Zuid-Limburg uitgezonderd Maastricht

[p. 61]

Bingelrade

De gemeente bevat de gehuchten Bingelrade, Quabeek, Raath en Viel.⁺

Habets 1884, blz. 289. - Eversen en Meulleners blz. 80, 395. - De Crassier 1930, blz. 150, 180; 1934,⁺ blz. 124.
Bingelrade wordt voor het eerst vermeld in 1263. Van ouds was het een onafhankelijke schepenbank⁺ doch in 1381 behoorde het met het land van Valkenburg tot de Landen van Overmaas in het hertogdom Brabant. Tezamen met Merkelbeek en Amstenrade ressorteerde het toen onder de schepenbank Oirsbeek, die in 1557 met de schepenbank Brunssum geconstitueerd werd tot een heerlijkheid, welke heerlijkheid in 1654 met de heerlijkheid Geleen verheven werd tot het graafschap Amstenrade. Bij het Partagetraktaat van 1661 blijft het Spaans. In 1796 wordt het weer afgescheiden als afzonderlijke gemeente.

+ gebied

+ litteratuur

+ geschiedenis

Bingelrade

Op het oude kerkhof bevinden zich nog drie en twintig oude grafkruisen - hardsteen⁺ met uitzondering van twee, die van zandsteen zijn -, sommige met in- en uitgezwenkte balkeinden of met uitgezwenkte hoeken tussen de balkeinden; een drietal versierd met de kruisiging in vlak reliëf, anderen met ihs of een doodshoofd. De teksten in Latijnse majuskuls of fractuurschrift in het Nederlands, het Duits of een mengelmoes van beiden; de volgende jaartallen zijn nog leesbaar: 1579, 1594, 1614, 1622, 1627, 1631, 1632, 1655, 1656, 1661, 1664, 1693, 1697, 1702, 1703, 1737, 1756, 1825, 1834, 1835 (de laatste Duyckers, vgl. blz. 63) en 1849 (Vgl. Maasgouw, 1901, blz. 69 niet geheel nauwkeurig).

De voormalige parochiekerk werd kort na 1935 afgebroken na voltooiing van de huidige kerk in Quabeek; het afkomende materiaal werd benut voor de restauratie van het kasteel van Hoensbroek. Het patronaat behoorde van 1263-1794 aan het O.L. Vrouwekapittel te Aken, dat vele bezittingen in de omtrek had, zeer zeker de meeste der volgende hoeven (Zie ook Voorl. Lijst der Monumenten in de provincie Limburg, blz. 32. - Maasgouw, 1879, blz. 23; 1881, blz. 452).

⁺

De voormalige pastorie, Dorpsstraat 19, is een bakstenen gebouw met zadeldak, blijkens jaarankers uit 1766; hardstenen vensteromlijstingen met segmentbogen, type ia, en lateibogen; onder het dak een muizentandlijst.

⁺

Dorpsstraat 6. Smeedijzeren klopper, xixa.

Dorpsstraat 7. Deur met gesneden middenstijl en geornamenteerde paneelspiegels;⁺ eenvoudig snijraam; koperen kruk in de vorm van een handje.

Dorpsstraat 8. Hoeve om gesloten binnenplaats; ten dele in vakwerk met segmentboogvensters en een ingang op welks rechte bovendorpel: anno 1681 ihs den 15 ivni; aan de straat bakstenen puntgevel met ankerjaartal 1698, gewijzigd. Inwendig trap, xviiid, met gecanneleerde vlakke balusters en een hoofdbaluster, die onderaan uitloopt in voluten.

Dorpsstraat 17-18. Dubbele hoeve, xixa, met twee puntgevels.

Dorpsstraat 19. Voormalige pastorie (zie hierboven).

Dorpsstraat 22. Grote bakstenen, met schilddaken gedekte hoeve, om binnenplaats.

+ kerkhof

+ voorm. pastorie

+ particuliere gebouwen

+ dorpsstraat

[p. 62]

Het woonhuis aan de straat met gelijkvloers rechthoekvensters en een ingang op welks bovendorpel ilixm cb 1819 staat; op de verdieping lateiboogvensters in hardsteen en daarboven ronde uilegaten; smeedijzeren windvaantje voorheen met 1818. Deurvleugel archaïserend versierd met briefpaneel. Deurkruk in de vorm van een handje. Smeedijzeren poortklopper, xixa. Duiventil. Inwendig eiken schoorsteenmantel met gecanneleerde zijpilasters; trapleuning, waarvan de hoofdbaluster versierd is met zwellingen.

Dorpsstraat 23. Hoeve om open binnenplaats, van baksteen en vakwerk; de ingang met houten in- en uitgezwenkte bovendorpel; smeedijzeren klopper, xixa.

Dorpsstraat 26. Hoeve in haakvorm van baksteen met overblijfsel van vakwerk; in baksteen verhoogd; lateiboogvensters in hardsteen; herplaatste gevelsteen met l.i:c.h. 1785; smeedijzeren klopper, xixa. Overdekte draaiput in baksteen.

⁺ Kleykuilerweg 4. Overblijfsel van vakwerk. Op een latei was hier vroeger te lezen godt.ons.behode door sijne h(and) / voor. sond. twist ihs ongluc. en. b(rand) / anno. 1700. den. 14. may.

⁺

DE SCHUTTERIJ van de H. Lambertus bezit:

Zilveren vogel met uitstaande vleugels en met brede staart van twee - vroeger drie - rijen veren, gegraveerd, xviii, lang 17; merken Maastricht met h, db in rechthoek. Koningsplaten in cartouchevorm uit 1779 (met rocaille), 1782 (met rocaille, Maastrichts keurstempel met h, db gekroond), 1784 (met rocaille, onleesbaar merk en l), ongedateerd, xviii (Maastrichts keurstempel met o, gl in rechthoek), 1789 (met parelrand), 1790 (met festoen en bladwerk) 1818, voorts een in de vorm van een sikkel met 180?. Voorts drie koningsplaten in de vorm van een sikkel, resp. uit 1819, 1825 en 1827 (Vgl. Jolles, blz. 46; onvolledig).

+ kleykuilerweg

+ schutterszilver

Quabeek

⁺ DE ROOMS-KATHOLIEKE KERK van de H. Lambertus werd in 1935 gebouwd door architect Schoenmakers ter vervanging van de oude parochiekerk te Bingelrade en de rectoraatskerk te Raath, welke laatste in 1690 was geconsacreerd (W. Moonen, Brunssum door de eeuwen heen, Heerlen 1952, blz. 237).

Zij bezit:

⁺ Wijwatervat van grès, halfbolvormig, beneden ronde schachtring, beneden en boven vier uitsteeksels; door dr. J.W.H. Goossens indertijd herkend als een Romeinse of Frankische vijzel.

⁺ Houten kruisbeeld, ± 1700, c. 120 hoog. Beeld van de H. Apollonia, xixa, hoog 135.

⁺ Zilveren stralenmonstrans, xviiib, hoog 56, met rocailleversieringen; koperen stralenkrans.

Verguld zilveren ciborie, xvii, hoog 35, bekroond door ihs ajour in stralenkrans; merken w en onleesbaar.

Zilveren kelk, xixa, hoog 27, met druiven, aren en cartouches; drie onleesbare merken.

Zilveren wierookvat, xixa, met scheepje; gemerkt met pf in rechthoek.

⁺ Verzilverd koperen stralenmonstrans, xixa, 67 hoog, de peernodus met palmbladkrans.

Verguld koperen kelk, ± 1700, hoog 23; de gelobde voet met het wapen Duyckers,

+ r.k. kerk

+ wijwatervat

+ beelden

+ zilverwerk

+ koperwerk

[p. 63]

cherubijntjes, acanthus en festoen; de peernodus met acanthus; de cuppa met rankwerk en stralen.

Koperen processiekruis, geajourd en versierd met gegraveerde rocailleversieringen; aan de achterzijde 1758.

Drie koperen kandelaars, xixb, hoog 72.

Driestel, xviiib, van groene gebloemde zijde met bruinfluwelen oplegsels, waarop⁺ rocailleversieringen in zilverbrokaat; het kazuifel, afb. 462, met monogram. Hierbij passend een koorkap, waarop alliantiewapen in brokaat onder baldakijn; rechts: gevierendeeld, 1, in zilver een arendsbeen, 2, in rood een zilveren gefacetteerd kruis, 3, in blauw een ingebogen zilveren keper, 4, in goud een slang; een hartschild, geschuind van goud en rood waarover twee zilveren kromzwaarden met gouden gevest. Links: gevierendeeld, 1 en 4, in goud een rode leeuw, 2 en 3, in rood een zilveren leeuw; een hartschild, gevierendeeld, 1, in rood drie gouden leeuwen, 2, in rood twee wassenaars, 3, in blauw een zilveren dwarsbalk, 4, in rood een zuiltje.

