It Freark Jabiks Folk

[p. 32]

VI

Auke siet mei de blaudrukken foar him. De hiele tafel hie it yn beslach, mar it wie dan ek in aardichheid hoe dúdlik as alles fan Jellebaas op papier set wie. Men koe der net by hoe't sa'n man soks hie, en dat sa'n sljuchtwei timmerbaaske. Net it lytste of it minste wie fergetten, sels Teade koe der doel oer krije sûnder neiere oantsjutting. Yn lyts, steil skrift stie alles der ek noch ûnder skreaun: Oud front; en ja man, dat wie de âld gevel krekt sa't er wie mei de lekken en brekken derby. Nieuw front; en wer koe men it ferskeel tusken âld en nij dúdlik sjen. Dat sa'n Jelle no in gevel tekenje koe dy't der noch net ienris wie, men soe dochs sizze. It oare wie navenant: Oud zijaanzicht; dat wie de sydmuorre yn 'e steech fansels, de oare sydmuorre en de efterein sieten wol sa goed yn Lammerts Griet har âlde huzing betimmere dat Jelle sels der gjin bestek op krije koe. Nammers soks hoegde yn dit gefal ek net, dat spul bleau yn syn wêzen, ek al om't it noch sa hecht wie as wie it út 'e dyk dold neffens Jelle, en wat soe men dan beskuorre. Sa'n sydmuorre no ek, sa troch 'en dei sloech men it gjin acht watfoar in oansicht it ding hie, mar hjir op papier, nuveraardich, mar no seach men it ynienen mei hiel oare eagen, sels de húskedoar stie der op.

‘Sjuch, Teade,’ en Auke wiisde mei in potlead oan, ‘hjir hawwe wy it hoekenieltsje, dat wurdt in slach grutter as earst it doel wie. Wy krije dan twa keammerkes; it moat efkes mear kostje, mar as wy dan dochs oan 'e gong binne, dan fuort mar goed, en wa't oer de hûn komt, komt ek oer 'e sturt.’ Teade knikte en stimde it alhiel ta.

‘En dochs komt it jimme aanst noch in kear ôf te fallen, wat ik jo sis, Auke.’ Frearkje siet mei it ien of oar foar Durkje te seamjen; grimmitich en rimpen helle se de nudle der troch.

‘Hoe woenen jo sizze?’ Auke wie alhiel ferheard.

‘No, ik bedoel mei de sinten. Jelle kin dat no sa wol wat út 'e rûchte sein hawwe, dat en dat, mar as jo yn in âld hûs begjinne te skuorren, dan komt it iene jo mei it oare temjitte, pas mar ris op, it falt jo altyd ôf.’

Sa'n warskôging kaam winliken te let; alles wie al foarelkoar. En Auke wie it lang net mei Frearkje iens, mar it joech gjin foech foar him

[p. 33]

der tsjin te iggewearjen, ek al om it sintespul en sa. Dêrom grommele er mar wat fan ‘tafallen’; lykwols, it measte makke hy der net fan. Doe waard Frearkje ek op 'en gausten stil, dy rekke mei Durkje sawat yn in lústerjend petear oer it ien of it oare, en Auke en Teade begûnen in nije tocht sawol troch it âlde as troch it nije hûs, en hyltyd weroan fûnen se wat dat se noch net earder tsjinkommen wienen. En moandei soenen de pannen derôf, brekizers en koefoet soenen loslitten wurde op 'e âlde juffers. It soe earst op it raarst moatte ear't it moai wie.

Dat wie Auke' lêste konklúzje wêr't er dy jûns ta kaam, en oft er gelyk krige! Heden, heden! Jelle-baas hie mear âlde huzen ûnder hannen hân, mar sa...?

De moandeitemoarns yntiids al, doe't se mei de pannen te set wienen, kaam grutte Rikele, dy't healwei it âld kap siet, mei de hiele bringst fan boppen, bruide troch panlatten en juffers hinne, en kaam op 'e âld souder telâne; grut trelit! Hy waard foar dea opnommen, en dan in grutte húshâlding, men moast der net ynkomme! Lokkich foel it allegearre wat ta. ‘In dei op bêd,’ ornearre dokter, ‘mar efkes bekomme, it is mear de skrik.’ Doe koenen se dan mar wer trochpiele, al wie it ek sûnder Rikele. ‘En foaral kalm oan en och sa foarsichtich,’ warskôge Jelle.

Soks mocht der wol by, want och der kaam sà wat te sjen, it iene hinge oan it oare, en doe't se mei it iene begûnen te wrikken, doe kaam it oare mei. It gyng Jelle sels te bar; wat soe der sa oerbliuwe fan 'e hiele âlde klint? Hjir gyng in nuvere wize op.

