mar hy kaam in stap werom, ‘moarn wer op 'e pleats tink?’
‘Dat hie ik ek tocht, boer, mar dokter woe der hyn noch tenei net fan hearre.’
Doe beloek de fleizige troanje fan Reinder Binnema. ‘Ik soe oars sizze, it hat no moai west; wie it om Krysttyd hinne, alla, mar it is no ûngetiid,’ en syn ljochte eagen seagen brimstich Auke' kant oer, as woe er sizze: ‘Dû hast it heard, wier?’
Boerinne grommele noch sawat fan: ‘Dwaan wat dokter seit,’ mar mei grutte stappen naam de boer de foargong, en dêr wraggele Akke efteroan.
It bleau efkes stil yn 'e keamer. It wie krekt as skynde de sinne sa fleurich net mear, as wie der in skaad kommen troch Binnema's lêste wurden. Durkje seach skruten nei Auke; dy boer soe faaks har hiele moaie snein bedjerre, sok praat koe Auke yn 'e fierste fierte net útstean. Tsjin 'e boer hie er him stilhâlden, no soenen hja it ûntjilde moatte.
En sjuchdêr, Auke stoppe oerlangsum de piip, en justjes skodholjend sei er tige kalm: ‘Sokke mannen, net? och, och! men moat mar tinke, hja binne net wizer.’
Doe skynde de sinne wer en Durkje fielde har wol tsien pûn lichter. ‘Dochs aardich dat se even kamen,’ fûn Frearkje, ‘him wol ik net tefolle fan sizze, mar hja liket my sa'n aardich besteklik minske ta.’
‘Hja is fierstente goed foar dy grutte bolderbast,’ sei Auke; doe krige er syn jas. ‘Ik sil efkes by de brêge sjen, dat kin krekt foar iten.’
‘Soest dat no wol dwaan, Auke? dokter hat noch gjin tawurd jûn.’ Mar hy wie der al út; ‘it is waar as spek,’ rôp er noch.
Dy middeis nei teedrinken, Auke smookte al wer, hy fielde him sa bêst as ien, sei Frearkje: ‘Ik woe aanst wol efkes op it tsjerkhôf sjen.’ Hja wachte ôf hoe't soks opnommen wurde soe, want it wie dêr alhiel gjin wenst. De middeis yn tsjerke wie it by har opkommen. De âld man wie sa'n twadde skoft hast sa helder net mear as moarns, mooglik dat it ek mei oan harsels lein hie sa fuort op it waarm miel, mar hja hie der net rjucht by bliuwe kind, oeral hie se winliken tahâlden dy goed oardeloere, en doe wie it dan by har opkommen om de grêven te sjen.
| |
| |
‘Nei it tsjerkhôf ta,’ sei Durkje sawat foar harsels, mar temûk seach se nei Auke, hoe't dy it nimme soe. ‘As jimme der hinne sille, dan koe ik ek likegoed even meirinne,’ sei Auke efter de krante, ‘wel ja, wêrom net?’ sei er der doe noch efteroan, as hie der immen west dy't him syn goedrjucht ûntstride woe. Dêr hiene hja Auke no wer; it wie de beide froulju suver in riedsel. It soe al och sa moai west hawwe as er har sûnder smeulske praatsjes en spytgnyskjen gean litten hie en sjuchdêr, no woe er sels mei, ja sa wierliken sei er noch in pear wurden oer it earjen fan it âldersgrêf. Op dat stuit tochte Frearkje dat se Auke altyd ferkeard beoardiele hie, en dat se him sadwaande faken ûnrjucht dien hie.
Yn grutte ienriedigens kuieren se efkes letter de streek út, de lytse Freark tusken heit en mem yn en Frearkje oan 'e kant fan Durkje. Hja hienen gâns oanspraak ûnderweis. Sa'n simmerske sneintemiddei, as men lykas de measte arbeidersfroulju in hiele wike thússitten hie, woe men wol efkes rinne. Auke waard oanhâlden oer syn krupsje, almeast troch de manlju, wylst de froulju Frearkje dan sûnfregen en har útkloarken oer de Wâlden.
Sa hâlde it noch wat yn ear't se op it hôf oankamen. Dêr lykwols wienen se mei eigen en hienen fan nimmen lêst. Swijend stiene se foar de beide stiennen oan 'e súdkant fan 'e tsjerke. It foel Frearkje ôf. Wat se krekt ferwachte hie wist se net, mar dy beide stiennen sprieken net ta har; foar itselde koenen der frjemden ûnder lizze, it sei har neat mear. ‘De stiennen sjugge der kreas út, hja wurde goed ûnderhâlden,’ sei se. Der moast dochs ien wêze dy't wat sei. Auke knikte. ‘Hja hawwe hjir ek in moai plak, it is hjir in droege hoeke, de oare kant is nochal wat wiet.’ Frearkje makke dêr net folle fan, it like oft Auke har mei dy wurden treaste woe. Hja stapte tusken de stiennen troch. Wat in nammen fan minsken, dy't se goed kend hie. ‘Trijntje Jeninga, echtgenoote van Pieter van der Wal’ lies se; dat wie Piters Nynke. Jierren hie it stumper mei de bôlekoer swalke; hjirre wie se te rêsten lein. Wat kaam jin al net yn 't sin by al dy nammen; elk hie syn eigen skiednis. ‘Hotze H.v.d. Velde’ lies se; dat wie Hoatse Hoatses, de âld skuonmakker, jierren hie er hjir kloklieder west. Hja hearde it heit noch fertellen, hoe't dy Hoatse ris foar jierren ferfearn hie nei Spannum, dêr hiet doe ferlet fan in skuonmakker te wêzen; mar in fearnsjier letter hie de man werom west, meager fan ûnwennigens. Doe hie er him deljûn yn 'e Brêgesteech net te fier fan 'e toer; no hie
| |
| |
er hjir syn rêstplak fûn. En dêre âlde Lykle, de pûstertraper, yn Hollân stoarn by ien fan 'e bern, mar hjir kamen se wer telâne; it wie de winsk fan allegearre te rêsten by de âld toer. Mooglik dat hjasels hjir ek ienkear te hôf brocht wurde soe... Durkje wie mei har tinzen safier net foart. ‘Wy moatte aanst mar wer op hûs oan, it sil hast wol brochjetiid wêze tink,’ en hja seach fan Frearkje nei Auke. Hja gyngen de thúsreis oan en nei it brochje-iten hienen se noch in moaie jûn. Frearkje wie in bestekliken prater; steil en rjucht op 'e stoel mei de earmen oer elkoar, ferhelle se oer de Wâlden, hoe't se it dêr troffen hie. ‘...Postma sa kalm en evenredich, men sil noait in ferkeard wurd fan him hearre. Neffens de lju moat it eartiids in raren west hawwe. De kosterinne woe der okkerdeis op út, dat it winliken noch mar in mâlenien wie, it moast al wêze dat er syn âld aard no wat bedimme. Mar doe haw ik se de wierheid sein, sok rabjen, en dat foar in kristenminske. Doe hie ik it bedoarn fansels, en sûnt kin se my de tiid fan 'e dei net mear sizze. Dy man is mei te lêzen en te skriuwen.’