Mahoniehouten bidstoel, xixa, met in- en uitgezwenkte wangen.

Dorpsstraat 48. Overblijfsel van vakwerk; dichtgemetselde ingang met op de in- en⁺ uitgezwenkte bovendorpel: anno 1755 den 15 may pax intrantibvs salvs. exeivntibvs d.b.l.k.

Dorpsstraat 49. Smeedijzeren poortklopper, xixa.

+ paramenten

+ hoeven

Raath

Op het kruispunt van de Trichterstraat aan de grens met de gemeente Jabeek wegkruis,⁺ xixa, met houten korpus, xviii?, hoog 85. Geerstraat bakstenen wegkapelletje, waarin kruis met houten korpus, xixa, hoog 57.

Hoek Kruisbergstraat-Dorpsstraat. Smeedijzeren wegkruis op oude molensteen; gietijzeren korpus, xixa.

Op de hoek van de Kruisstraat en de Dorpsstraat een vierkant mergelstenen puthuisje⁺ onder een hoge spits met leien, afb. 32. Op een der kapbalken staat de bouwdatum a.o. 1.6.6.4. den. 1. december; bovendien zijn binnen duidelijke sporen aanwezig van voormalig vak- en latwerk, benevens verschillende in- en uitgezwenkte dakconsoles van hout. Uit een en ander volgt, dat er aanvankelijk slechts wanden waren van doorzichtig latwerk, waaromheen in de eerste helft van de 19de eeuw het huidige muurmerk van mergel werd opgetrokken op een plint van baksteen. Inwendig ronde bakstenen put; raderwerk van hout met uitzondering van twee tandwielen, xixa, met vierkante assen van smeedijzer. Hardstenen wateruitloop.

‘HET KASTEEL’, Kruisstraat 105, werd in 1804 opgetrokken door de architect⁺ Duckers uit Luik nadat het vorige iets zuidelijker gelegen landhuis, dat kort na 1687 voor Gerard Duyckers, drossaard der graafschappen Geleen en Oirsbeek, was gebouwd, in 1751 door de Bokkerijders in brand was gestoken. In 1835 ging het huis van de familie Duykers over aan de familie Janssen, die het thans nog bezit en bewoont (Publications 1885, blz. 90 vlg., 126, 130, 132. - H. Pyls, De Bokkenrijdersbende met de doode hand, Sittard 1924, blz. 94).

+ wegkruisen

+ puthuisje

+ ‘het kasteel’

[p. 64]

⁺ In het Rijksarchief te Maastricht, tekeningen door M. Soiron met plattegronden, doorsnede en voorgevel, o.a. met het onderschrift ‘Facade de la maison de Duckers architect a Liege’; afb. 34.

⁺ Het vierkante bakstenen woonhuis van twee verdiepingen onder een mansard-tentdak met leien en een windvaan met 1804 heeft een rechtafgedekte ingang en dito vensters in hardsteen; de vensters met naar boven doorgetrokken penanten. De voorgevel, die evenals de andere gevels drie vensterassen beslaat, wordt door vlakke lisenen geleed. Voor het woonhuis flankeren twee lage door schilddaken gedekte bakstenen dienstgebouwen een soort cour d'honneur; aan de zijde van dit voorplein hebben zij beiden drie rondbogige spaarvelden. Het gehele terrein is door een bakstenen muur omgeven.⁺ De vertrekken van het woonhuis liggen in enfilade om de hal en het trappehuis. De Lodewijk xvi-trap, waarvan de hoofdbaluster een meander- en festoenversiering heeft, gaat door beide verdiepingen heen. De kelder is overkluisd met tongewelven. De grote zaal, afb. 30, heeft geschilderd behang, o.a. met tropeeën boven de deuren, en een stucplafond met langs de rand driehoekige panelen, waarin putti, tropeeën e.d. in medaillons; alles in empirestijl; in een rondboognis een gietijzeren kolomkachel in dezelfde stijl, versierd o.a. met de Franse adelaar en bekroond door een ronde aardewerkvaas met een puttifries en ramskoppen. In de kleine zaal schoorsteenmantel in stuc met boven de schelpnis in reliëf een ‘Chinees’ landschap. In een aangrenzend vertrek een eenvoudige marmeren schoorsteenmantel; de stucboezem met een spiegel en een jachttropee tussen pilasters. In de voormalige keuken een schoorsteenmantel met paarse tegels en een gepaneelde stucboezem.

