Waterland en omgeving

Oostzaan

⁺ DE HERVORMDE KERK, is eigendom van de kerkelijke gemeente met uitzondering van de toren, die aan de burgerlijke gemeente behoort.

⁺ literatuur. soeteboom, Saanlants Arc., blz 348. - Oudh. en Gest., I, blz 416. - Noordholl. Arc., blz 592. - N.H. Oudh., II, 1, blz 78. - Versl. Arch., XL, blz 158. - Gen. en Herald. Gedenkw., V, blz 246 vlg. - ozinga, blz 131. - 50 Jaren Zaanstreek, blz 135. - joosting en muller, II, blz 308.

⁺ geschiedenis. Omstreeks 1400 had Oostzaan een parochiekerk, toegewijd aan de H. Catharina, met een Maria-Magdalenakapel te Oostzaandam. In 1573 of 1574 door de Spanjaarden in brand gestoken maar tussen 1592 en 1601 hersteld en in 1630 oostwaarts uitgebreid, werd zij in 1760 wegens bouwvalligheid door het tegenwoordige gebouw vervangen. In Noordholl. Arc. t.o. blz 101 komt nog een afbeelding voor van de gothische kerk, waarvan de toren door de hoeksteunberen enige overeenkomst vertoonde met de in 1843 ingestorte toren van Westzaan. In 1938/9 is het gebouw gerestaureerd door Jan de Meyer.

⁺ De kerk, afb 30, ligt met de westgevel aan een plein; zij wordt verder omgeven door een ruim kerkhof. De plattegrond heeft de vorm van een latijns kruis, waarvan de as in gelijke richting moet lopen als die van de georienteerde voormalige gothische kerk. Voor de kerk liggen de fundamenten van de gothische toren. Ingangen bevinden zich in de westgevel en in de eindgevels van het dwarspand.

⁺ Het gebouw heeft door de sobere behandeling en goede verhoudingen een zeer antrekkelijk landelijk karakter. De muren, doorbroken door grote rondboogvensters, zijn versterkt met ingezwenkte steunberen. De oostelijke kruisarm en het dwarspand worden afgedekt door schilddaken. Boven de met rococo-aanzetkrullen versierde voorgevel verrijst een vierkant houten klokkentorentje, dat in de kerk rust op twee zuilen. Dit torentje wordt door een lijst verdeeld in twee geledingen, van welke de onderste is voorzien van drie gesneden wijzerplaten in rococostijl en de bovenste galmgaten heeft met houten balustrades.

⁺ De vloer in de kerk is geplaveid met grafzerken. De muren worden bijeengehouden door met korbelen versterkte trekbalken met geprofileerde sleutelstukken. De van

+ Herv. Kerk

+ Literatuur

+ Geschiedenis

+ Beschrijving Ligging Plattegrond

+ Uitwendig

+ Inwendig

[p. 111]

schinkels voorziene houten gewelven zijn opmerkelijk door gesneden rococoversieringen. Het orgel en de galerij zijn van 1858. Op een steen in de westwand boven de ingang staat toen't oude godshuys dat hier stond / was afgebroken tot de grond / is de eerste steen aan deze kerk / ten dienst der godheyd toebereyd / in lx^st jaar vant xviii^de eeuwenperk / door jacob aartszoon speciaal geleyt / anno aetatis x.

Afb. 30. Oostzaan. Herv. Kerk, 1760

De kerk bezit de volgende meubelen en andere voorwerpen:

Eiken preekstoel, XVIIIc, rijk versierd met rococosnijwerk, pl LIII, 133.⁺

Eiken doophek, XVIIIc, eveneens in rococostijl maar iets eenvoudiger van uitvoering⁺ dan de preekstoel, pl LIII, 133.

Twee koperen lezenaars met het wapen van Oostzaan en 1717. Koperen doopbekkenhouder,⁺ XVIIIc, met bijbehorend doopbekken in rococovormen.

Eenvoudige eiken herenbanken, XVIIIc. Zeven stel eiken kerkbanken, XVIII.⁺

Tochtportaal, bekroond met het gesneden en gepolychromeerde wapen van Oostzaan⁺ tussen twee dolfijnen en met anno 1760.

Boven de zuilen, die in de kerk het torentje van de westgevel dragen, een geschilderde⁺ wijzerplaat, XVIIIc, met een allegorische voorstelling van de tijd.

Zes koperen zestienarmige kaarsenkronen, XVIIc, waarvan één met vier schildjes,⁺ waarop het jaartal 1651 en de namen en huismerken der schenkers voorkomen.

Wandbord, A^o 1762, waarop de ligging van de graven staat aangegeven.⁺

Twee borden met namen van predikanten - XVIId en XVIII - omlijst door een fronton en pilasters.

Twee modellen van zeilschepen, XVIII.⁺

+ Preekstoel

+ Doophek

+ Koperwerk

+ Banken

+ Tochtportaal

+ Wijzerplaat

+ Lichtkronen

+ Wandborden

+ Scheepsmodellen

[p. 112]

Afb. 31. Purmerend in de 17de eeuw

[p. 113]

Het avondmaalszilver bestaat uit de volgende stukken:⁺

Vier bekers, geschonken in 1724, hoog 17 cm; merken: Haarlem, Holland, O (1724), meesterteken van Abraham Marshoorn (voet, 90 en 111). Zij hebben gegraveerde Régenceornamenten en de voorstellingen van het Laatste Avondmaal; de Bruiloft van Kana; de Zondeval; Mozes, die de tafelen der Wet ontvangt; de vier Evangelisten, en de personificatie's van Hoop en van Liefde, p CIV, 253.

Broodschaal, diameter 42,5 cm; merken: Amsterdam, Holland, H (1792), meesterteken van Diderick Wilhelm Rethmeyer (voet, 587/8). Tussen gegraveerde bloemtakken bevinden zich inscriptie's met de namen der schenkers Simon Cornelisz Hooy en Aart Hooy Symonsz en het jaartal 1792.

Twee broodschalen, diameter 32 cm; merken: Amsterdam, Holland, H (1792), meesterteken van Jan Buysen (voet, 576). Zij dragen het gegraveerde wapen van de Edamse raad en schepen Cornelis Hottentot, † 1792, en een inscriptie.

Twee gedreven collecteschaaltjes, diameter 15 cm; merken: Amsterdam, Holland, O (1748), meesterteken van Abraham Marshoorn (voet, 169), pl CV, 256.

HET DIACONIE- EN WEESHUIS heeft in 1774 zijn tegenwoordige bestemming⁺ gekregen (loosjes, blz 56, n 3. - van der aa, blz 572).

Boven de ingang van het eenvoudige bakstenen huis van twee verdiepingen onder een schilddak staat mdcl / xxxxv. Boven de gevel van een moderne aanbouw bevinden zich de figuren van twee weeskinderen met griffeldozen, waarop o.a. 1713. Inwendig drie schouwen, XVIId, boven twee waarvan een schildering op doek, resp. met een voorstelling hoogst waarschijnlijk van de Barmhartige Samaritaan en een voorstelling van een gravende man en een engel met een aesculaapstaf.

B 175. Houten huis, waarvan de ingang met bovenlicht een pilasteromlijsting heeft,⁺ XVIIId, en een gesneden deur in Lodewijk XVI-stijl.

+ Zilverwerk

+ Weeshuis

+ Woonhuis