Zuid-Limburg uitgezonderd Maastricht

Hulsberg

De gemeente bevat het dorp Hulsberg en de gehuchten Aalbeek, Arens-Genhout,⁺ Heek en Klein-Genhout.

Hulsberg ressorteerde van oudsher onder de schepenbank Klimmen (vgl. blz. 355). Het geslacht Van⁺ Hulsberg, later genaamd Schaloen (zie ook onder Oud-Valkenburg), heeft hier nooit heerlijke rechten uitgeoefend (Publications 1899, blz. 215). In 1940 werd de zuidwestelijke hoek van de gemeente geannexeerd door de gemeente Valkenburg.

+ gebied

+ geschiedenis

Aalbeek

Op de hoek Nieuwenhuysstraat-Haasdallerweg staat een draaiput, gedeeltelijk van⁺ baksteen onder een pannendak: smeedijzeren vliegwiel, xixa, nog in functie.

Tegen deze put een wegkruis met houten korpus, xixa, hoog 72.⁺

+ put

+ wegkruis

[p. 286]

⁺ HET LANDGOED AALBEEK, bekend sinds de 17de eeuw, in de 18de eeuw en in de 19de tot 1831 eigendom van de familie Van Membrede (Publications 1932, blz. 211), is thans van de Duitse Jezuieten te Valkenburg en in gebruik als seminarie voor de Sociëteit der Afrikaanse Missiën van Cadier en Keer.

⁺ Er bestaat nog een neoclassicistische vleugel, xixa, waarvan de mergelstenen bovenverdieping grote rondboogvensters heeft met hardstenen vensterbanken op consoles en vooruitspringende geprofileerde archivolten; de drie middenvensters afgewisseld door verkropte dorische pilasters onder een fronton, dat evenals de aansluitende daklijst ook van mergel is. Gelijkvloers rechthoekige vensters in gebosseerde hardsteen; de drie middenvensters gewijzigd met pleisterwerk.

⁺ In de omstreeks 1790 tegen de helling aangelegde, tegenwoordig door de Provinciale Weg doorsneden engelse tuin met nog vele uitheemse gewassen (Messager des Sciences et des Arts, Gent 1825, blz. 389) bevinden zich: Vierkant gecanneleerd mergelstenen monumentje, bekroond door een vierkante vaas met zwellingen en festoen xixa; stompe mergelstenen gedenkzuil met festoen, xixa. Voorts een paar mergelstenen hekpijlers met vierkante vazen, xixa. De tuin is aan een zijde afgesloten door een van steunberen voorziene muur met speklagen xvii.

⁺ Aalbeekerweg 38. Hardstenen sluitsteen ibvd 1840.

⁺ Aalbeekerweg 89. Hoeve van mergel en baksteen, xviiib-xixa, gewit om gesloten binnenplaats; vensters met hardstenen onder- en bovendorpel en strek van mergel, segmentboogvensters in hardsteen, type ia, ellipsboogpoort in mergel en jaarankers 1838.

⁺ Bosscherweg 2. Hoeve van baksteen en vakwerk om gesloten binnenplaats; mergelhoekblokken, ellipsboogpoort in mergel met geblokte penanten, eenvoudige vensters, ingang in hardsteen, xviiib.

⁺

Haasdallerweg 1. Hoeve van baksteen met speklagen, xvii, en baksteen om gesloten binnenplaats; ellipsboogpoort met mergel imposten en sluitsteen met anno 1829 mcb.

⁺

Nieuwenhuysstraat 29. Jaarankers 1840, herbezigd.

Nieuwenhuysstraat 33. Hoeve van baksteen in haakvorm; ankerjaartal 1840, sluitsteen van mergel met mb 1847.

Nieuwenhuysstraat 40. Vakwerkhuis, xviii.

Nieuwenhuysstraat 41. Hoeve, oorspronkelijk bestaande uit een vleugel, later haakvormig uitgebreid; opgetrokken van mergel, gerepareerd in baksteen; segmentboogvensters in hardsteen, type ib; houten vensterkozijnen, o.a. met tweelichten, xviiib. Inwendig twee tegelschouwen met in- en uitgezwenkte gepaneelde boezem, xviiid, houten schoorsteenmantel, xixa, muurkast met zijpilasters, xviiid.