‘Hjoed net stilsitten, leau 'k,’ sei Auke, doe't er de jûns thúskaam, ‘fan 'e moarn wie alles noch yn hear en fear, en no...!’

‘Nee, wy hawwe goed ús bêst dien, Auke, wis al...’ Jelle stipte allinnich noch sawat om. ‘Brekken giet hurder as bouwen, mar wy moasten al ris efkes prate, jo en ik, Auke, oer it ien en it oar.’

Yn it keammerke, wêr't alles ûnder in tsjokke laach stof lei en de hiele boel yn 't hûndert stie, om't it Durkje om 'e hannen gearrûn, fûnen se beide in sit, en helle Jelle de blaudrukken foar it ljocht.

‘It wiist allegearre sa mâl as it kin, Auke, gjin hûs dat my sa ôffallen is as dit, en sa't de muorreboel der no hinne stiet kinne wy der mei gjin mûglikheid in nij kap op krije, it soe alteast jildweismiten wêze, want dan koene jo mei in jier as wat mei de ûnderein begjinne, en dat soe gekkewurk wêze.’

[p. 34]

Auke hearde swijend ta. It wie krekt oft er wol it ien of it oar ferwachte hie dat in streek troch syn rekken helje soe. Jierrenlang hie dit it grutte doel west, mar de lêste dagen no't hy der dan sa tichteby wie, hie it krekt west oft er te heech rikt hie. Hy wie ommers mar in arbeidersman en hie by de grûn bliuwe moatten, en dêr hienen jo it no al. ‘It allerbêste wie,’ en Jelle mike sawat skean omheech nei de âld souder, ‘de hiele boel mei de grûn lyk en in hiel nij húske. Navenant soe soks ek noch fierwei it goedkeapste komme, mar ja...’

Just, sinten wie ek wat, soks wist sa'n Jelle ek mar al te goed.

‘Soe der gjin oare wei op wêze, Brinksma?’

‘No, gjin, gjin. Men soe faaks wol wat beprakkesearje kinne, mar ik ried jo te'n bêsten.’

Auke knikte; it swit briek him út, hjir siet er no mei de mûle fol tosken, en jûnen oanien hie er tsjin Durkje in steil wurd hân oer de fertimmerderij, hie er him der op foarstean litten dat hy soks oandoarst. En no krige er de rekken thús...

‘Nee, Brinksma, alhiel nij, dêr kinne wy ús fuort wol ôfsette, dat wurdt neat. Jo moatte mar sjen hoe't it oars giet en dan op 'en bêsten.’ ‘Ik sil myn bêst dwaan, haw dêr mar gjin noed mei. Mar sa't ik sis, it bliuwt lapjen, en der sil noch al wat bykomme fansels. Ik haw der hjoed al ris oer rekkene, mar der komt in smoarge fiif-, seishûndert gûne oerhinne, sa ut 'e rûchte...’

Auke waard kjel, mar dat sizzen makke him poer.

‘Soks hienen jo foartyd dochs sjen moatten, dan wie de hiele rommel oergien. Wêrom komme jo dêr no earst mei oan, no't it te let is? En dan mar wer safolle derby! Wel ja, neat allegear! It is mar in arbeider, dy mei elk traapje safolle as er wol, dêr kin men alles mei úthelje!’

De fûst kaam op 'e tafel, mar Brinksma bleau kalm.

‘Wy moatte der ferstannich oer prate, Auke, de syd- en de eftermuorre dy dogge it him...’ En yn dy trant prate Jelle troch, kalm en evenredich. Auke fernaam wol dat er hjir net tsjinoan koe en dat er it ferlieze moast. De man koe it ommers ek net helpe.

‘Ik soe sizze, praat der ris mei elkoar oer,’ en Jelle gyng oerein, de oprôle blaudrukken yn 'e hân.

Auke bleau allinnich efter. Hjir wie net folle oer te praten, alteast mei Durkje net. Fan Durkje' ja of nee soe it gefal neat feroarje. Der wie mar ien dêr't er mei prate moast en dat wie Frearkje. De hân iepen en ‘asjebleaft,’ dêr gyng it op ta. Dat waard in swier stik! Dat er hjir no sa

[p. 35]

nei útsjoen hie, jierren en jierren! Op dat stuit hie er fiifentweintich gûne jaan wollen as it âld kap yn syn hiele hear en fear der mar wer op stie, mar ja...

Doe hâlden se dan wer sa'n soarte fan famyljerie yn it keammerke, samar op 'e houten flier. Durkje hie de matte oppakt, no gyngen se mei klompen oan 'e tafel ta, en dêr yn dy keet, neffens Frearkje altyd, moast Auke mei Jelle-baas syn boadskip foar it ljocht komme, der wie gjin ferwin op. Frearkje, dy't al sawat grútsjen heard hie, mar wa't de helte der noch net ienris fan oansein wie, sette har fuort yn postuer doe't Auke it praat der op brochte. Hja begriep sa mâle skoan hokker kant as dit oergean soe, mar dizze loop soe se hoek hâlde en har net wer fan Auke belêze litte. Dy woe op it stuit oars wol yn goedens; alles wat er betinke koe, sleepte hy der by. Lykwols, ear't Frearkje praat hie, wist er it antwurd al.

