Waterland en omgeving

Jisp

HET RAADHUIS staat tezamen met de Herv. kerk op een omgracht kerkhof.⁺

literatuur. soeteboom, Saanl. Arc., 1658, blz 672. - van ollefen. - N.H. Oudh., II, 1,⁺ blz 74/5. - Bull. Oudh. B., 1900/1, blz 243 vlg. - Eigen Haard, 1902, blz 428 vlg. - Bouwk. Weekbl., 1906, blz 31; 1907, blz 358. - weissman in de Amsterdammer, 1907, blz 6. - Buiten, 1919, blz 250; 303. - 50 Jaren Zaanstreek, blz 140. - Speelwagen, 1950, blz 130.

geschiedenis. Van 1518 tot 1611 waren Jisp en Wormer in een schoutambt verenigd. In⁺ 1611, aldus soeteboom in 1658, werd ‘op de Kerklaan’ een raadhuis opgetrokken ‘nu voor

+ Raadhuis

+ Literatuur

+ Geschiedenis

[p. 66]

drie of vier jaren voortreffelijk herbouwd’. Dit laatste feit wordt bevestigd door het jaartal 1650 boven de voorm. waagingang. In 1903 is het gebouwtje gerestaureerd onder leiding van J.F.L. Frowein, waarbij o.a. alle vensterkozijnen zijn vernieuwd.

⁺ Bij vergelijking met de oudere raadhuizen van hetzelfde type te Graft en Groot-Schermer treft hier allereerst de grotere strakheid der gevels, welke zo typerend is voor de architectuur van omstreeks 1650, pl XXIX, 73. De muren verkrijgen slechts enig relief door de waterlijsten van de geveltoppen en de iets terugliggende boogtrommels boven de vensters, waarbij evenwel een schilderachtige werking is teweeggebracht door vlechtingen van rode en gele baksteen in de meeste dezer boogtrommels, door hoek- en boogblokken van natuursteen en trekankers. Opmerkelijk is de t.o.v. de zijgevels afwijkende behandeling van de hoofdgevel; in tegenstelling met de zijgevels, eenvoudige trapgevels met toppilasters, zijn hier voluutvormige natuurstenen klauwstukken toegepast en een fronton, bekroond door een obelisk, terwijl zich aan weerskanten der geveltop de beelden bevinden van Justitia en Charitas, midden XVII.

In het midden van deze naar het water gekeerde gevel bevindt zich de niet meer gebruikte ingang van de voorm. waag onder een fries met vlechtingen en het jaartal 1650; erboven een cartouche met het gemeentewapen en in de top een ovaal venster in een cartouche.

De linkerzijgevel bevat in de top twee ovale lichtopeningen in cartouches, verder een rondboogpoortje, dat via een portaal toegang geeft tot de raadzaal op de verdieping en thans ook tot de, oorspronkelijk voor waag bestemde, gelijkvloerse ruimte met de secretarie en de burgemeesterskamer. Door een ingang in de achtergevel komt men in de weeskamer, eveneens op de verdieping.

⁺ Beide verdiepingen zijn overdekt met een balkenzoldering. De langs een nauwe wenteltrap van hout bereikbare raadzaal heeft een deur en een lambrizering van eiken paneelwerk; de wanden zijn verder grotendeels bezet met blauwe tegeltjes, evenals de schouw, waarvan de kap rust op gebeeldhouwde wangen. In het trapportaal naar de weeskamer is een gevelsteen van het voorm. weeshuis ingemetseld met anno 1702, de voorstelling van een walvisvaarder en s'landswelvaaren. De eiken paneeldeur van dit vertrek wordt omlijst door Ionische pilasters; de wanden en de schouw hebben een bekleding van blauwe tegeltjes. De schouw, midden XVII, in de burgemeesterskamer, met gebeeldhouwde wangen en tegels achter de stookplaats, is uit Edam afkomstig; de schouw, XVII A, in de secretarie, met caryatiden en tegeltjes, uit de Beemster; afb in 50 Jaren Zaanstreek, blz 141.

⁺ Tot de inventaris behoren:

Bord uit 1655 met een verordening betreffende het gebruik van de waag; drie eiken kasten, XVII A, twee met pilasters en kussenpanelen; twee eiken tafels, XVII A; tien stoelen, XIXa; een beschilderde kist, XVII B, met bijbelse taferelen en de afbeelding van een driemaster; een beschilderde collectebus, XVII, met de voorstelling van twee weeskinderen.

Twee gravure's met optochten in 1697 - Vrede van Rijswijk - en 1766 - installatie van de stadhouder; beide met een goede afbeelding van het raadhuis en de toenmalige kerk van Jisp.

Kurkenbak uit 1693 met het wapen van Jisp; maten, gewichten en schalen van hout of koper, afkomstig uit de waag.

+ Beschrijving Uitwendig

+ Inwendig

+ Inventaris

[p. 67]

DE HERVORMDE KERK is in 1822 gebouwd op de plaats van een laatgotisch⁺ driebeukig gebouw - afb in raadhuis - dat in de 16de eeuw was opgetrokken ter vervanging van de door brand verwoeste parochiekerk van de H. Petrus, welke uit 1434 dateerde (soeteboom, Saanl. Arc., I, blz 392 vlg - Oudh. en Gest., I, blz 406 vlg. - Noordholl. Arc., blz 93 - van ollefen - N.H. Oudh., II, 1, blz 73. - Gen. en Herald. Gedenkw., V, blz 295 vlg. - 50 Jaren Zaanstreek, blz 143. - joosting en muller, II, blz 309).

Het georienteerde rechthoekige zaalkerkje - tezamen met het raadhuis gelegen op een⁺ omgracht met bomen beplant kerkhof - heeft ingezwenkte steunberen, spitsboogvensters, en op de westgevel een houten torentje; boven de zuidingang het gemeentewapen en het jaartal 1822. De binnenruimte is voorzien van een zerkenvloer en een houten tongewelf; boven de westingang bevindt zich een marmeren gedenkplaat uit 1822 (Gen. en Herald. Gedenkw., blz 295).

Tot de uit het vorige gebouw afkomstige inventaris behoort het volgende:

Zeskantige eiken preekstoel, XVIIc, pl XXXVII, 93, waarvan de hangende kuip vrijstaande⁺ Korintische hoekzuiltjes heeft en panelen met rondboogvullingen. Onder de kuip een gesneden pelikaan met jongen. Onder het moderne klankbord bevindt zich een 17de eeuwse rozet. De trap is vernieuwd.

Eiken doophek, pl XXXVII, 93, waarvan de deurtjes bekroond worden door reliefs⁺ met de allegorische figuren van Geloof, Hoop en Liefde en anno 1667 en het middengedeelte rondboogjes heeft op gedraaide balusters. Eiken doopbanken, XVIIc, met gesneden deurtjes.

Gesneden eiken lezenaar met het gemeentewapen, XVIIc.⁺

Twee koperen doopbogen, XVIIc, met dolfijnkopjes.⁺

Drie eiken gestoelten, XVIIc; één versierd met gesneden voorstellingen van het⁺ zuivelbedrijf; de beide andere gestoelten hebben gesneden bekroningen op de deurtjes met wapenschilden tussen dolfijnen.

Zerk van cornelis claasz boom 1787 met in een cartouche een maaier (Gen. en⁺ Herald. Gedenkw., nr 67). Zerk van cornelis corn. ploeger met in een cartouche een man met een door twee paarden getrokken ploeg en 1754 (Gen. en Herald. Gedenkw. nr 30). Zerk van 1683 met in een medaillon de Dood (Gen. en Herald. Gedenkw., nr 72).

Koperen armluchter voor twee kaarsen, XVIIc; drie koperen twaalfarmige kaarsenkronen,⁺ XVIIc, versierd met drie schildjes.

Psalmbord, XVIIId, met een gesneden rankenlijst in Lodewijk XVI-stijl, waarin⁺ een kruis, een wierookvat en muziekinstrumenten.

Twee hekken, gevormd van achtentwintig pieken van de voormalige Jisper weermacht,⁺ XVII.

+ Herv. Kerk

+ Beschrijving

+ Preekstoel

+ Doophek

+ Lezenaar

+ Doopbogen

+ Herenbanken

+ Grafzerken

+ Lichtkronen

+ Psalmbord

+ Hekken

Spijkerboor

HET POLDERHUIS van de Starnmeer en Kamerhop, gelegen tegen de dijk bij⁺ de kruising van het Noordholl. Kanaal en de Ringvaarten van Beemster en Starnmeer, dient tevens tot uitspanning; vroeger was het ook logement en pleisterplaats voor trekschuiten (van der aa, blz 668).

Het rechthoekige gebouw onder een schilddak, waarvan de nokhoeken door twee⁺ schoorstenen geaccentueerd worden, heeft in de voorgevel van één verdieping een

+ Polderhuis

+ Beschrijving Uitwendig

[p. 68]

ingangsomlijsting met pilasters en een steen met het wapen van de Starnmeer en een opschrift betreffende de eerste steenlegging in 1787. De vensters zijn, met uitzondering van die in de voorgevel, gewijzigd. Boven beide zijgevels een dakkapel met een fronton. Links een houten aanbouw, XIXa.

⁺ In de door de situatie aan de dijk gevormde kelderverdieping aan de achterzijde, overdekt door een balkenzoldering met geprofileerde sleutelstukken, bevinden zich een stal en een keuken met een 18de eeuwse betimmering en een tegelschouw. De erboven gelegen vergaderzaal heeft een marmeren schoorsteenmantel in late Lodewijk XVI-stijl.

+ Inwendig