+ aalbeek

+ beschrijving

+ tuin

+ hoeven

+ aalbeekerweg

+ bosscherweg

+ haasdallerweg

+ nieuwenhuysstraat

Arens-Genhout

⁺ In de Putstraat, hoek Kampstraat, bevindt zich een draaiput van mergel onder een zadeldak met pannen, xixa.

⁺ Diepestraat 10. Grote hoeve, iets terugliggend met boomgroep ervoor, om gesloten binnenplaats; zij bestaat uit stallen van mergel met ingangen in hardsteen, en aan de

+ put

+ hoeven diepestraat

[p. 287]

straat een bakstenen woonhuis van twee verdiepingen onder een zadeldak, geflankeerd door een schuur en een poortgebouw van baksteen; aan de straat hardstenen vensteromlijstingen; de ingangspoort rechts ellipsbogig met hardstenen sokkels, imposten en sluitsteen met w:g(elekerken) m:g:i(ansen) 1823; een dergelijke schuurpoort links met 1828. Inwendig een gestucte kachelnis met korinthische zijpilasters; een tegelschouw met houten zijpilasters, een simpele haardomlijsting van ijzer en een stucboezem met zijpilasters; eenvoudige eiken trap met gesneden hoofdbaluster, xixa. Straatdeur xixa.

Kampstraat, typisch Limburgse dorpsstraat met enige fraaie betrekkelijk goed bewaarde⁺ hoeven:

Kampstraat 9-11-13. Grote hoeve van mergel om gesloten binnenplaats; aan de straat twee in- en uitgezwenkte topgevels, afb. 265; beide gevels hebben zijconsoles, van welke de buitenste een voortzetting vormen van de daklijsten aan de veldzijden. De bij de oorspronkelijke woonvleugel behorende rechter topgevel, met jaartalsteen 1706, is hoger en iets rijker versierd dan de andere; de zijconsoles prijken met een zespuntige ster; de gevel heeft voorts twee consoles als rest van een uitbouw. De vervallen topgevel links met jaartalsteen 1719 en daaronder een dichtgemetseld rondboogvenster; de overige vensters, ten dele in hardsteen, zullen zijn aangebracht bij de deling xixa, toen ook de linkervleugel woonhuis werd. De vensters van het oorspronkelijke woongedeelte rechts zijn alle vernieuwd in recente tijd. Naast de rechter topgevel een rondboogpoortje; dergelijke poortjes bevinden zich eveneens aan de binnenplaats. Onder de rechtervleugel twee kelders (vroeger drie?) met mergelstenen ellipsbooggewelven, verbonden door een dwarsgang met segmentbooggewelf. Onder de linkervleugel een dergelijke kelder; verder in dit gedeelte een simpele houten schoorsteenmantel, xixa, en moerbalkzolderingen. Volgens plaatselijke overlevering was deze hoeve in de 17de en 18de eeuw in het bezit van de familie Roebroeck daarna van de familie Gelekerken (vgl. Publications 1934, blz. 55, 61).

Kampstraat 18. Hoeve om gesloten binnenplaats, rechts vernieuwd in baksteen; de linkervleugel met vakwerk aan de binnenplaats en aan de straat een mergelstenen puntgevel met resten van een in- en uitgezwenkte omlijsting, een horizontale lijst en een gevelsteen met ig(oossens) 1785; in deze gevel lateiboogvensters en segmentboogvensters in hardsteen, type ia. In de door een profiellijst afgedekte mergelstenen frontmuur rechts van deze gevel een ellipsboogpoort en een segmentboogpoortje in hardsteen, type iia, met op de sluitsteen 1785 jg. Inwendig tegelschouw met eenvoudige ijzeren haardomlijsting en een gepaneelde met rankwerk versierde stucboezem, waarop ihs ig en anno 1785; hierbij een houten medaillon met mar-monogram, parelrand en strik. Kelder met ellipsbooggewelf. Moerbalkzolderingen, Smeedijzeren deurklopper, xviiid.

Kampstraat 21. Segmentboogvensters in hardsteen, type iib, xviiib.

Kampstraat 22-24-26. Grotendeels van mergel opgetrokken hoeve met twee puntgevels aan de straat. De oorspronkelijke woonvleugel links heeft aan de binnenplaats vakwerk en aan de straat eenvoudige vensters, ten dele onder strekken van mergel, en segmentboogvensters in hardsteen, type ia, xviiid; rechts naast de voorgevel een dergelijk poortje. De rechtervleugel, waarvan de top vroeger smaller was (hoekconsoles met zespuntige ster), is kennelijk bij een deling verbreed en ook tot woonhuis ingericht; bij deze gelegenheid kwamen de bestaande vensters, ten dele in hardsteen, tot stand en de ellipsboogpoort rechts van de gevel met hardstenen imposten en sluitsteen,

+ kampstraat

[p. 288]

waarop:c:d(e):l(ahaye) m:a:c 1844. In de linkervleugel kachelnis van stuc met zijpilasters en trap met balusterleuning en gesneden trappaal, xviiid.