Sa helle se him op. Auke hie der syn eigen tinzen oer, mar hy hâlde him stil: men moast fierder sjen as hjoed en moarn, en dêrby, de tiid soe it leare.
Op bêd al, tocht er noch: Skielk beide susters faaks boerinne.
Frearkje hie it guod op 'e hang, en it wie noch foar iten. Durkje hie der gjin praat fan hearre wollen doe't se der de sneintejûns oer begûn wie. ‘Dû bist no útfanhûs, hoe soestû dan waskje?’ Mar Frearkje hie trochset en foar teedrinken hie se de lekkens al op 'e bleek hân. ‘It is my fierste mâl,’ bearde Durkje, mar it wie wol och sa noflik, en Frearkje koe der har mei rêde. Nei iten wie it wurk dien, allinnich it opspielen wie der by ynsketten. Frearkje hie it oars al yn 'e holle hân, mar it wie der by bleaun. No wie it al wer safier dat se hast fuort moast.
Hja skikten ta de tee.
‘Men koe hjir op 'e wrâld te gast wêze,’ sei Auke en dêr wie Teade, twa bern by de hân en tige suterich. ‘Dit falt my ta, Auke, ik kin net oars sizze, dit falt my ta! Wy seinen oars al: Hoe't dit ris gean mei? it hert is in nuodlik ding, no?’ Teade krige tee en Auke ferhelle hoe't ien en oar him tadroegen hie. Doe waard it in freegjen oer en wer, meast fan 'e kant fan Frearkje oan it adres fan Teade. Dy andere sa goed as
| |
| |
er koe en nei't er loslitte woe, mar nei syn fjirde kopke prate er fan opstappen.
Auke ferskeukte. ‘No,’ sei er doe, ‘wy binne hjir mei eigen folk, it kin gjin kwea, mar dû woest earst grif efkes rekkenje, Teade?’
Op sokken oanfal sa planút, wêr't Frearkje by siet ek noch wol, hie Teade yn 't minst net rekkene. Hy wie alhiel út it fjild slein. It bloed rûn him nei de meagere wangen en as in jonge seach er nei de grûn. Frearkje wiste fan neat, mar it begrutte har om Teade, dy't fan Auke op 'e pynbank kaam, soks seach elk.
Auke prate tige guodlik. ‘De tiid is al mear as om, wier? Ik tocht dat it no mar oan 'e kant kaam, dan wie it mar wer út 'e wei.’
Teade makke der it measte net fan; men koe der al sawat út opmeitsje dat it tsjinrûn wie en meastal ôffoel. Auke hie net oars ferwachte, mar hy hie hjir syn bedoeling mei.
Teade waard wat flotter doe't er ûnthjittings die foar de takomst, dy't neffens him net fier mear ôfwêze soe. Doe waard er hastich en fûstke er ôf mei Frearkje.
‘Jo begripe wol,’ en Auke joech him wat foaroer nei Frearkje, ‘dat ik Teade oars sa net moanne hie om dy sinten...’
‘Hokker sinten?’ frege se mear as benijd, want hja koe hjir mei de bêste wil fan 'e wrâld net by.
‘No, dat sit sa...’ en Auke die it ferhaal wiidweidich, en tige yn 'e breedte meat er út oer Teade syn ferlegenheid. ‘It begrutte my, Frearkje, it gyng my oan; doe ha 'k him sechtich gûne liend, dêr wied er mei holpen foar it stuit, en it soe mar foar in pear wike wêze. De jonge wie sa bliid as in protter, mar ja, letter ha 'k wolris tocht: Hie 'k it wol dwaan mocht?...’ En doe, och sa sêft: ‘Jo begripe wol, Frearkje, dy sinten hienen wy foar jo efterútlein, jo hawwe der rjucht op en wy sitte sûnder.’
Dat allegearre wie foar Frearkje o sa nij en kaam tige ûnferwachts: Auke dy't sinten liende, wa soe soks ea by him socht hawwe? Underweis op 'e fyts liet se alles noch ris yn har omgean. Hja hie Auke noch nea kennen grif en him altyd ferkeard besjoen. It hie him sa om Teade begrutte hie er sein, doe hie er him it jild jûn; oan 'e oare kant, it hienen winlik har sinten west fansels... hja kaam der net út, en hie der noch gjin antwurd op, doe't se al by Postma yn it kokentsje siet en op 'e tekst wie fan har útfanhûzerij, hoe't se it befûn en de dagen trochbrocht hie. En hy harke mar stil, de swartbaarnde trochroker oan
| |
| |
en syn fûle brune eagen gjin tel fan har ôf. Mar oer dy sinten swijde se; hy wie op 't lêst dochs frjemd.
Mooglik dat er my dochs wol riede kinnen hie, tocht se letter; in frommeske allinnich en dan mei dy sinteboel, it foel sa wat ôf.
Auke fytste op Binnema's roastige lânfyts op 'e Tynjedyk. Hy moast nei de Warren, alteast dy kusten oer, it wie mooglik Aldwei, faaks hast wol de Tynje, sa krekt wist er dat ek net, de boer hie it him út 'en rûgen betsjutten, aanst mar ris freegje. Auke hie syn moed wol, it wie fan dat kalme, sêfte septimberwaar en hy lei it kalm oer. Yn it fjild stie hjir en dêr in arbeider en hie dêr syn beuzichheid. By de Kupersjonges soenen no dochs de sleatten der ris út; it waard mear as tiid, hja sieten oan 'e boaiem ta fol. By Holke-boer wienen se oan it gersriden. It lêste wer fan 't jier, tocht Auke, de tiid skeat al wer op, en tagelyk siet er ek wer midden yn 'e prakkesaasjes.
By de brêge oer de Nije Feart frege er plak en paad nei in Jurjen fan Swol; dy moast buorkerij ha. It waard him sa moai krekt úttsjutten, it koe net misse. As it rier no aanst mar wat rinne woe, dan wie it suver hast in moai reiske, en gjin leabrekkend wurk. De boer hie it ding oanhannele. Auke koe der net rjucht by; dit wie alhiel de oarde net dêr't Binnema syn fee plichte wei te krijen. Fansels Fan Swol kaam dêr út en troch oan hûs, it like fan âlds kunde te wêzen, sadwaande koe it. As it bist no aanst mar wat om it lyk woe! Dat guod koe aaklik dwers en ferkeard wêze.
Hy kaam alhiel mei it gelok oan; de tee wie brún, de boer thús en hy moast ynkomme.
In nije stjelp, readpannedak, nijmoadderige finsters, fan binnen ek alles like nij, heech ûnder de balken en noch net ôfferve.
Auke siet dêr in ferdiggele dik healoere. Hja praten oer de buorkerij en krigen tee en in pear stikken bôle ta. Fan Swol, lyts dûbeld mantsje tusken de fjirtich en de fyftich, mei och sa'n plat swart petsje op, koe alhiel syn wurd wol dwaan; mei in tige heech lûd en sa moai rêd kamen de wurden der út. ‘Wel wis ju, wis ju,’ sei er as in befêstiging fan syn eigen wurden. Hja praten oer de buorkerij yn 't algemien, en sa kaam Fan Swol op syn eigen bedriuw: ‘Foar acht jier ha 'k de stjelp hjir sette litten, wis ju, it foel net ta dy earste jierren, 'k sis 't jo! it lân moast wat efter it gat ha, wis ju, de modderskipper altyd ûnderweis, bring oan en helje mear, wel wis ju. Soks begruttet de measte
| |
| |
boeren, mar it is wûn jild. En no fan 'e hjerst de boel op buorden, wel wis ju.’
Dêr harke Auke by op, hy waard der suver kjel fan.
‘Hoe woenen jo sizze, boer?’
‘De boel fuort, ferkeapje, fuort dermei, ik hâld fan aventoer.’
‘En dan, boer?’ Auke koe hjir net by; dêr siet in man mei in eigen nij spul, en dy prate fan ferkeapje lykas in jonge syn boartersguod ferkwânselet.
‘Dan? dan? no de wrâld is grut, wel wis ju, wat seistû, frou?’
Mar boerinne, stil, reafallich minske, makke der net folle fan en liet Jurjen mar prate.
Auke gyngen de kleuren op en ôf: dit spul te keap aanst! en hy seach de koken der op oan, in bytsje keal en neaken, mar allegearre ljocht en nij.
‘Sille wy ris om it rier út? hy rint noch yn it lân,’ en de boer skikte de stoel efterút, treau it petsje noch wat mear yn 'e eagen en gyng Auke foar, de skuorre troch.
‘Hawwe jo dêr hea genôch foar de winter?’ en Auke bleau stean by it iene goltsje. It like hast mar wat earmoedich. ‘Hea genôch, hear!’ en Fan Swol flybke oer de skuorreed en fage mei de rêch fan 'e hân in brún strieltsje fan it stoppelige kin. ‘It is it lêste jier no? wel wis. Oare jierren plichte ik almeast blaugerzen te hieren, oan 'e Rûge Sleat en dy kusten, mar sa'n lêste jier kin men it jin sa maklik meitsje as men sels wol, no? wel wis ju. Wy kinne wol troch it bûthús gean.’
Auke rekke suver oan it buorkjen. ‘Plak foar sechtjin bistkes,’ en Jurjen flybke al wer, ‘it is in moai spultsje, wel wis ju. It lân hast yn ien kavel, jo kinne daalk wol ris sjen, op in pear losse kampen nei oan de Nije Feart, mar dat is deunby, it leit allegearre allike gaadlik.’
Efterhûs stonk in bultsje ynkûle gers; it húske, noch yn 'e grûnferve, stie boppe de betonnen jarreput. It wie wat rûch om hûs en hear, Jurjen like soks ek op te fallen. ‘Dy blikskaterske hinnen ferrinnewearje my de boel,’ sei er, ‘dat is de frou har buorkerij.’
It bylke nochal wat mei dy grouwe barnevelders, dy't sieten te moudzjen, dat it stof dernei fleach.
Hja trapen it lân yn, oanmakke allegearre en o sa licht, men seach soks mei in heal each. De sleatswâlen blonken brunich fan it fean, mar wat wie it in danich moai spultsje, tocht Auke. Hy doarste it him hast net yn te tinken, mar as er hjir ris buorkje mocht, soks koe dochs,
| |
| |
it wie hast te moai om wier te wêzen, hy doarst it noch net trochtinke. Hy hearde de helt noch net iens fan wat Jurjen beswetste.
‘Komt it publyk, of wolle jo it ek wol út 'e hân ferkeapje?’ sei er ûnferwachts, en hy waard kjel fan syn eigen drystens. ‘Ik wist dan faaks wol ien dy't gading makke,’ sei hy der fuort efteroan.
‘Ut 'e hân, seit er, út 'e hân! Wel wis ju, ik soe it ek út 'e hân ferkeapje,’ en Jurjen lake it hiele prúmke bleat. ‘Nee, jonge, dat is neat wurdich, spul fan neat, soks is my te guodlik en te mak, dêr sit gjin aventoer yn. Der moat wat spanning yn sitte, oars is it libben my te sleau. Boerinne woe my skielk oan it rintenierjen ha, in stil húske yn 'e Tynje of op 'e Gordyk faaks, wel wis ju, mar dat is neat foar my. Ik moat wat by de kop hawwe, men soe in libben lyk wurde oars.’
Auke makke der doe mar wat fan; hy hie it oer in man dy't er wist en oer jildbelizzen. ‘Jawis ju,’ sei Jurjen, ‘ik hear it al, de iene as de oare rike skevel myn pleats foar in apel en in aai, en dan in earme wrotter der op en dy it bloed ûnder de neilen wei sûge, wel wis ju, mar dêr komt neat fan.’ Dêr bleau it doe by.
It foel Auke net ta; dy lichte bistkes wienen ek sa hiel wat oars as de glêde, fette stamboekskij fan in Binnema. Dit keppeltsje, wie sok lân no noch sa min dat der gjin better kij rinne koenen?
‘Dit is Binnema's nijkeap’, en Fan Swol makke it hoarntou los fan in rierke. Auke seach it lichte ding skodholjend oan; in jaar siet der net ûnder en it hiele bestek stie er net. Meunsterjend rûn hy der in slach omhinne.
‘Hat ús boer dy kocht?’ frege er doe, as woe er it mar amper leauwe. ‘Wel wis ju, en lang net in minne keap soe 'k sizze, it is sa'n trinten bistke, bliuw stean kring!’ Dat wie tsjin it rier, dat de noasters snuvend yn 'e loft stiek.
‘En dêr sil ik mei nei hûs ta moatte,’ en Auke seach it in gat yn 'e kop. ‘Ik sis 't dy, dêr sit libben yn, der sit muzyk yn, wel wis ju. Dyn boer woe en soe dat rier ha, it wie oars myn kop net, ik hie der fan 'e hjerst hjir of dêr noch ris mei merkje wollen, mar Reinder Binnema krige my by it hert.’
‘Jout er wat molke?’
‘It bistke jout bêst, fansels it is gjin seisdekeals ko, it is in rier, mar op 'en doer wurdt it in meunster, wel wis ju!’
Fan Swol hâlde it hoarntou. Auke dreau it bist oan en tyske him no en dan mei in ryske oer de rêch. It gyng sa moai aardich de reed del.
| |
| |
‘Men kin mei him lêze en skriuwe, wel wis ju!’ rôp Jurjen tsjin Auke.
