|
| |
| |
| |
VII
It ien en oar trof mar moai mei elkoar; doe't alle bakkers har part fan 'e lichte turf krigen hiene, moast it skip op 'e helling. Teade warde him dêr tige mei tar en harpuiskwasten, mar tuskentiden koe hy der ek skoften út om by Auke-en-har te stienbikjen en wat te hânlangjen mei it ien en oar.
Frearkje hie yn dy dagen dêr alhiel har thús. Soks wie foar Durkje in grut foarrjocht; no wie der ûnder alle drokte in fêst stjoer yn 'e húshâlding.
Mei it waar hie it ek net better treffe kind: al den dei weroan de sinne oan in ynblauwe loft. ‘Soks is mei gjin jild te beteljen,’ en Jelle weide út oer fertimmerderijen dy't er by de ein hân hie, as alles dreau fan it wetter. Wat dat wêze moast, koe men fan tinken wol hawwe; dêrom mocht men dûbeld tankber wêze foar sok kostlik waar. En ûnder dy bedriuwen skeat it wurk moai op en krige de timmerderij syn beslach. Men moast mar ferjitte wat der oan foarôfgien wie, en as men jin dan net blyn seach op 'e âld souder dy't lizzen bleaun wie en net tochte oan 'e útsakke muorre dy tsjin it âld labyrint fan Lammerts Griet oanhong, dan koe men net oars sizze as Auke en Durkje hienen in hûs krige dat tige ynoarder wie, in grutte ferbettering, faaks in bytsje boppe de stand, mar sa koe men altyd oan 'e gong bliuwe. Eat fan 'e moaiens fan it âlde dreambyld fielde Auke oer him kommen, doe't Durkje en hy har de earste jûns útklaaiden yn it keammerke op it suden. Hy koe net dwaan oft der neat bard wie, en hy wist mar al te goed dat it beleaven allegearre net op roltsjes gien wie, mar ditte hienen se dochs. Dit wie de rook fan nij, geef hout, en de iepenslaande ramen koe er mei eigen eagen sjen; hy koe se betaaste en befiele. Syn dream, dêr't er him oeren en oeren yn fernuvere hie, wie wurklikheid wurden. As it sa bannich net mear wie skielk, soe er sels de boel wat opstrike, of oars koe Teade yn it lange winterskoft der faaks wol oer gear.
‘Wolst it raam iepen of ticht hawwe, Durkje?’ It wie dêr broeierich, want de sinne hie der de hiele dei op stien, en Auke frege it op in toan as woe er sizze: Dû kinst it no krije sa 'st' it hawwe wolst!
| |
| |
‘Nee, nee, it moat ticht, Auke. Alle ûnrant kin der op 't lêst ynkomme, net iepen, hear Auke!’
Hja krige har sin; it foel him winlik al in bytsje ôf, mar hy moast har wat tajaan yn dizze dagen.
‘Bist no ek bliid, Durkje?’
‘Ei jawol ju, it is earst wat frjemd, it moat allegearre wat wenne; it bedstee wie sa eigen en bewend, no? Dit is in hiele omset.’
Sa die Durkje har yntree op it ynboude ledikant. Auke lei mei de eagen iepen, soks die de ûngewoante. Doe sette er in foarsichtige rinteberekken op, en makke yn 'e rûgens in begrutting oer ôflossen. Sa'n Frearkje soe net oan 'e krapperein komme, en net earder soe er har alhiel frij yn 'e eagen sjen kinne as wannear't er de lêste sint ôfbetelle hie. Op 'e nij sette er de berekken op; hy kaam der lykwols net út, de sliep krige de oerhân.
Alhiel opkalefatere, glêd as in spegel, glied ‘De Jonge Teade’ it wetter wer yn. Dat jierlikse kerwei wie mar wer efter de rêch. Frearkje moast no yn 'e roef de boel wat teplak en terjuchte bringe, mar dat wie gjin neamen wurdich en sa berêden.
Hja soenen earst in reis nei Droegeham om in fracht wyt sân. Teade hie dêr in rêst fêste klanten foar, almeast ûnder de boeren, dy't elk in kroadfol as wat yn it sânhok krigen. Dan yn 'e buorren noch dizze en jinge, dat gyng dan meast by it amerfol, mar it iene mei it oar wie sa'n frachtsje sân gau fersille, en der bleauwen noch wat losse sinten fan oer. Teade puozze de lêste puts wetter troch de waring, en hie syn moed wol. De sinne op 'e lûken en de ierappels oer, en nei iten soenen se farre.