⁺

Ravensboschstraat 20. Hoeve van mergel om gesloten binnenplaats; puntgevel segmentboogvensters in hardsteen, type ia, en eenvoudige rechthoekige venstertjes, xviiib.

Ravensboschstraat 22. Grotendeels uit mergel opgetrokken hoeve om een vrijwel gesloten binnenplaats. Aan de binnenplaats een houten kruiskozijn. Aan de straat puntgevel xvii met rolwerkachtig geprofileerde hoekconsoles, segmentboogvensters in hardsteen, type ia, xviiib, eenvoudige rechthoekige venstertjes, xviiib; in de geveltop een ontlastingsboog van een der oorspronkelijke (kruis-?)vensters; frontmuur in mergel met ellipsboogpoortje en geprofileerde afdekking.

+ ravensboschstraat

Heek

⁺ DE HOEVE DE HEEK Heekerweg 29, eens eigendom van het adellijk vrouwenstift van St. Gerlach (Publications 1932, blz. 211), is opgetrokken uit baksteen, ten dele gewit, om een gesloten binnenplaats en gedeeltelijk voorzien van wolfdaken; het woonhuis links met annex tuin en bos is grotendeels vernieuwd. Aan de buitenzijde geprofileerde daklijsten van mergel en hout, die om de toppen der wolfdaken heenlopen. Vensters in hardsteen, ingangen in hardsteen onder halfronde bovenlichten en ellipsboogpoorten met sokkels, imposten en sluitsteen van hardsteen; xixa. De achtervleugel met jaartal 16(5)8 heeft aan de linkerzijde nog mergelstenen hoekblokken. In het woonhuis eiken deuren met in- en uitgezwenkte panelen en een trap met balusterleuning in Lodewijk xv-stijl, afkomstig uit het afgebroken huis St. Servaasklooster 8 te Maastricht, xviiic, en een eveneens uit Maastricht afkomstig stucplafond met in- en uitgezwenkte panelen, versierd met acanthus, xviiib.

⁺ Achelerweg 1. Zie Heekerweg 34.

⁺ Heekerweg 11. Mergelstenen puntgevel van twee door een horizontale lijst gescheiden geledingen; onder de lijst een steen met anno 1737 gmm iaba; zijconsoles.

Heekerweg 23. Hoeve om gesloten binnenplaats; mergelstenen puntgevel met sporen van een vroegere in- en uitgezwenkte beëindiging; dichtgemetselde venstertjes, overtoogd met een rondboog of onder een strek, xvii; vensters in hardsteen en met hardstenen onder- en bovendorpels, xixa. Naast de puntgevel een rondboogpoortje in hardsteen overtoogd door een rondboog in gefacetteerde rechthoekige omlijsting en gepaneelde penanten met peen-motief, xvii.

Heekerweg 34-36-38 en Achelerweg 1. Groep van twee boerderijen, grotendeels van mergel met schilddaken. Heekerweg 34-Achelerweg 1 heeft eenvoudige vensters, ten dele met segmentbogen, en vensters in hardsteen, xviiib, twee ellipsboogpoorten in mergel (een dichtgemetseld) en aan de gesloten binnenplaats houten tweelichtkozijnen, xviiia (?), middenstijl verdwenen, en fragmenten van vakwerk, waarin een schuurpoort op welker bovenlatei: iws ao 1799 de 14 Juni; inwendig tegelschouw, xviiid, tegels verdwenen. Heekerweg 36-38, in U-vorm aangebouwd tegen nr. 34, heeft vensters met hardstenen onder- en bovendorpels, xixa, een ellipsboogpoort in mergel met fraaie smeedijzeren klopper, waarop ao 1766 pj(ansen), en aan de binnenplaats fragmenten van vakwerk.

+ de heek

+ achelerweg

+ heekerweg

[p. 289]

Heekerweg 37. Hoeve van mergel om gesloten binnenplaats; op de sluitsteen van de ellipsboogpoort sm m2 anno 1799.