Mar dy sei him soks net nei doe't er allinne mei it bist optrekke moast de dyk lâns, oan 'e iene hân Binnema's lânfyts en yn 'e oare it spantou mei it ûnwillige rier der oan. Soms stie it ding as in hûs sa fêst; dan koe Auke lûke wat er lûke woe, sûnder dat it in poat fersette. En op it ûnferwachtst naam er dan wer in skoat as wied er op 'e rin. Soks hie Auke foarsjoen: fan sa'n rier, sa'n wylden snuver mei syn grutte rôljende eagen koe men ek net oars ferwachtsje; mar hy siet der raar mei oan.
‘Dy wol net alhiel sa't jo wolle, liket my ta,’ rôp in komelker dy't Auke efteryn kaam, en liet him fan de fyts falle.
Auke die útlis, it mantsje knikte: ‘Ja, dat is it rierke fan Jurjen fan Swol, dat seach ik fan fierren,’ en doe sûnder oergong: ‘Ik kin him wol efkes driuwe, ik moat dy kant dochs út.’ En dêr gyng it hinne, der wie neat mear mei te dwaan.
‘Jurjen hâldt sa stadichoan net folle mear oer,’ en de man skode syn swart petsje efter op 'e holle.
‘Jo moatte tinke,’ en Auke rôp sawat efterom, ‘hy wennet foar it lêste jier, hy makket it him net sa drok mear, hy kin it dêr sa wol ôf. En jou him ris ûngelyk.’
‘Ha, ha...’ lake de driuwer; der loeken frjemde fâlden oer syn stoppelich fel en syn brune, broazelige tosken kamen bleat, ‘hat er jo ek al belêzen? Ja, prate kin er wol, en lige noch better, dy diveker.’
Auke kearde him in healslach om. ‘Hoe woenen jo sizze?’
‘Hy sil wol in ferhaal ophongen hawwe grif, dat er de boel mar ferkeapje wol, dat er syn nocht hie en mear fan soks; ik ken dy grappen. Altyd in steil wurd en tige út 'e hichte, hy hat noch noait oars west, mar in snottebelle dat is it, net oars.’
It mantsje gyng der op troch, spuide syn galle út oer Jurjen fan Swol, en makke der gâns oer los. ‘Ik sil it jo oars fertelle: earmoed troef, man, sa is dat in kear; syn wiif hat in mannich sinten ynbrocht, doe soe it wakker wêze, in pleats sette en boer wurde. En no? De loft swart fan hypteken, hja ferkeapje him aanst de hiele boel ûnder it gat wei.’
Auke harke nuver op; dit wiisde oars, dit wiisde gâns oars as dat Fan Swol útlitten hie.
‘As ik jo dêr nochris in boekje fan iependie,’ en de driuwer bleau efkes stean en biet suver yn in doaze mei tabak, ‘it ein is der fan wei, alles hat
| |
| |
er fertutearzje litten.’ Mei de tonge helle er de lêste tabakstriedden yn 'e mûle. ‘Foar wa is it rier?’ en hy treau it bist mei it fytstsjil tsjin 'e efterste poaten. ‘Us boer hat it kocht, Reinder Binnema.’
‘Grutte Reinder!’ It wie as gyng de man in ljocht op. ‘Dat haw ik altiten al sein dat dy der jild ûnder hie, allegeduerigen seach men dy dêr op it hiem, teminsten yn it lêstoan. Soa! en kriget er no dit rier foar syn sinten? Better in heal aai as in lege dop, mar folle minder hie it ek net kind soe 'k sizze, sa'n rierke,’ en de man skodholle.
Under de bedriuwen wiene se in hiel ein opsketten; wat is in healoere mei sa'n prater. ‘Hjir aanst moat ik del, ik woe de turf mar thúshelje, de jonges binne dy kant út mei de pream.’
Auke betanke; de man woe der gjin praat fan hearre, en swaaide syn fyts om 'e hikke. It rier hie it rinnen leard sa't it like, sa moai gedwee rûn it efter Auke oan, en dy hie sa it ien en oar heard wêr't er oer neitinke koe.
Men moast dochs oppasse, tocht er, mei saken en sa. Dy Fan Swol koe men foar gjin sint op oan, dat wie him no sa klear as wat, en no wie it him ek dúdlik hoe't de boer sa'n rier oanhannelje koe. Sinten fansels, dy buorkerij like moaier as dat er wie, hy seach der no gâns oars tsjinoan.
De septimbersinne sakke al leger. Der lei in wale fan kleurige hjersttriedden oer it fjild. Hjir en dêr foel al ris in brûn fertoarre blêd, hiel sêft en sûnder needsaak sa't it like, yn 'e dyksbarm; de natuer joech him ta de rêst. Heech yn 'e loft fleach mei rêde wjukslach it slobbeguod foarby, yn 'e Holke-boerspolder keppelen de ljippen ta de útreis nei it suden.
It folk siet al ûnder de kij doe't Auke mei it rier it hiem opkaam. De boer hie him sjoen út it mulhús wei en skode fuort yn 'e klompen. ‘Kom, dêr wienen jo al mei de nijkeap!’ en meunsterjend rûn hy der omhinne. ‘Sok guod falt jin ek altyd noch wer ôf,’ en hy gyng in pear trêd efterút foar in better oersicht.
‘Ik mei it ding net lije, boer, te behindich en tige smel yn it krús.’
‘Men kin fan Jurjen net better ferwachtsje; ik soe sizze melk him mar, Auke, hjir oan 'e skuorside, dan kin er neityd yn it lân komme en wat opweidzje.’
Auke makke it bist fêst oan in ring yn 'e muorre, it plak oars foar dúnske kij, en gyng fuort om melkersark.
‘Melkt er in bytsje, Auke?’ De boer wie tige nijsgjirrich, dat koe no
| |
| |
faaks noch wat tafalle en dêrmei gâns goedmeitsje. Mar Auke syn antwurd liet neat te freegjen oer!
‘It is in trije-oer boer!’
‘Wel dy divel! hja beskite jin dêr wêr't men libben by stiet. Mar ik sil him fine, dêr stean ik him boarch foar!’ Binnema's troanje rûn read op fan lilkens, mei grutte stappen sette er gysten om 'e skuorre, de blauwe kile al los. Soks gyng op 'e Warren ta, der wie gjin mis op.
Auke woe aanst net graach yn Jurjen fan Swol syn skuon stean, Binnema wie sokke tiden lang net mak. Mar dy twa moasten it tegearre mar útfjuchtsje. Hy brocht it rier nei it lân, dan in bakje kofje fan boerinne en dan nei hûs.
Auke wie noch fol fan it pleatske yn 'e Warren doe't er op hûs oan gyng. Fansels, hy seach der no al effen oars tsjinoan as earst, dy Jurjen wie ien fan neat, dy hie de boel fersleaukje en útsloere litten, mar soks hoegde net, it pleatske sels wie goed - as Andele it ris keapje woe!!