Frearkje berêde it iten, mar it wurk woe har net troch de hannen. Hja hie har eigen prakkesaasjes. No wienen se wer klear foar it sânfarren, dan in fracht as wat lichte smoezen út 'e kusten fan Terwispel, dan gyng it hjerstfarren oan nei de klaai om biten, meastal glêd en smoarch, en dan de winter foarhannen. Hja hienen gjin eigen hûs mear, op it skip tahâlde waard it foarlân, en by Auke-en-har op skobberdebonk. Dat wie it libben... en Frearkje tocht oan oare dingen.
Hja hie har eigen skiednis; yndertiid twa jier fêste ferkearing hân, in degelike fint en bêst foar syn brea. It wie útskuord, om 'e tsjerke. Hja hie wol mei oerwollen doe, mar heit hie soks keard en fêst op syn stik stien. Tsjerk hie ek net te bewegen west, en sa wie dat útrekke. Hjir yn
| |
| |
it gleone foarûnder mei de sinne op 'e kape en it trijepitsstel oan, kaam it har allegearre noch ris klear yn it sin, en tocht se har yn hoe't it wêze kind hie. Sok tinken wie och sa beskamsum fansels, mar mooglik dat se dan no bern hân hie, in eigen húshâlding! It read kaam har yn 'e wangen, en op dat stuit krige se noch ienkear in heftigen ferlangst nei in man. Hja wist it sels, it wie healwiis, har tiid wie oer, hja soe farre moatte mei Teade, dat in âldfeint waard, en it âldersgoed wie ferkwânsele. Der kamen har bylden foar fan bern, famkes en ûndogenske jonges, dy't har mem neamden, en dêr tsjinoer dit bestean mei Teade oan board al den dei. Soks moast men ynkomme en der kalm ûnder bliuwe, mar hja wist it te goed dat se der machteleas tsjinoer stie.
Sa ferdreamde Frearkje dêr in skoander healoere tiid. De ierappels wienen oan smots sean, it spek wie te hurd gien, en de moallenbrij hie dizze reis syn gerak ek net krige, mar sûnder praat oer it ien of it oar behimmele Teade de boel.
Fierders wie Frearkje och sa swijsum op dizze Droegehamster reis.
It wie allegearre aardich flot ferrûn en neffens it fêststelde plan. De lêste biten wienen der út, en in fracht woartels en rapen hienen se laden; dêr soenen se de thúsreis mei oangean, de lêste foar dit jier. It wie och sa hjerstich. De lannen hienen ryklik opjûn, it spul wie der út, keal en ferlitten joech alles him no nei de rêst. De wyn skuorde kleiend troch in pear neakene beammen, dy't nuver ferdwaald en ienlik oan 'e feartswâl by de opslach stienen.
Frearkje hie ljocht makke, it tsjustere hurd oan, en de kofje opwaarme. Teade himmele út 'en rûgen de lûken noch wat. It smoarge feartswetter rimpele mei koarte weachjes tsjin it skip; it hie der oan dat it droech wie, it wie sawat mottich en fiis en kâld. In kloft seefûgels saaide troch de loft, en socht feiliger hinnekommen as it iepen fjild efter de seedyk.
‘Ik stean it waar net,’ sei Teade efkes letter. Hy naam syn trêde stikje roggebrea mei opwaarme ierappels. ‘Wy krije ûnwaar, de wyn gûlt sa ûnlijich troch de touwen, en de seefûgels sette it lân oer.’
‘Men soe al hoopje dat wy moarn farre kinne! Mar dat sil 't dochs ek wol.’
‘As de wyn sa bliuwt, dan kinne wy in moaie haal dwaan, dat sis ik dy! En as de dagen wat langer wienen, leinen wy moarntejûn ek noch
| |
| |
foar de wâl. Mar de iene dei seit de oare net; mar stil ôfwachtsje.’ En Teade spielde de lêste ierappels mei opwaarme kofje troch de kiel.