Heekerweg 39. Hoeve van mergel en baksteen, in U-vorm aangebouwd tegen nr. 41; het woonhuis met topgevel en ingang en vensters in hardsteen; twee ellipsboogpoorten; op de klopper d 29 m (178.(?) dwmip; inwendig twee houten schoorsteenmantels; ± 1800.

Heekerweg 40. Ellipsboogpoort in mergel, herplaatst, met geprofileerde extrados; klopper met ecb 1819.

Heekerweg 41. Hoeve van mergel en vakwerk om gesloten binnenplaats; drie puntgevels; het woonhuis aan de straat, gepleisterd, met ingang en vensters in hardsteen en geprofileerde mergelstenen daklijst; ellipsboogpoort; aan de binnenplaats eenvoudige segmentboogvensters en ellipsboogpoort in mergel met op de sluitsteen am mg 1826.

Heekerweg 55. Hoeve van baksteen; op de hardstenen sluitsteen van de ellipsboogpoort der schuur pil mam 1843.

Hulsberg

DE ROOMS-KATHOLIEKE KERK van de H. Clemens, die gelegen is op een verhoging⁺ van het terrein, bestaat uit een ongelede bakstenen westtoren met een hardstenen neoclassicistische ingangsomlijsting, waarboven een lateiboogvenster in hardsteen; verder jaarankers 1820. Het bovengedeelte en het portaal stammen uit 1925, toen het neoclassicistische schip uit 1820 (tek. bij Monumentenzorg) werd vervangen door het huidige, gebouwd door Jos. Cuypers. Koor en transept werden in 1908 opgetrokken naar ontwerp van Jos Cuypers en Jan Stuyt. (Over de geschiedenis van de reeds in 1147 bestaande parochie zie blz. 358 en Limburg, 1905, blz. 81; Maasgouw, 1908, blz. 64). De kerk bezit:

Twee neoclassicistische biechtstoelen, xixa.⁺

Hardstenen doopvont op balustervoet; de kuip, diameter 75, met anno 1622 en een⁺ wapenschild met anker.

Orgelkas, xixa, onderaan gewijzigd.⁺

Twaalf eiken kerkbanken, xviiid, op balusterpoten. Bidstoel, xixa, neoclassicistisch.⁺

Korpus van perehout, hoog 193, xixa, zeer goed werk in de trant van de 17de eeuw,⁺ afkomstig van de Calvariegroep buiten tegen het koor.

Zilveren ciborie, met deksel hoog 45, midden xix; de ronde voet en nodus met bladkransen;⁺ om de cuppa tussen festoenen medaillons met Christuskop in profiel, Kruisiging en Madonna. Merken: r in rechthoek, twee gekruiste takken.

Zilveren kelk, hoog 24,5, xviiia; versierd met wijnstokken en arenbundels merken; Maastricht, a in stralenkrans, ng.

Zilveren oliebusje, diameter 4,5; op bodem hvl sb/1697/en; geen merken.

Stralenmonstrans van koper op ovale voet, hoog 65, xixa, met bladkransen, wijnranken,⁺ cherubijntjes, engelfiguren en kroon van zilver; merken op kroon: Janushoofd (?) en onleesbaar. Koperen bekroning met bol en kruis later.

Stralenreliekhouder van koper op ovale voet, hoog 35; xixa, met bladkransen van zilver als monstrans.

Koperen reliekhouder in Lodewijk xv-stijl, gebruikt als monstrans, hoog 42 (met later kruis 50).

+ r.k. kerk

+ biechtstoelen

+ doopvont

+ orgel

+ banken

+ crucifix

+ zilver

+ koper

[p. 290]

Fig. 91. Hulsberg, ± 1840

Twee ampullen van verzilverd koper, hoog 15,5, 1624, (?; vgl. De Maasgouw, 1699, blz. 11-12), de baluster met armpjes, die uitlopen in een saterkopje; op voet en deksel gedreven bloemornament; op de buik gegraveerde medaillons met Kruisiging en Madonna op maansikkel, tussen bloemornament.

Koperen kroon, 1848, met tweemaal acht kaarsenarmen. Twee koperen wandarmen, xixa. Zes koperen drievoetskandelaars, xixa, hoog 65.

⁺ Op het kerkhof: grafkruis, 1634, en twee grafkruisen (Linsen) uit 1655 en 1659 (gebroken) met crucifix in reliëf en onderaan een wapen, gedeeld: rechts een eg, links een met twee pijlen doorstoken hart, waaronder een met drie nagelen bekroond doodshoofd boven twee gekruiste beenderen.

