De letterheren. Liberale cultuur in de negentiende eeuw: het tijdschrift De Gids

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur: Diss. Groningen 1997 nr 105

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van het proefschrift De letterheren. Liberale cultuur in de negentiende eeuw: het tijdschrift De Gids van Remieg Aerts uit 1997.

 

redactionele ingrepen

p. 4: kop ‘[lijst van illustraties]’ toegevoegd.

p. 537-630: de noten op deze pagina's zijn in de lopende tekst geplaatst. De betreffende pagina's zijn hierdoor komen te vervallen. De opmerking betreffende de noten is naar dit colofon verplaatst en is terug te vinden bij de weggelaten tekstgedeelten.

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. 24, 62, 170, 304) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina 1]

DE LETTERHEREN

LIBERALE CULTUUR IN DE NEGENTIENDE EEUW: HET TIJDSCHRIFT DE GIDS

 

PROEFSCHRIFT ter verkrijging van het doctoraat in de letteren aan de rijksuniversiteit groningen op gezag van de rector magnificus, dr. f. van der woude, in het openbaar te verdedigen op donderdag 26 juni 1997 des namiddags te 4.15 uur door remigius augustinus michael aerts geboren op 17 september 1957 te amsterdam

 

[pagina 2]

promotoren: prof. dr. c.a. tamse prof. dr. e.h. kossmann

 

[pagina 3]

DE LETTERHEREN

Liberale cultuur in de negentiende eeuw: het tijdschrift De Gids

 

[pagina 4]

Deze uitgave kwam mede tot stand dankzij een subsidie van het Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds

 

Copyright © 1997 Remieg Aerts en J.M. Meulenhoff bv, Amsterdam

Omslagillustratie uit De Gids, 1839

Basisvormgeving binnenwerk Joost van de Woestijne

 

isbn 90 290 5188 4 / cip / nugi 644

 

[pagina 5]

INHOUD

	voorwoord	9
	inleiding	11
	deel een ‘Toen De Gids werd opgericht’
1	Een ‘bespottelijke boekverkooperstwist’ en een prospectus	25
2	Nederland in de jaren 1830	33
3	Aanzetten tot verandering in de jaren 1830	41
4	Tijdschriften ten tijde van De Gids	52
	deel twee ‘De partij der beweging’, 1837-1847
5	De eerste periode	63
	De eerste redactie	63
	Reinier Cornelis Bakhuizen van den Brink	67
	De eerste jaargang	71
	De periode 1837-1847	75
6	‘In een stijl van vooruitgang’	79
	Inleiding	79
	De opvatting van kritiek	81
	De vrijzinnigheid en haar grenzen	92
7	Geschiedenis als ideologie	102
	De betekenis van de geschiedenis	102
	De verhouding tot het verleden: de achttiende eeuw	106
	De betekenis van de zeventiende eeuw	110
	Historische kritiek en de terugkeer van de geëngageerde geschiedenis	118
8	In de liberale beweging	126
	Liberalisme in Nederland voor 1840	126
	De politisering van het tijdschrift	130
	De Clercq en de organisatie van de liberale beweging	134
	Doctrinaire liberaliteit	140

 

 

[pagina 6]

9	Nationaliteit, burgerschap en kunst	144
	De opvatting van nationaliteit	144
	Nationaliteit in de kunst: burgerlijke romantiek	150
	Nationaliteit in de kunst: de eigentijdse zedenschets	157
	Stichten door voorbeeld: het mengelwerk	161
	deel drie ‘Eenheid van geest en streven’, 1848-1865
10	De vormverandering van het tijdschrift	171
	Het plan-De Clercq, 1847	171
	Redactie, medewerkers en publiek	176
11	Politiek volgens de doctrinaire liberalen	181
	De gebeurtenissen van 1848-1849	181
	Liberalisme tegenover socialisme en ‘de reactie’	186
	Liberalisme en moraal	195
	Nederlandse liberalen en de ‘zedelijke wereldorde’	200
12	Kennis en zelfredzaamheid: de doctrinaire maatschappijbeschouwing	205
	Economisch liberalisme	205
	Het armoedevraagstuk	208
	De bevrijding van het productief vermogen	213
	Kennis en openbaarheid	216
13	De humane rentmeester: belangstelling voor de koloniën.	223
	Oppositie tegen het koloniaal beleid	223
	Legitimering van de koloniale overheersing	231
	Bazige menslievendheid: de slavernijkwestie	234
14	De ‘magt der onloochenbare feiten’: godsdienst en wetenschap	238
	Apologetische wetenschap	238
	De doorbraak van de moderne theologie	245
	Emancipatie van de wetenschap	250
15	De ‘ideeën, die de eeuw bewegen’: de boodschap van de geschiedenis	254
	Van ‘wijsgerige geschiedenis’ naar positivistisch historisme	254
	De strekking van het nationale verleden	261

 

 

[pagina 7]

16	Liefde voor de werkelijkheid: de taak van de kunst	268
	De literatuur na 1848	268
	De secondanten van Potgieter en de kritiek	271
	Ideologie en kunstopvatting	277
	Burgerlijke esthetica en ethisch realisme	282
	Cd. Busken Huet	286
	Het redactieconflict van januari 1865	295
	deel vier ‘Het rijk der bezadigden’, 1865-1895
17	De Gids na 1865: receptie en aspiraties	305
18	Het doctrinaire liberalisme in het defensief	316
	Algemene thematiek en periodisering	316
	Politiek als toegepast staatsrecht: J.T. Buys	318
	‘Van waar en waarheen?’ Het uiteengaan van jong- en oudliberalen	330
	‘Een zuivere en juiste volksvertegenwoordiging’	338
	Verzet tegen het confessionalisme	347
	‘Het rijk der bezadigden is voorbij’: aanvaarding van een nieuw liberalisme	354
19	Burgerlijke beschaving en de sociale kwestie	358
	Afscheid van het economisme	358
	H.P.G. Quack en de sociale gedachte	364
	De sociale kwestie in de jaren tachtig	368
	Het burgerlijk karakter van De Gids	374
20	Nationalisme en cultureel onbehagen	388
	Inleiding	388
	Nationale eenheid en geschiedenis als monumentenzorg	390
	De jaren tachtig: wisseling van stemming en vocabulaire	396
	De betekenis van Zuid-Afrika	399
	Scholing in karakter en gemeenschapszin	409
	Het vaderland als emotie	420
21	Van koloniale politiek naar imperialisme	425
	Inleiding	425
	‘Recht en billijkheid’: koloniale politiek, 1865-1875	428
	De opkomst van het imperialistisch vertoog	433
	Nederlands imperialisme tussen ambitie en defensie, 1875-1895	438

 

 

[pagina 8]

22	De wetenschap en ‘het onuitsprekelijke’	449
	Inleiding	449
	Natuurwetenschap in een letterkundig tijdschrift	451
	Moderne theologie in het defensief	457
	De grenzen van de kennis: filosofie in de jaren 1870	463
	Darwinisme en pessimisme	471
	De moraal en ‘het onuitsprekelijke’	479
23	De literatuur van ‘de lelijke tijd’	486
	Inleiding	486
	Literatuur en kunst na 1865	490
	Literatuurkritiek na 1865	496
	Mr Jacob Nicolaas van Hall	505
	Burgerlijke esthetica: proza en poëzie	509
	De confrontatie met het nieuwe: estheticisme en naturalisme	513
	De beweging van Tachtig	517
	De emancipatie van de literatuur na 1890	526
	tot besluit: een tijdschrift voor de boekenplank	532
	noten	537
	geraadpleegde archieven	631
	bibliografie	633
i	Geciteerde en besproken Gids-bijdragen	633
ii	Secundaire literatuur	660
	personen- en zakenregister	681

 

 

[pagina 537]

NOTEN

Bij gedrukte brieven wordt verwezen naar de datum en naar het nummer van de brief in de betreffende uitgave. Het nummer staat tussen ronde haakjes.