Hy fergeat alles om him hinne; syn pleatske seach er dúdliker as ea.
Der dreau in skip yn 'e Boarn, it seil wiidút om it lêste sigentsje jitte op te heinen.
‘Heden Auke!’ Auke bleau stean, it wie Teade wierliken, dy't mei it laden skûtsje fan 'e wyn ôfdreau.
Auke die de hân omheech. ‘Wêr moat dit op ta?’ Teade krige de trochroker út 'e mûle. ‘Nei de Gordyk, wy kinne dat krekt rêde tocht ik; wy moatte dan daalk werom te bitefarren. It komt allegearre wat tagelyk, mar as it in bytsje wierret, sil it wol losrinne.’
De ‘Vertrouwen’ dreau fierder. Teade moast lûder roppe. ‘Thús foaral jûn sizze, wy hawwe net oan west, mei dizze wyn kinne wy jûn noch in moaien haal dwaan!’
Auke knikte en die ta ôfskie nochris de hân omheech. Hy seach it spul nei, dat stadich fuortdreau yn 'e kommende jûn, Teade op it helmhout, de lytse Freark tsjin heite knibbel oan en it âldste famke yn 'e waring. Wyts wie nearne te bekennen, dy soe faaks mei de lytse sitte of it ien of it oar.
Auke hie syn niget oan Teade, sa warber hie er him yn tiden net sjoen. Alearen, doe't er mei Frearkje oan board wie, koe er sa fûl wêze, yn it trouwen wie it fjoer der wat útgien sa't it like, mar no, as wie it de âlde Teade wer! Faaks dat er no ris wer wat by de wâl opklauwe soe, tocht Auke; as se ris in drokke hjerst krigen, dan soenen
| |
| |
se miskien in tarrinkje hawwe foar de winter. Dêrmei wie Auke ek wer by syn eigen prakkesaasjes, en doe't er thúskaam, hie er it hiele Fan Swols pleatske wol foar de tredde kear bebuorke.
De bern wienen út 'e wei op 'e beide grutsten nei fansels en doe kaam Wyts mei in kopfol gleone kofje foar Teade, en wierliken, hja hie it ien of it oar op priemmen en yn dit fredich jûnskoft fûn se dêrmei in plak op 'e roef. Soks wie yn gjin tiden bard, tocht Teade; dit wie lykwols ien fan syn stille winsken. Wat soe men no winliken mear begeare, farre mei it eigen skip, swier fan lading, en it wiif en de bern by jin en om jin hinne? No liken de soargen fierôf, de kofje wie goed. Hy liet him dêr ek oer út mei in wurdmannich, krige doe syn piip en stoppe út 'e koperen doaze.
De kimen waarden wei yn 'e earste skimer. Aanst soe de jûn komme, mar der wie noch in sigentsje en hjir of dêr efter de wolken moast in bewyske fan de moanne sitte, mooglik klearre it strak wol op. Der wie wat stadich petear tusken de beide grutte minsken, de bern fregen ris wat en waarden no en dan om it ien of it oar lyts fergryp fan Wyts ferbean. Teade siet tige noflik op it helmhout, oerlangsum dreauwen hja it easten yn, Wyts gyng nochris yn 'e roef om kofje, smookjendewei liet Teade syn tinzen gean en hie syn moed wol, nammers it wiisde net sa min dizze hjerst. As it mei dizze fracht sa flot gyng as it like, koene hja foar 't bitefarren grif noch wol nei Harns om in fracht grint, dan de biten en de tasizzing fan Himme Boukes foar trije frachten pulp, dan mei in fracht woartels en sipels en rapen of wat de grûn dêr opleveret fan 'e klaai ôf en dan, fansels it moast bysûnder gean en hja moasten de segen mei ha, nei 't fean om in fracht turf. Hja sieten dan al om Sinteklaas hinne of yn dy snuorje en in iere winter koe alles bedjerre. Mar safier wie 't no noch net, men hoegde der no ek noch net oer yn te sitten.
De beide bern waarden fan Wyts út 'e wei brocht, foaryn hiene dy har sliepstee. ‘Wy moasten aanst mar foar de wâl, net Teade?’ sei Wyts mei har swier lûd, ‘sa daalk is 't alhiel tsjuster.’
Mar Teade foer en hie de smaak te pakken. ‘Nee Wytske, wy driuwkje noch moai, de wyn is justjes útgien, de loft skjinnet aanst ôf. Dû moatst myn jas al efkes krije, it wurdt wat lûkerich, mar wy komme noch in hiel ein dy kant út jûn.’
Wyts lei der neat tsjinyn. As Teade dat no sa begrepen hie, hja
| |
| |
moast noch wat hoasstopje, aanst koe hja wol ljocht meitsje, mei in hûshâlding hie men nammers altyd wol beuzichheid.
Teade krige gelyk. In skyltsje fan 'e moanne skynde oan in dizich blauwe loft, hjir en dêr kaam in stjer, in suchtsje strûze troch it deadske reid oan 'e kant, it wetter rimpele justjes. Sljurkjend en buorreljend glied de ‘Vertrouwen’ fierder, hiel sêft. It wie in deadsk ein, dit lange rek, gjin hûs te bekennen; hjir en dêr in mûne op 'e polderdyk en wat wyljen beamkeguod oan 'e oare kant, mar it lette Teade net. Hy hie nochris stoppe en stie mei de hannen yn 'e bûse fan 'e duffel en it helmhout tusken de skonken.
In hiel skoft gyng it noch goed. Doe moast it ophâlde, de wyn wie op bêd gien, it seil hong guodlik en sleau. Mei de kloet brocht Teade it skip foar de wâl, in pôle oan 'e oare kant de Ulesprong.
‘Yn elk gefal safier,’ sei Teade, doe't er de boel út 'en rûgens wat terjochte smiten hie, ‘no mar gau op 'e koai, dan sille wy moarn ris wer sjen.’
Hja makken it doe ek net lang mear. Net dat Wyts al troch har stopjen hinne wie, nammers kaam men der wol ea troch, soe der ea in tiid komme dat men dêrfan sizze koe: ‘No ha 'k dien?’ Wyts joech har der net yn, der wie ommers nea in ein fan!
Der hong sawat in wiete dize en it wie noch alhiel tsjuster, doe stie Teade al wer op 'e lûken en skôge it waar. Gjin wyn, mar sa goed as er it bedikerje koe, wiisde de fleugel foarút en dat seit goed; mar it earste ein waard it lûken. Teade liet him wer sakje, noch net sa botte praatsk yn it nochteren. Wyts, noch yn 't nachtjak, fan foaren withoefier los en it swarte hier yn wylde lokken om 'e holle, skrepte mei in teepot en bôleguod.
‘'k Moat de jonge aanst mar roppe,’ en Teade gappe mei de mûle op 'n wiidst, ‘hy moat it earste ein by 't roer, dan kin ik yn 'e line!’
‘It is noch mar in bern, Teade, hy moat syn rêst ha.’
Teade hie sokssawat hast wol ferwachte en wie daalk mei 't antwurd ree. ‘Wy binne ek troch de moster fitere, doe't wy lyts wiene Wytske, en it is gjin leabrekkend wurk.’
Wyts liet it derby, it wie faaks ek de meast ûngaadlike oere om spul te meitsjen as soks derfan komme mocht. Hja sette it breames yn in himpe witebôle en Teade wipte linich en suver hast wat temûk troch de kape om Freark tynge te dwaan dat it syn tiid wie.
| |
| |
Dêr dreau it hinne troch de skrouske moarn. Teade koe de waarmte wol hâlde, mar it jonkje stie heukerich te klomjen by 't roer, fan mem ynpakt op 'en bêsten nei't hja liifdracht ta har foldwaan hie.
It waard skimerich, de sinne moast in stikhinne oan 't opkommen ta wêze, earne yn 'e loft rôpen wetterwylpen. In keppel ljippen, wreed yn har rêst fersteurd fan de lûkende Teade, fleagen wyld omheech en krieten earmoedich.
Wyts hie har beuzichheden yn 'e roef, de dei begûn wer en der moasten safolle holpen wurde. Stadichoan waard it ljochter, mar de sinne bleau wei efter skiere wolken en alles wie wiet. Teade hie it wetter yn 'e klompen, mar hy achte dat licht want de wyn helle wat oan en waaide út it westen, faaks lûke oan 'e Rolbrêge ta en dan soene hja sile kinne.
't Wie noch in hiele ruk en al folslein dei, doe't hja by de Rolbrêge wienen, mar doe wie der ek safolle wyn dat hja alteast driuwkje koenen.
‘Noch efkes by it roer bliuwe, jonkje!’ warskôge Teade, ‘wy dogge de mêst del, dan kinne wy ûnder de brêge troch en dan aanst it seil der by.’ Hy kloete noch in ein oan 'e oare kant de brêge, ‘no moast it mar oangean, tocht ik; fuort ris, Freark!’
Soks hoegde Teade oan sa'n bern gjin twa kear te sizzen, daalks gyng it troch de waring nei foaren ta, dit skoft hie al lang genôch foar him west. En ja, wêr belânet sa'n bern dan en wat fine hja út op sa'n stuit, as hja krekt frij krige ha?
Teade frege der net nei. Hy hie syn prakkesaasjes by it skip en de mêst, dy joech er in treau, langsum riisde er omheech. Doe ynienen skuorde in aaklige skreau troch de stille moarn yn dy ienlike oarde fan 'e Rolbrêge, it gyng Teade troch alles hinne en Wyts stiek, wyt belutsen en alhiel oerstjoer, de holle troch de kape. De mêst bleau healwei hingjen. Teade hoarte oan it tou en loek him del, doe yn in sucht wie er foarop.
Dêr lei lytse Freark, men soe freegje kinne, hoe koe it allegearre sa gau. Hy hie it swiere wicht fan de mêst op 'e holle krige. De eagen wienen ta, de mûle wie eangstich as yn grutte pine ferlutsen en bloed plakte yn syn hier.
Doe gyng it allegearre gau gau! It skip foar de wâl, de fyts derôf, en Teade jage as in wyld nei de Tynje om in dokter.
Mar yn 'e roef siet Wytske mei it sloppe, wite, sêft kreunende jonkje
| |
| |
op har brede skurte, it bloed kaam troch de wite doek, dêr't hja him mei út 'e haast ferbûn hie, en dripte op 'e grûn. Al de lytse Teade-bern kroepen eangstich yn in hoekje en skriemden en snokkeren sêft en wienen tige bang. En Wyts prate mar tsjin har jonge, en skriemde mar, skriemde. En it duorre sa lang, de wite lape waard reader en reader, Wyts har mouwe waard wiet fan it bloed, mar it wie as hâlde it kreunen wat op... ‘Freark dochs, myn jonkje, myn jonkje,’ klage Wyts, en doe begûnen de bern ek wer te gûlen. Mar Wyts hearde it net, hja seach allinnich mar dizze iene, dy't stjerre koe faaks... en doe kaam dokter.
Dêr lei de lytse Freark foaryn, de holle alhiel yn 'e wynsels en Teade by 't bêd. Dokter kaam deis trije kear en koe der noch neat fan sizze. Earst hied er praat fan 't sikehûs, mar hie dat net oandoarst om 'e reis. ‘Rêst moat er ha, folsleine rêst, en altyd ien wekje.’ No rûnen hja hoasfuotling oer de lûken, de bern waarden yn 'e roef hâlden, wat koene hja mear? Mar it wie behelpen en hoe lang soe dit noch duorje? Teade' eagen stiene hol en baarnden fan slûgens, dit wie de tredde dei en noch lei 't jonkje allyk mei in tige hege kleur no, mar ta praten kaam er net.
Teade tocht net mear oan farren, der wie mar ien ding mear dat him klear foarstie: de jonge! It oare like allegearre fierôf. Ien frage wie der no oerbleaun: soe 't wer better wurde? Der kamen lûden út 'e roef, daalk fan Wyts it swijen oplein. It foel ek net ta, fjouwer lytse bern allegeduerigen stil te hâlden en dat yn sa'n beheinde romte. Der soe wat op fûn wurde moatte, hy tocht oan Auke-en-har en oan Frearkje yn Lippenhuzen, faaks soene dy ien ha kinne en doe kaam it him yn it sin, dat dy noch nearne fan wisten, nimmen dy't der by stilstien hie. No, hja moasten alteast berjocht ha, jûn as de bern op bêd wienen, soed er brievekaarten helje.
Doe seach er wer skoften nei 't jonkje, dat swier sykhelle en och sa hjit wie. ‘Dû lytse stumper,’ sei Teade yn himsels en mei de hân fage er syn triennen ôf, ‘myn leave jonge, dû koest jimme heit al sa helpe,’ doe helle er de readbûnte bûsdoek der by. ‘Earme lytse jonge!...’ Hy waard wer wei yn dit grut fertriet, dêr 't gjin wurden foar wienen. Yn dit stille skimerige foaryn fan it izeren skûtsje, by dit sike bern dat har âldste wie, dêr learde er bidden yn dizze einleaze oeren fan wachtsjen. Troch de dei hied er it altyd wol dien, by eltse mieltyd efkes stil
| |
| |
wêze en de eagen ticht efter de pet, sa wie er opbrocht fan hûs út; mar dit wie oars, it wie in freegjen sûnder wurden, mar it kaam út it djipst fan syn hert, yn it witten tagelyk dat er it net wurdich wie. Sa gyng dat ienlike middeisskoft fan dizze oerstille septimberdei foar Teade foarby. It skimere hurd oan en 't wie samar tsjuster foaryn, doe kaam Wyts och sa hoeden en sûnder wurden naam hja Teade syn sit. Dy syn plak wie doe wer yn 'e roef by de bern, hy soe de foarnacht sliepe kinne.