‘'k Soe dochs sa minlike graach witte wolle hoe't it by Auke- en-har is, Teade. It is al oer de tiid, en wy hearre mar fan neat. Ik wit wol, men kin soks net op dei en oere skatte, mar it is in ding Teade, en dat ús Durkje dêr no foarstiet, dû moatst soks net te licht achtsje.’
Teade makke der net folle fan. De rjuchte wurden koe er ek net fine; dêrom sei er sawat fan: ‘Gjin berjucht, goed berjucht!’ Dêr makke er him mei ôf. Frearkje die it swijen der mar ta, mar oan har gesicht fernaam er dat se der allegeduerigen oer prakkesearre.
Nei hannengear, doe't Frearkje de twa kopkes omwosk, fandele Teade in âlde Ljouwerter út 'e bank. De piip yn 'e brân siet it dêr sa smout en smûk en och sa fredich. Hy sei der in wurd as wat oer. ‘Mar likegoed gean ik jûn net let nei de koai.’
Dat kaam lykwols oars út. Doe't it teewetter soarre, stiek âlde Harmen, de biteweager sûnt jierren, de holle troch de kape.
‘Wol minsken oan board tink?’ En dêr hienen se samar in jûnprater. Harmen pypke oan út it ekenhouten tabaksfetsje, dat Teade neist jierren ris útsnijd hie op in ferfeelsume winter.
Doe helle er op oer âlde tiden, almeast oer it lijen en de earmoed dy't it arbeidersfolk doe hân hie. ‘Wy rekken as bern jûns fakernôch mei it liif fol rys op bêd, yn kleare wetter sean.’
En sa gyng dat mar, de jûn wie samar om, en Teade rekke noch moai let op 'e koai.
It wie noch tsjuster de oare moarns doe't se har brochje behimmelen.
‘Wat seist, Teade, hoe liket it?’
De wyn skuorde mei wylde hoarten troch it túch, en leech hongen de wyldjeiende loften.
‘As it net minder wurdt, sil it wol gean. Wy hawwe flak foar de wyn en binne gau in ein foart. As it mar efkes ljochter wurdt, farre wy.’
‘Dû moatst dy goed klaaie, Teade, by it roer, it is kjeldlijen om dizze tiid, de duffel mar oan!’
Teade smiet de touwen los. It wie noch stil op 'e dyk, dy't der wiet en glêd en och sa ferlitten hinne lei; allinne in pear gerniers, dy't mei de hûnekarre nei it fabryk west hienen, wienen op 'en baan.
It seil kaam der by. De duffel kaam oan, erfskip fan heit, dat al jierren en jierren mei west hie.
| |
| |
Hja dienen doe in danige haal, it brûsde der oer. It skip lei allinne foar it seil, it snijde der sa troch.
Frearkje waard der suver hast fleurich fan, wa wit soenen se jûn net thús kinne, al soe it lêste ein dan ek yn it tsjuster moatte, soks wie dan net oars. Mar Teade stie de loft net, dy wie sa min as strie yn 'e kimen. Der siet wol gong oan, mar as de wyn kromp, wie de boel ferbruid; dan waard it ien stik wetter, en dêrby wie it silen dan ek dien.
Hy krige syn kofje by it roer, soks gyng ûnder de bedriuwen troch en naam gjin tiid.
Efter Ljouwert foelen der wat fan dy grutte slingerdrippen, de muoite net wurdich trouwens, mar Teade ferbylde him dat de wyn justjes krompen wie, hja moasten in bytsje skraalder sile.
‘It sil wol gean, net?’ frege Frearkje. ‘It grutste ein ha wy hân, wy rêde it noch wol!’
Teade swei, mar hy wist dat it net losrinne soe dizze loop. De wyn helle noch mear oan en soe sûnder mis aanst wol nei it súdwesten krimpe. Dan wie it dien en koenen se mar lizzen bliuwe wêr't se wienen. It wie him wol goed, it kaam op in dei net oan, mar Frearkje hie der har sa op fergappe.
Teade krige gelyk. De wyn kromp, hja foeren noch al, mar it wie lijen; lykwols skarrelen se oan 'e mar ta.
‘Wy lavearje yn alle gefallen de mar wol oer, n't Teade? Wy binne dan altyd safier,’ raasde Frearkje, dy't mei in jas oan en in pet oer de earen op 'e lûken stie.
‘It wurdt in toer, mar wy sille it besiikje!’
De earste lopen gyng noch sa moai aardich. ‘Mar wy rêde it net, wy rêde it net,’ bromde Teade, en hy hong oan it skoat. Frearkje stie by de fok. Wyld rôlen de oerstjoere weagen mei wite koppen, lange banen skûm rûnen rjucht op it skip oan. It wetter sloech yn 'e waring. Dit wie gekkewurk, en dat om Frearkje; hy hie wizer wêze moatten. Aanst mei in dik averij op legerwâl slaan faaks, dan wienen de rapen gear en krige hy de kous op 'e kop.
Soks kaam him lykwols te let yn it sin. Hja sieten der no yn en wat soenen se...
Ynienen raasde er: ‘Troch de wyn en fiere litte!’ Frearkje wist net wat er woe, mar hja die it. As it op farren oankaam wie Teade baas. Fûl klapte it seil om 'e mêst, alle gong wie der suver út, mar de kop draaide by, de wyn sloech yn it seil en suver flak foar de wyn jagen se
| |
| |
rjucht op in opfeart oan. Frearkje seach de bedoeling; dit wie it iennichst ûntwyk. Seil en fok rattelen del, en Teade stjoerde it spul feilich yn 'e flechthaven.
Dêr leinen se dan ferwaaid op Pean, mei de toer fan it âlde doarp yn it sicht; himelsbreed net ienris sa mâle fier ôf. Hjir wienen se telâne komd, tusken greide en wetter en in brede seame deadsk, djip deldjoeiend reid en twa boerepleatsen op 'e ein fan 'e opfeart.
‘Wat in waar, wat in waar!’ Frearkje wie dweiltrochwiet fan it spatwetter.
‘Wy meie wol tankber wêze, dat it sa ôfrûn is, wy hiene wol omkomme kind,’ sei Teade, doe't er einlings yn it foarûnder kaam, nei't er alles fersoarge hie. Frearkje fielde dat it oan har adres wie, en hy hie gelyk, dêrom spriek se him net tsjin.
‘'k Sil daalk mei it iten oan 'e gong.’ Hja wist dat soks it iennichste wie, dêr't er earen nei hie op sokke amerijen.
Wyld bearde de wyn, fûl sloech it wetter op 'e roef. It reinde dat it wiske.
‘Wy hawwe noch krekt op tiid west,’ sei Teade, en it sin waard better doe't er de piip oan hie.
De wyn hâlde oan, mar tsjin 'e jûn waard it alteast droech, dat skeelde safolle. De moanne moast hjir of dêr efter de wolken sitte. Teade sette mei in molkamerke de polderdyk del. It folk soe noch wol oan it melken wêze faaks, en yn it bûthús wie it waarm en skoan en hy hie it oan tiid.
Hy fûn in plak op 'e bûthúsbank dêr't de boer sels fuortby siet te melken.
‘Dat wie in toer hjoed, n't skipper? Wy stienen op it hiem en ha jim wrakseljen sjoen; it is jim noch bêst ôfgien.’
Teade die ferslach fan it ien en it oar. ‘Moasten jim oars noch al in reis hawwe?’ En Teade die op 'e nij útlis. De boer knikte, en frege fierder: ‘In húshâlding oan board tink?’ ‘Nee, nee,’ en Teade wie wat ferstuivere... ‘ik far mei myn suster, wy binne mar tegearre.’
‘Jonge, jonge! Frijgesel dus! No, safolleste minder soargen faaks; mar oan 'e oare kant is it sa, twa kinne better waarm wurde as ien, wat seistû, Wyts?’
Teade hie noch gjin erch hân yn 'e hiele faam, dy't no mei in amerfol molke fan 'e stâl kaam. ‘Dat sille jo wol better witte as ik, tink,’ sei
| |
| |
se yn it foarbygean, mar Teade hearde it kwalik, sa wied er ien en al each foar dy faam. Heden, heden, wat in frommes! Hy eage se nei by it skimerige wifelljocht fan 'e stoarmlantearne. It wie sa'n grut, foars frommes, dy Wyts, sa'n grouwe fotse, it hier wakker wyld om 'e holle en in pear grutte guodlik brune eagen yn it bliere gesicht. Dêr waard dy Teade no suver oars fan, hy koe mar amper de boer folgje dy't in ferhaal begûn wie oer modderfarren en hoe't soks syn útfallen hawwe koe foar in boer; hy joech mar kwalik beskie, allegeduerigen seach er temûk in stâl as trije heger, wêr't Wyts ûnder in ko siet. Hja holp him oan molke. Rjochtút sein hie er it dêr op oanlein, mar doe stie er fansels mei de mûle fol tosken yn it skimertsjuster dêr by de bûthúsdoar. Hy doarst kwalik opsjen, en mompele sawat binnenmûls.
Doe moast er nei de boerinne te rekkenjen, en dy noege har beide ta in kopke tee dy jûns: ‘It binne lange jûnen foar ús om distiid, wy hawwe net safolle oanspraak.’ Teade naam it fuort oan. Hy koe himsels net mear; oars soe er allegearre fiven en seizen hân hawwe en net kommen wêze en no neat fan soks.
Sawat út 'e rin wei brocht er it boadskip oer oan Frearkje. ‘'k Haw sein dat wy kamen; wat sille wy oars ek al?’
Dy foel soks ek tûzen parten ta; wat beweegde sa'n Teade?
Mar doe't se de jûns by de boer-en-har yn 'e grutte holle keamer sieten, gyngen Frearkje de eagen iepen. Dêr siet Teade, lykas meastal de holle justjes foaroer en sûnder folle praat, mar och sa temûk, grif tocht er dat nimmen der erch yn hie, beloerde er dy grutte faam, dy't mei de ierappelbak yn 'e skerte, wit hoe breed, yn al har gloarje ûnder it lampeljocht siet.
Ynwindich besaude Frearkje har der oer. Hja soe him der aanst ek in wurdmennich oer sizze; hy moast net miene dat er har foarby koe.
It wie dêr oars och sa gesellich, as hienen se elkoar jierren kend. Fan alles waard der ophelle. Frearkje ek fan har ferlangst nei hûs, almeast om Durkje, sa en sa. No fansels, fan praat komt praat, en wat is dan de ein; men komt fan it iene op it oare. Op in stuit moasten de gasten riede hoe âld as de boer wie, en doe moasten se der allegearre oan gelove, de hiele rigel lâns fansels. Mar mei Teade wienen se der fier by troch. Wyts wie der noch it tichtste oan: ‘Achtentweintich!’ Nimmen dy't leauwe woe dat er yn syn fiifentritichst wie. En doe Wyts
| |
| |
noch, de lêste. Doe earst seach Teade har ris rjucht oan, as wie it om har te meunsterjen! ‘Wytske’ sei er, ‘Wytske...’
Wytske! seit er, tocht Frearkje, en har eagen waarden donker fan kleare argewaasje.
‘Seisentweintich,’ rette Teade nei't er har goed op en del sjoen hie. ‘Tritich,’ rette Frearkje der fuort oerhinne. Mar de boer en boerinne laken har slop en Wyts hie sels de measte wille. ‘Sis it sels mar, Wyts,’ en as hie se in hiel stik úthelle dat se dy skipper sa te fiter hân hie: ‘Ienentweintich’ en hja lake dat de hiele boppe-ein skodde. Doe de gasten oan it bearen fansels, net te min, en boerinne sels moast op 't lêst noch befestigje dat Wyts wierheid sprutsen hie.
‘Oars in bêst frommes, hear!’ en de boer knypeage. ‘Allinnich it is spitich dat se noait in feint krije kin, nimmen dy't it oandoart om har in pear oere op 'e knibbel te nimmen,’ en de boer lake sels it lûdst om dy grap. Teade ferprate him hast, hy krige der in kleur fan; noch krekt betocht er him, mar hy hie sizze sild: ‘Dat soe my de muoite wurdich wêze.’
It waard samar let. Mei in ‘Freonlik betanke!’ setten se ôf.
‘Foaral ris werkomme as it sa útkomt!’
De boer brocht har mei de stoarmlantearne om 'e rûchskerne oan 'e polderdyk ta.
Meast swijend rûnen se nei it skip. Frearkje hie har betocht; it soe faaks fansels wer deabliede, en dan wat stiller wat better. En mocht er al gekke dingen fan plan wêze, dan soe er soks grif net bûten har om dwaan, en koenen se altyd wer sjen.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd