De letterheren. Liberale cultuur in de negentiende eeuw: het tijdschrift De Gids

[p. 9]

Voorwoord

Hoe ontstaat een boek? In 1987 bestond het tijdschrift De Gids honderdvijftig jaar. De Stichting De Gids en uitgeverij Meulenhoff, samen verantwoordelijk voor de uitgave, hadden in 1985 besloten dat dit jubileum aanleiding zou moeten zijn tot een gedegen publicatie over de cultuurhistorische betekenis van het blad. Zij benaderden daarvoor prof. dr. E.H. Kossmann. Het leek hem dat eerst eens geïnventariseerd moest worden welk materiaal er voor zo'n studie beschikbaar was. Hij dacht die taak toe aan mij, die juist afzwaaide als tijdelijk docent bij de Vakgroep Geschiedenis van de Rijksuniversiteit Groningen en die afgestudeerd was op een onderwerp uit de negentiende-eeuwse cultuurgeschiedenis. Het Prins Bernhard Fonds maakte dit vooronderzoek mogelijk door subsidie te verstrekken aan de Stichting ter Bevordering van de Beoefening van de Cultuurgeschiedenis in Nederland, die mij voor een jaar in dienst nam. Het resultaat van deze werkzaamheden werd het Schrijversprentenboek De Gids sinds 1837. De geschiedenis van een algemeen-cultureel en literair tijdschrift (Den Haag en Amsterdam 1987), dat ik samen met Piet Calis, Tineke Jacobi en Joke Relleke schreef en dat de jubileumtentoonstelling in het Letterkundig Museum flankeerde.

Ik heb het altijd als een voorstudie beschouwd. Geboeid geraakt door de manier waarop in en door een tijdschrift cultuur ontstaat, en door de samenhang die er leek te bestaan in het denken van de negentiende-eeuwse auteurs, stelde ik prof. Kossmann voor zijn opdracht over te nemen. Hij stemde daarmee in en was bereid een onderzoeksvoorstel onder de ruimvallende werktitel ‘De Gids 1837-1987: anderhalve eeuw intellectuele cultuur in Nederland’ in te dienen bij de Stichting Historisch Onderzoek van de Nederlandse Organisatie voor Zuiver Wetenschappelijk Onderzoek (ZWO, inmiddels NWO). De stichting aanvaardde het voorstel en bood mij van maart 1987 tot maart 1991 de gelegenheid het uit te voeren. Ik heb mijn opdrachtgevers lang laten wachten. ‘Dat boek gaat vooruit als de pelgrims naar het Heilige Land, snuffelen zonder einde’, schreef E.J. Potgieter eens over zijn (onvoltooid gebleven) biografie van R.C. Bakhuizen van den Brink. Zo is het mij ook gegaan. Geschiedschrijving is meer dan het maken van een onderzoeksverslag. Een boek en zijn auteur moeten naar elkaar toegroeien.

Aan mijn begeleiders heeft het niet gelegen. Zeker niet aan prof. dr. M.G. Buist, die het meest door mijn traagheid benadeeld is. Het aflopen van zijn promotiebevoegdheid maakt dat ik hem alleen nog op deze wijze kan bedanken voor zijn behulpzaamheid en zijn nuchtere adviezen, die veel tot de lees-

[p. 10]

baarheid van dit boek hebben bijgedragen. Graag betuig ik ook mijn dank aan mijn promotoren, prof. dr. C.A. Tamse en prof. dr. E.H. Kossmann. Zij hebben mij onnadrukkelijk en vooral door hun voorbeeld gestimuleerd, en zijn mij, elk op een heel eigen manier, tot steun geweest, niet alleen als ik een beroep deed op hun deskundigheid. Tevens dank ik prof. dr. W. van den Berg, prof. dr. K. van Berkel en prof. dr. W.W. Mijnhardt voor hun bereidheid op te treden als commissie ter beoordeling van het eindresultaat.

Met erkentelijkheid wil ik verder de drie docenten noemen die tijdens mijn studie bepalend zijn geweest voor mijn cultuurhistorische belangstelling, prof. dr. Frank Ankersmit, drs. IJnte Botke en dr. Bunna Ebels-Hoving. Van veel vrienden en collega's heb ik in de afgelopen jaren hulp ontvangen: morele steun, onderdak in perioden van archiefonderzoek, aanvullende gegevens, goede adviezen en commentaar op mijn tekst. Zonder anderen tekort te willen doen, dank ik met name drs. Laura Babeliowsky, drs. Marc Beerens, dr. Pieter Boekholt, dr. Myriam Everard, mr. Wim Hendriksen en mr. Gonny Hendriksen-Neysen, drs. Tineke Jacobi, prof. dr. Joost Kloek en drs. Hans von Santen. Mijn erkentelijkheid geldt ook uitgeverij Meulenhoff in de personen van Tilly Hermans en mr. Laurens van Krevelen, die dit boek steeds met belangstelling en zorg begeleid hebben. Een bijzondere plaats komt toe aan mijn onmisbare vrienden Patrick Everard en dr. Henk te Velde. Maar het meest verplicht blijf ik aan mijn ouders, die mij altijd met hun vertrouwen hebben gesteund, en aan Henny, die alle jaren mijn eigenzinnige muze geweest is. Aan hen en aan haar is dit boek opgedragen.