‘Soa,’ en mei de platte hân fage se yn it stof op 'e tafel. ‘Sit it sa? Dus myn sinten binne weismiten. Wel ja, fuort der mar mei, it is allegearre neat!’ Doe rekke se op 'e tekst oer it ien en it oar, sa moai ferheftich en alhiel net mak, o der waard sawat losmakke. Boppedat foel Teade har by, alhiel bûten syn wenst. Auke rekke der earst alhiel troch fan it stik; wa hie soks no by sa'n Teade socht. Dy hie yn dizze kritike amerijen him trouwens sels ek graach oeral bûten hâlden, krektlyk as Durkje. Mar hy hie ferplichting oan Frearkje. As er tocht oan 'e Appelskeaster reis, dan hie er oare dingen foar him as turf; dat moast fergetten wurde, en beleaven moast it stil bliuwe, dêrom spriek er fan him ôf as wienen Frearkje har belangen sines. Mar hy wie soks net wend, alhiel net, hy wist net rjucht wat er sizze en swije moast. Dêrom sei er fierstente folle, en makke Auke, dy't al wist dat alles ferlern wie, mear as poer. Dy woe doe ek wol ris uterje wat er op it hert hie, en dêr kreauden se hinne, de erven fan Freark Jabiks Hindrikje. De hollen waarden read en gleon; Auke moast allinne tsjin twa. Durkje waard gjin acht slein yn dy ferwoedene striid om it lêste wurd. En dochs wie hja it dy't sûnder it te bedoelen in ein makke oan 'e fûleindige kreauwerij. Hja siet dêr tusken beide partijen yn sûnder ien wurd fan ferwar, mar it hert jage har wyld en it sloech sa yn har holle. Doe ynienen, doe't de stimmen dan hast wol op 'en lûdst raasden en de fûsten hast op 'en fûlst op 'e tafel foelen, kaam der in skimer foar har eagen, it keammerke gyng fuort en as út 'e fierte hearde se Auke' en Teade'

[p. 36]

stimmen jitte. Doe: ‘Frearkje!’ Ien benaude gjalp. Doe waard it deastil yn it keammerke; noch krekt heinde Frearkje har op.

Dêr lei Durkje, de eagen ticht, ynwyt en och sa stil. Doe wie der nimmen mear dy't wurden hie, mar Durkje waard op it keamersbedstee brocht en fan Frearkje bywosken mei rûkersguod. Auke en Teade fûnen efter har plak; dêr sieten se swijend en och sa beskamsum.

It foel wat ta, it hie in flaute west; lykwols soe Durkje op bêd bliuwe en wat ta rêst komme woe Frearkje hawwe, de dei hie drokkernôch foar har west, en de lêste trije kertier hie de doar ticht dien. ‘Dat wy ússels sa ferjitte koenen, en dan by Durkje yn har omstannichheden!’ Frearkje skriemde en de beide manlju sieten as skoaljonges by de tafel. ‘Wy meie tankber wêze dat it sa ôfrûn is; it hie har dea wêze kind!’

Frearkje fage mei in tippe fan 'e skelk in grutte streek oer it wang. ‘En dat om in stikmannich sinten!’

It wie in hiel skoft stil. Teade stoareage nei de pannerommel en juffers en panlatten bûtendoar. Dêr hienen Auke en hy jûn oer gear sild, de boel wat oprêde en sa...

‘Ik leau, och...’ en Frearkje slokte. ‘Wy sitte hjir dochs mei elkoar yn, de boel sil syn beslach hawwe moatte, dat jim moatte de lêste fiifhûndert ek noch mar hawwe, Auke.’

Nimmen wist hoe swier har dat foel, en sa'n Auke dêr foar har oer gunde se it yn it minst net. Mar hja hie oan Durkje wat goed te meitsjen, en dêrom... Auke makke gebearten mei de hân as woe er wegerje; doe knikte er swijend. Hy moast it ommers oannimme, in oare wei wie der net, mar alle blydskip wie fuort en al it moaie wie der ôf. ‘Ik sil moarn gau hjeljûn meitsje, Auke, dan kin ik noch in moaie haal dwaan dêre,’ en Teade knikte nei de juffers en de kalkboel yn it bleekje.

‘Ja, ja,’ sei Auke, en nimmen wist wat dat ynhâlde; nammers Auke sels ek net.

It waard bêdtiid sa stadichoan, mar wa soe, bûten Teade dan fansels, sliepe kinne nei sa'n jûn?