⁺ Modern driestel met zijden oplegsels, xviii, met ingeweven bloemversiering in kleuren.

⁺ Klimmenerweg 8. Hoeve, in U-vorm aangebouwd tegen nr 10, van mergel en aan de binnenplaats vakwerk; vensters in hardsteen en vensters met hardstenen onder- en bovendorpels; ellipsboogpoort met hardstenen sluitsteen, 1845(?).

+ grafkruisen

+ paramenten

+ hoeven

[p. 291]

Klimmenerweg 10-12. Hoeve van baksteen om gesloten binnenplaats; aan de straat twee puntgevels, waarvan een met vlechtingen; ingang en vensters in hardsteen; jaarankers 1833; ellipsboogpoort met hardstenen imposten en sluitsteen met wlh iih igh 1833. Aan de binnenplaats ingang met bovenlicht waarin mib en eenvoudige vensters; koperen pomp. Inwendig trapleuning met vlakke gezwenkte balusters, eenvoudige houten schouw en moerbalkzolderingen; xixa.

Wissegrachtweg 63. Hoeve van mergel; ellipsboogpoort met vooruitspringende imposten en sluitsteen waarop ih abp ao 1798.

Wissegrachtweg 70. Hoeve Wissegracht, gelegen om een gesloten binnenplaats; de bedrijfsgebouwen van baksteen met resten van speklagen; het woonhuis van twee verdiepingen onder een schilddak, xv, met zware, ten dele scheef oplopende door steunberen geschoorde mergelstenen muren, die ter hoogte van de bovenverdieping aan twee zijden van het gebouw versneden zijn; de bovenverdieping heeft nog enige oorspronkelijke venstertjes met houten kozijen. Inwendig tegelschouw met gietijzeren Lodewijk xvi-haardomlijsting; moerbalkzolderingen.

⁺

Het zilver van de voormalige Schutterij St. Rochus, thans in het raadhuis, bestaat uit de volgende stukken:

Gegraveerde vogel met kroon en aanliggende vleugels op takje, lang 17, xviii (of xix?); in de bek een koperen schildje met: Alfred Loisel aan de Schutterij van Hulsberg 1845. Zeven oude koningsplaatjes, namelijk uit 1737 (?, met kroon en gekruiste takjes), 1815 (in hartvorm), 1841, 1846 en drie zonder opschrift, waarvan een met acanthus, xviii(?).

+ schutterszilver

Klein-genhout

DE HEIHOF, Heihofweg 8, was een grootleen van Valkenburg, in 1486 in het bezit van⁺ de familie Van der Sarghe, waarnaar het ook Sarghenleen werd genoemd. In 1646 verworven door Adriaan de Groot heer van Strucht (zie ook onder Oost, gem. Valkenburg). Tegenwoordig eigendom van de familie Vossen (Publications 1932, blz. 212). De grote uit baksteen opgetrokken zijvleugels, xixa, het iets jongere bakstenen woonhuis aan de straat en de oudere achtervleugel van mergel, ten dele vernieuwd in baksteen, liggen om een vrijwel gesloten binnenplaats. Het vrijstaande woonhuis, oorspronkelijk zonder bovenverdieping, heeft hoekblokken, een mergelstenen daklijst, een geblokte topomlijsting, een ingang en vensters in hardsteen en in de zijgevels enige segmentboogvensters in mergel type ia. De schuur en stallen met daklijst van mergel en geblokte topomlijsting; de schuur met ingang en vensters in hardsteen. De achtervleugel met puntgevel van mergel xviii. Inwendig bakstenen ellipsbooggewelven; verder moerbalkzolderingen.

Putweg 18-20-22. Hoeve om gesloten binnenplaats met aan de straat links een puntgevel⁺ en rechts een in- en uitgezwenkte topgevel, beide van mergel en met elkaar verbonden door een mergelstenen frontmuur, afb. 266; de rechtergeveltop is in twee geledingen verdeeld door een horizontale lijst met twee lussen in het midden; deze gevel heeft voorts twee rolwerkachtige geprofileerde zijkraagstenen en een steen met 1759 h × h en ranken; in de door een geprofileerde lijst afgedekte frontmuur een ellipsboogpoort; alles xviiic. Aan de binnenplaats vakwerk.

+ heihof

+ putweg