Teade hie al sein, Frearkje sil net driigje mei kommen. Mei Auke sil 't wol snein wurde, de man kin der net alle amerijen út rinne; mar as Frearkje heal kin, dan komt hja.
Twa dagen letter stie hja al op 'e lûken, foardat immen der erch yn hie.
Doe 't hja yn 'e roef kaam, hie hja daalk al de triennen yn 'e eagen. Dat wie net allinnich om it sike bern, mar om alles wat hja dêr seach. Dêr kroepen trije lytse bern wiet en smoarch op 'e grûn en alles lei oeral, der stie net in ding mear op syn plak. Alles wie op syn aldermâlst, it wie der tige benaud en it stonk der. En dêr middenyn siet Teade, de earmtakken op 'e knibbels, de holle foardel, meager mei pûden ûnder de eagen en wyt fan slûgens.
‘Stumpers, stumpers, hoe giet it hjir mei jim,’ der skeat har wat foar de kiel, hja lústere hast. Teade loek oan 'e skouders. ‘Men kin der net safolle fan sizze, och...’ en doe begûn dy Teade ek te gûlen nei al de spanning fan dizze dagen, no't er einlings tsjin immen prate koe. De holle sakke wer foardel, triennen dripten op 'e flier. Hja liet him earst gewurde, doe sei hja: ‘Teade, dû moatst dy wat ynbine, om 'e bern ek.’
Efkes letter ferhelle er wat der te ferheljen wie, tige sober, sûnder omhaal. ‘Dokter hat noch wol moed, mar 't is in dûbeltsje op 'e kant...,’ hy slokte nochris. En Frearkje, och dit ailegearre dearde har sa oan dat hja der hast gjin wurden foar hie. ‘It each omheech Teade, der is mar Ien dy't hjir helpe kin,’ sei hja doe. Teade knikte, swijend; oer soksoarte ding plichten se nea meielkoar te praten, mar it die him tige goed dat hja dizze wurden sei. Dit sizzen die Frearkje sels ek nuver oan en as om der oerhinne te gean sei hja der fuort efteroan: ‘Soe 'k wol efkes by him sjen kinne, Teade?’ ‘Wis wol, mar stil, stil!’ Teade hie de finger op 'e mûle.
| |
| |
It jonkje wie net folle fan te sizzen, it moast jin begrutsje en Wyts foar 't bêd, dy't har mei grutte dûnkere eagen swijend en hast ferwitend oanseach, tocht Frearkje, wat moast hja hjirhinne? ‘Ik sil gau in hantaast wurk foar jo dwaan en aanst tee sette.’ Hja wist net oft se der mei ynnommen wie. Doe't hja op 'e waring stie helle hja rommer siken, och, och, hoe moast men hjir helpe? Mar wat hja dwaan koe, dat soe hja dwaan. ‘Gean dû no mar efkes mei Akke de dyk út Teade, dan sil ik it hjir in bytsje oprêde.’ Teade woe der net folle fan witte, mar hy liet him beprate. Doe krige Frearkje de hannen frij. Soks mocht beleaven ek wol, want der wankte sawat, de bern wiene faaks yn gjin wike hast wosken en de smoarge rufteboel hie Wyts yn 'e lapebank opgarre en it oare wie allegearre navenant. Lykwols, Frearkje wie de boel treast, sûnder folle omslach sette hja út ein. It swart berikke kacheltsje hie Teade op 'e wâl, yn in sucht baarnde it as in ûne, de hantsjettel der op. Hja woe gjin heal wurk meitsje, dit wie it iennichste dat hja hjir dwaan koe, hja soe it goed dwaan.
Teade koe der suver net by, doe 't er in pear oere letter wer thús kaam. Wol stie Frearkje noch op 'e wâl, de mouwen oan boppen ta opstrûpt en de earmen drippend fan sjipsop, mar yn 'e roef wie it skjin en oprêden en de bern wiene hoffene, alhiel. Doe like alles hast sa slim net mear, Teade doarste it oansjen. It wie al tsjuster en de lampe baarnde doe 't hja sieten te kofjedrinken. Dit allegearre wie Frearkje tige eigen en rôp by har op de jierren, mei Teade trochbrocht op 'e snikke. Stoareagjend yn it lampeljocht, liet hja oan har foarbygean de reizen dy 't hja tegearre makke hienen om wâldsân en klaai-modder, turf út Appelskea en Beets, takken út Aldeberkeap en noch safolle oare plakken mear hiene it doel fan 'e reis west. Dy jierren... ‘It wurdt foar dy let genôch,’ sei Teade, en doe wie hja fuortdaalk wer by. Hja loek oan 'e skouders. ‘Ik rêd my wol,’ sei hja doe, as achte hja it tige licht, mar ynwindich soarge hja dochs wol tsjin 'e reis oan. It wie in ienlik ein en dan as frouminske allinnich yn it tsjuster, men hearde sokke frjemde dingen en men lies derfan yn 'e kranten. Mar hja woe neat blike litte, hjir wie al noed en soarch genôch en 't koe allegearre ek genôch tafalle.
Wyts grommele sawat fan ‘betanke’; de wurden wiene net dúdlik, de bedoeling wol. Frearkje woe der net fan witte, hie har lang by de hân en sei op 't lêst: ‘No, sterkte Wytske.’ Teade ried de fyts nei de dyk, dêr stiene hja noch efkes ûnder de kleare stjerreloft. Teade sei
| |
| |
noch in wurdmannich oer de reis, mar op 'en ûnferwachtst sei Frearkje op 'e man ôf: ‘Hoe lang kinne jim dit noch útsjonge, Teade?’ Hy loek oan 'e skouders. ‘Dat wit ik net, mar wat kin 't ek skele, as de jonge mar wer better wurdt.’
‘Dat is it foarnaamste,’ sei hja, ‘mar jim moatte jimme dochs rêde kinne, sjuch,’ en doe hie hja in briefke fan fiifentweintich yn 'e hân. Teade bearde gâns en woe it net oannimme, mar hja hâlde oan en doe stiek er it by him. ‘Dû wurdst betanke, mar hoe moat ik ea wer mei dy lyk wurde, der stiet noch mear en Auke moat ek noch sechtich gûne fan my ha, dy sil it ek wol brûke kinne...’ Frearkje wist lykwols te goed dat er lang alles net neamde, as it oars mar net wie, tocht hja by harsels. ‘Wat dat lêste oangiet, dy sinten fan Auke, dêr hoechst net oer yn te sitten, dat binne mines ek.’
Teade wist net hoe 't soks koe, mar hja makke der in ein oan. ‘Ik moat fuort, prakkesear mar net tefolle oer dat jild, en,’ wylst hja him de hân joech en de foet al op 'e traper hie, ‘ik sil foar jim freegjende wêze, Teade.’ Doe sette hja ôf, de Rolbrêgedyk lâns, nei de Tynje op.