⁺ Dorpsstraat 71. Hoeve van baksteen om gesloten binnenplaats; puntgevel met vlechtingen en ankerjaartal 1764; half dichtgemetselde tussendorpelvensters met houten kozijnen; aan de binnenplaats overblijfsel van vakwerk met luifel. De hoeve is verder sterk vernieuwd. Inwendig houten schoorsteenmantel, xixa.

Dorpsstraat 98. Boerenhuis met aan de straat een met speklagen doch zonder hoekblokken opgemetselde puntgevel met vlechtingen, naderhand in baksteen verbreed. De op deze verbreding aansluitende zijgevel in vakwerk met luifel op korbelen; op een der balkstukken dit × hevs × staet × heir × in × godts hand godt × bewart × dit × hevs × vor fevr × ende × brandt × g × k + c × d anno 1765 × den × 15 × mei.

⁺ Eindstraat 108. Hoeve van baksteen om gesloten binnenplaats; op de poortsluitsteen nn 1812; smeedijzeren poortklopper met voluten.

Eindstraat 115. Hoeve van baksteen om gesloten binnenplaats; het woonhuis van twee verdiepingen heeft in de brede straatgevel een lateiboogingang en dito vensters in hardsteen en het ankerjaartal 1802. Deur en snijraam in late Lodewijk xvi-stijl. Inwendig Lodewijk xvi-trap met gesneden hoofdbaluster.

⁺ Geerstraat 62. Bakstenen hoeve, xviii, ten dele vernieuwd; puntgevel met vlechtingen en muizentandversiering; rechthoekige vensters met houten kozijnen en luiken.

Geerstraat 63. Boerenhuis van baksteen met ankerjaartal 1652; puntgevel met vlechtingen (oorspronkelijk trapgevel?); ontlastingsboogjes van voormalige drielichtvensters; smeedijzeren klopper met voluten en slotplaat met dubbele adelaar (van O.L. Vrouwekapittel te Aken (?), vgl. blz. 61).

Geerstraat 65. Bakstenen puntgevel; slotplaat met whb mcdu ano 1817.

Geerstraat 67. Hoeve in haakvorm van baksteen en vakwerk; boven de ingang een inen uitgezwenkte bovendorpel, xviii, met onleesbare tekst.

+ oude afb.

+ uitwendig

+ inwendig

+ hoeven dorpsstraat

+ eindstraat

+ geerstraat

[p. 65]

Kluisstraat 75. Hoeve in haakvorm in vakwerk met luifel en in baksteen met tussendorpelvensters⁺ in mergel met ontlastingsboogjes, xviii.

Kluisstraat 80. Hoeve om naar achteren open binnenplaats van baksteen en vakwerk; in het vakwerkgedeelte bovendorpel met i × s × anno × 1838 × ims.

Trichterweg 92. Twee grove pijlerleeuwen, midden xix.⁺

+ kluisstraat

+ trichterweg

Viel

DE HOEVE WIEGELRADE, nr. 30, voor het eerst vermeld omstreeks 1423 als⁺ grootleen van Valkenburg, was van 1545 tot 1798 eigendom van de balie Aldebiezen van de Duitse Orde. Tegenwoordig behoort zij aan de stichting De Limpens (vgl. Jos. Habets, in Maasgouw 1884, blz. 982 en Publications 1885, blz. 87). De vleugels - van baksteen en met resten van vakwerk - liggen om een gesloten binnenplaats met enige puntgevels, waarvan de trant strookt met het onlangs verdwenen ankerjaartal 1762. In de gevel van het vernieuwde woonhuis een herbezigde steen met het wapen van EMonDVs Baro In BoChoLtz et OreII; het met het chronogram bedoelde jaartal 1658 moet betrekking hebben op een volledige herbouw, waarvan nog sprake is in 1665 (Jos Habets, o.c.). Kelder met tongewelven.

Nr. 35. Hoeve om gesloten binnenplaats, xixa; smeedijzeren klopper.

Nr. 41. Smeedijzeren klopper, xixa.

Nr. 44. Hoeve in haakvorm van baksteen - ten dele vervallen tot ruïne -; zadeldak met luifel; op de bovendorpel van de ingang e.s. anno 1802. mc.k. Inwendig moerbalkzolderingen.

+ hoeven