Waterland en omgeving

[p. 4]

Assendelft

⁺ literatuur. Oudh. en Gest., I, blz 378. - Teg. Staat, VIII, blz 346. - van der aa, blz 370. - Versl. Arch., 1906, blz 206; 1918, II, blz 101 vlg. - Gen. en Herald. Bladen, 1907, blz 153. - Huis Oud en Nieuw, 1908, blz 349. - Wapenheraut, 1909, blz 465. - h.j.j. scholtens, Uit het verleden van Midden-Kennemerland, Den Haag, 1947, blz 90 vlg; 197/8. - j. de boer, Tussen Kil en Twiske, Wormerveer, 1946. - Bull. Oudh. B., 1920, blz 177. - Gen. en Herald. Gedenkw., II, blz 88/90.

⁺ geschiedenis. Het dorp, voor het eerst vermeld in een oorkonde van 28 December 1063 en wel onder de naam ‘Ascmannedilf’ (van den bergh, I, nr 85), ligt in een voormalige hoge heerlijkheid. De eerste heer van Assendelft, Gheraet, wordt in 1313 met het schoutambacht beleend, nadat hij reeds in 1306 een weer land in leen heeft ontvangen. In 1400 wordt de ambachtsheerlijkheid tot hoge heerlijkheid verheven. Het omstreeks 1400 even ten Z. van het dorp gebouwde Huis schijnt slechts een dertigtal jaren gestaan te hebben; overigens resideerden de Heren van Assendelft reeds sinds 1328 op het huis Assumburg bij Heemskerk. De heerlijkheid, aanvankelijk in één dijkring met de bannen Westzaan en Krommenie, wordt in de tweede helft van de 16de eeuw een afgesloten polder met eigen dijkring. De in 1851 gesloopte grote laatgothische kruiskerk, welke voor de Hervorming toegewijd was aan de H. Odulphus, is goed bekend uit tekeningen en een schilderij van de hand van Pieter Saenredam (resp. in de Verzameling van Monumentenzorg en in het Rijksmuseum) en uit een gravure van diens vader Jan Saenredam (o.a. in het Rijksarchief te Haarlem). Op de voorgrond van een der tekeningen en van het schilderij is, behalve de graftombe van de Heren van Assendelft, de grafzerk van Jan Saenredam afgebeeld. Het is de enige zerk, welke in 1893 werd gered uit de brand van de in 1852 gebouwde Herv. kerk. Met enige andere uit de kerk afkomstige voorwerpen wordt deze thans in het raadhuis bewaard.

⁺ HET RAADHUIS werd in 1898 gebouwd ter vervanging van een vermoedelijk uit 1619 daterend gebouwtje, dat, evenals de raadhuizen van Jisp, Graft, Groot Schermer en de Rijp, aan drie zijden topgevels had (j. de boer, Tusschen Kil en Twiske, afb 1. - N.H. Oudh., II, 1, blz 85. - Gen. en Herald. Gedenkw., II, blz 88/90). Binnen wordt de van het vorige gebouw afkomstige schildhoudende topleeuw bewaard. Voorts vindt men er, in de gangmuren ingemetseld, drie gebeeldhouwde wapenstenen uit de voormalige Herv. kerk. Eveneens uit deze kerk afkomstig zijn de gebroken grafzerk van Jan Saenredam, vader van de schilder Pieter Saenredam, en een in 1659 vervaardigd tekstbord.

⁺ DE ROOMS-KATHOLIEKE KERK van de H. Odulphus, een in 1888 opgetrokken gebouw, bezit:

⁺ Vijf, waarschijnlijk van een preekstoel afkomstige, gesneden panelen, XVII A, hoog 80 cm, met heiligenfiguren, pl XCI, 221/3.

⁺ Schilderij op doek 260 × 200 cm, door Jan Miense Molenaer, 1639, de bespotting van Christus voorstellend, pl LXXXIX, 215. Drieluikje, XVII A, met op het middenpaneel 80 × 68 cm, de Kruisiging en op de zijluiken de H.H. Willibrord en Odulphus.

⁺ Twee ampullen van gedreven zilver, versierd met bloemenornament en engeltjes met Passieattributen; hoogte 24 cm; merken: Amsterdam, Holland, H (1670), meesterteken van Joannes Bogaert (voet, 54), pl XCVI, 231. Ovaal zilveren schenkblad, grootste diameter 41,5 cm, merken als boven maar jaarletter G (1669).

+ Literatuur

+ Geschiedenis

+ Raadhuis

+ R.K. Kerk

+ Beeldhouwwerk

+ Schilderijen

+ Zilverwerk

[p. 5]

In de gedreven rand van bloemen, vruchten en kwabornament zijn engeltjes met Passieattributen uitgebeeld. In het midden is een cartouche gegraveerd met een voorstelling van de H. Nicolaas, pl XCVI, 232 (frederiks, Dutch Silver, 194).

Fragment van een geborduurde koorkap, XVIId, met de Pelikaan tussen gestyleerde⁺ bloemen. Het fragment is verwerkt in een modern processievaantje.

Het eigen karakter van dit langgerekte dorp wordt in hoge mate bepaald door zijn⁺ deels vroeg 19de eeuwse, hoofdzakelijk houten huizen, voorzien van puntgevels of topgevels met uitgezaagde windveren, of afgedekt door een schilddak met houten nokhoekbekroningen. Wij vermelden de volgende woonhuizen en boerderijen:

Dorpsstraat 147. In het woongedeelte, XVIII, van een gemoderniseerde boerderij een vrij gaaf bewaarde betimmering en een z.g. smuiger.

Dorpsstraat 206. Inwendig een smuiger, XVIII.

Dorpsstraat 411. Geheel houten stelphoeve - XVIIIa, met vroeg-19de eeuwse schuiframen -, waarvan het woongedeelte geheel onder het stelpdak ligt en het bedrijfsgedeelte iets is uitgebouwd. Het dak is deels met pannen en deels met riet gedekt.

Dorpsstraat 519. Inwendig een gesneden plafond, XIXa.

Dorpsstraat 531. Gevelsteen afkomstig van het voorm. R.K. Weeshuis met het opschrift: Willem Cornelis Deutz / van Assendelft / heeft aan dit Gebouw / den Eersten Steen gelegt / den 15 December 1795.

Dorpsstraat 598. Vervallen maar gaaf houten huis van één verdieping, XVIIIa, met aan de voorzijde een topgevel met uitgezaagde windveren en een ingangskozijn met gesneden tabaksrollen als versiering. De inwendige constructie is opmerkelijk, doordat twee der moerbalken niet aan de muurstijlen zijn bevestigd maar door middel van verbindingsstukken zijn opgehangen aan de gordingen. De versiering der verbindingsstukken bestaat uit een gesneden druipmotief. In een der vertrekken bevindt zich een betegelde schouw.

+ Koorkap

+ Woonhuizen en boerderijen