Teade hie yn 'e nacht fan wekjen, dy't op dit besiik folge, mear dingen te beprakkesearen as it sike jonkje allinnich...
De sneintemiddeis kaam Auke del, in sljuchte broek mei de sneinske jas en 't festje oan, in frontsje foar en yn 'e hân in swartbûnt bûsdoek mei tsien aaien der yn beknope; it iennichste dat Durkje betinke kinnen hie as gaadlik foar it sike bern, lein fan har eigen fearpikkende reasnipkes. Auke hie der earst it ien en oar tsjinyn lein, mei it each op de brekberheid ûnder it ferfier oer in ôfstân as dizze, mar Durkje hie it pleit wûn en dêr wied er dan. Hy hie in buoi ôfwachte tsjin in stjelp by de twadde Deelsbrêge, mar fierder wie er noch gâns beslingere, nei 't er sei, út in seame dêr 't mear útkommen wie as er tocht hie. ‘En hoe is 't hjir?’ frege er doe. Och, it wie hast oan Teade wol te sjen. ‘It slimste ha wy hân, hat dokter sein; sa't it no liket, sil it alhiel wer better wurde Auke, al sil it noch gâns in tiid duorje. It moat och sa kalm oan, mar dat is it slimste net.’
Teade fielde him woltemoede en tige rom. Hja soene hjir lizzen bliuwe moatte, sûnder wurk en sûnder fertsjinst; mar it woech him net. De jonge mochten se hâlde, hy soe sjonge meie op dit stuit. Wyts kaam fan foaren, hja mochten it bern wolris allinnich litte, hie dokter sein. De roef wie fol en 't wie der benaud. Teade en Auke rikken beide as kalkûnen, mar nimmen dy't der lêst fan hie. Hja krigen tee en
| |
| |
Teade ferhelle fan it ûngelok, wiidweidiger no't de allergrutste spanning foarby wie; en Wyts besocht yn wurden út te lizzen hoe 't it har yn 'e fuotten sketten wie, doe't hja de jonge razen hearde. Sa wie de stimming der mear as goed nei dy allerbangste dagen. Der hie tusken har hast gjin praat west, en as hja wat sein hienen, hie 't oer de lytse Freark west. No koene hja nammerste nofliker harkje nei it smoute ferhaal, dat Auke die fan syn reis mei it rier. Dat er it hiele pleatske fan Jurjen bebuorke hie, swijde er fan; dat soe er sizze as er dy tiid kommen achte, gjin healoere earder. Foar't men der erch yn hie, wie in goed oere om; Auke prate fan opstappen, de dagen koarten al gâns en hy moast by ljocht oer. ‘Jo moatte noch al in stikje iten ha, Auke,’ en Wyts rikte nei de spine om 'e breatromp, hja koe alles sittende berêde, dat hie in skip foar. Auke sloech it net ôf en Wyts snie in pear grouwe stikken, it gyng wat út 'en rûgens. No, it wie goed; Auke liet it him alteast tige smeitsje. Hy dronk der sloppe tee by, fan Teade yngetten; Wyts hie gjin rêst mear en wie al wer foaryn, Auke hie nammers ek nochal wat fiven en seizen ear 't er ree wie foar de ôfreis. Ien foet op 'e stoel betearde er de bokse om de fytskniper der op 'en gaadliksten yn te krijen, doe stoppe er noch tige omslachtich de piip. ‘Ik gean dan mar,’ sei er einlings. Doe sette er oer de lûken en liet him foaryn sakje en sjedêr, it bern koe him. Hiel sêft, mar Wyts koe it dochs dúdlik ferstean, lústere er: ‘Omke Auke.’ Wyts krige der it moed fan fol, dy lytse stumper seach it! Dokter hie sa bang west dat der letter faaks wat mei it ferstân oan mankeare soe, mar it wie alhiel goed. Sels yn it skimerige foaryn, sûnder dat er hjir of dêr fanôf wist, koe er Auke. Dêr moast Wyts suver wer om skrieme, hja hie der sa'n noed mei hân en wie der sa bang oer west. Hja joech Auke in hân, sûnder him oan te sjen; en doe't hja him mei Teade op 'e lûken hearde, die hja de hannen gear, de lippen ferweegden, wurden wiene it net, mar har hert wie fol tank foar dizze grutte woldieden.
It wie al let dy jûns, doe't Teade en Wyts noch tegearre yn 'e roef sieten. Teade soe mar wekje, hja doarsten sa de nacht dochs net yn. ‘Dû moatst op 'e koai gean Wyts,’ en Teade gappe. Wyts stoarre mei grutte eagen nei de lampe, doe sei hja, en it gyng net sa flot: ‘Wy meie wol tige tankber wêze Teade, dat it allegearre noch sa goed gien is. Hienen wy him ris misse moatten of hie der skielk ris wat oan mankeard, ik moat der net oan tinke.’ Teade knikte. ‘Ja Wytske, sa is 't al,’ sei er doe. Beide tochten hja oan Him, dy 't alle dingen bestjoert
| |
| |
en dy't allegearre, grut en lyts, yn syn ivige hannen hâldt, mar hja brochten it net ûnder wurden en hja beneamden it net foar mekoarren. Teade loek noch ferheftich oan 'e piip, aanst foaryn soe er him misse moatte; doe makke Wyts risselwaasje. ‘Dû meist wolris in goede nacht ha, fanke, en ik sil by de lytse jonge sjen.’ Teade stie noch efkes op 'e lûken, it wie al hast nacht. Hiel sêft reaunte it wetter by it skip lâns, de moanne skynde efter wat wolkedize dêr 't hjir en dêr ek in stjer trochhinne te sjen wie. It wie sa stil, de wrâld sliepte. In inkelde fytser ried op 'e Rolbrêgedyk.
Hjir leinen hja no dizze stille hjerstnacht. Moarn soe der in nije dei komme, minsken en bisten garren nije krêft foar it wurk dat wachte. De wrâld wie sa grut, mar hja hearden der ek by. Elk hie syn eigen soargen en hja hienen ek har part, mar it hie safolle minder kinnen. Teade stoarre omheech. Dêre noch boppe de stjerren moast God wêze, men stie der troch de dei sa'n bytsje by stil, der wienen safolle beuzichheden. Mar yn sa'n stille nacht en ûnder dizze omstannichheden kaam it jin wer ris yn 't sin. En datte, Teade hie der gjin wurden foar, mar hy krige in tige feilich gefoel, der wie Ien dy't soarge.
Der wie noch in heimige rop fan fûgels, dy't it suden sochten. Hoeden sakke Teade foaryn.
Auke wie thúskommen mei in koart beskied op Durkje har frage. ‘De lytse jonge liket goed, hja binne it slimste te boppe, mar Teade-en-har gean skielk sûnder fracht, mar mei in dikke doktersrekken de winter temjitte.’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd