Stijlstudie en stijloefening

[p. 52]

VIII Barbarismen

Elk geval van taalbederf, door invloed van de ene taal op de andere, wordt een barbarisme genoemd. Deze term is een afleiding van het woord ‘barbaar’, dat uit de klassieke talen is overgenomen. Daar betekende het oorspronkelijk eenvoudig ‘niet-Griek (niet-Romein), vreemdeling’. Om begrijpelijke redenen - de Grieken hielden zich voor beschaafder dan de andere volken - kreeg het al spoedig daarnaast de ongunstige betekenis, waarin wij het uitsluitend gebruiken. De oorspronkelijke betekenis leeft echter nog in de genoemde afleiding. Als wij spreken van barbarismen in onze taal, verklaren wij daarmee de andere volkeren niet tot barbaren. Als onze taal door andere talen is bedorven, dan ligt de fout bij ons zelf.

Een barbarisme is een bijzonder geval van contaminatie¹.

Men heeft twee woorden of uitdrukkingen of zinnen tegelijk voor de geest: een uit een vreemde, en een uit zijn eigen taal. Als men nu gaat spreken, kiest men niet een van beide, maar men verwart ze, en brengt zo een eigenaardigheid uit het Frans of Duits bijv. over in het Hollands.

Dit zal het meest gebeuren bij mensen die twee talen spreken, ofschoon, door navolging, ook wel barbarismen worden gebruikt door mensen die slechts één taal kennen. Als een Vlaming Frans spreekt, merkt men heel vaak de invloed van zijn moedertaal; en omgekeerd weet hij zijn moedertaal van Franse invloed niet vrij te houden. Hij zegt bijv. Allez-vous avec? (Ga je mee?), in plaats van Allez-vous avec moi? Of wel: Schei uit van lachen (cessez de rire), in plaats van: Schei uit met lachen.

Bij een barbarisme gaat het niet om het overnemen van een woord met al of niet gewijzigde uitspraak (vgl. teint, frappant), maar om de vertalende overneming van een woord of uitdrukking. Ook deze laatste behoeft nog geen fout te wezen. Zo spreken de Vlamingen van de ijzeren weg (chemin de fer). Er zit niets in die naam dat on-Nederlands is. Wij hadden de spoorweg ook best zo kunnen noemen. Maar hadden ze gezegd: de weg van ijzer, dan hadden ze gesproken tegen de aard van hun taal, want Hollanders noch Vlamingen zeggen: ‘Dat is een horloge van goud’ of: ‘Hij zat op een stoel van hout’². Naar gelang de barbarismen zijn ontstaan door invloed van het Frans, Duits, Engels, Latijn, Grieks, Hebreeuws enz., spreekt men van gallicis-

1 Vgl. hoofdstuk xxiii.

2 Wel zeggen we: Die stoel is van hout (gemaakt).

[p. 53]

men, germanismen, anglicismen, latinismen, graecismen, hebraïsmen, enz. Let wel dat deze termen op twee manieren worden gebruikt: men kan ermee bedoelen een bijzondere manier van spreken, eigen aan de Fransen, enz.; dan duidt het woord geen fout aan, maar een eigenaardigheid van een vreemde taal. Wie Frans studeert, moet gallicismen van buiten leren. Men bedoelt er pas een fout mee, als die vreemde eigenaardigheid wordt overgebracht in een andere taal.

Wanneer twee talen veel op elkaar lijken, zoals het Duits en het Hollands, is het gevaar voor barbarismen het grootst. Germanismen zijn dan ook bij ons het talrijkst.

Verbeter de volgende stijlfouten, ontstaan door invloed van het Duits:

1.	Er was veel goeds in dat opstel, maar een bemerking moet ik toch maken.
2.	Hij had gespeeld en verloren; dat kwam van die verwenste piano en dat gegil in de nevenkamer.
3.	Ik geloof dat deze poging een vruchteloze zou wezen.
4.	Nadat er tien zetten op het bord waren gedaan, had wit de betere stand.
5.	In alle betere winkels kan men dat artikel kopen.
6.	Deze winkelier voert dat artikel niet meer.
7.	De zongevlekte bomen stonden aan weerszijden van de weg.
8.	De Brightse ziekte^1 (een nierziekte).
9.	Sommige leden stemden vóór; maar meerderen stemden tegen.
10.	Ik heb je dat reeds meerdere malen gezegd.
11.	Wanneer wij deze plant goed betrachten, dan zien wij dat...
12.	Ik verkoop niet alleen de dure soorten, ook de billijke.
13.	Mijn bezwaar blijft van volste kracht.
14.	Men voerde die avond een eenakter^2 op.
15.	Iedereen moet zitten blijven.
16.	Ik hoorde een onbestemd geluid in de verte.
17.	Zijn broer is chemiker.
18.	Deze periode zou men de vroeg-renaissance kunnen noemen.
19.	Eerst wilde ik dat niet doen, maar toen ze ruzie begonnen te maken, dacht ik: ‘De wijzere geeft na’.
20.	Over de zwakheid van het verenkelde (henr. roland holst).

Men zal opmerken, dat sommige van deze woorden ook wel in het Nederlands voorkomen, maar met een andere betekenis; in andere gevallen zit de fout in de manier van woordvorming of in de zinsbouw.

Verbeter de volgende gallicismen:

1.	Mochten de gasten zich bevredigen met één vleesgerecht bij het diner, dan is de prijs minder.
2.	Hij zond de krant halen.
3.	Haar wens geschiedde, en wij waren in een ogenblik bij de hemelsblauwe bloemekens, waarvan de vraag was (hildebrand in ‘De Familie Stastok’).
4.	De vrouw vergiste zich en nam mij voor de baron.
5.	Een officier van mijn kennis heeft me dat verteld.

1 Genoemd naar een geleerde: bright.

2 Als technische term ingeburgerd.

[p. 54]

6.	Die vader had veel verdriet van zijn zoon; en te denken dat hij zoveel voor hem had opgeofferd.
7.	De maagd alleen zijnde, begon een droeve bekommering haar geest weder te overnevelen.
8.	Hij heeft zijn ontslag gegeven.
9.	Hij was zeer gelukkig van u te zien.
10.	Ziedaar een werk, dat veel kracht vordert.
11.	Toen hij de lijst van mededingers eens te meer had nagegaan, werd hij moedeloos.
12.	In elk geval deden deze woorden indruk op tante.
13.	De man vatte mijn hand en deed mij teken om zachter te spreken.
14.	De hond, die op zijn gewone plaats zit, heeft wel met z'n pootje te krabben, ik durf hem niet strelen.
15.	‘Zou dat te veel van u vergen zijn?’ ‘Zeker neen’, was het antwoord.
16.	Tante weet niet, wat uitdenken om de vakantiedagen zo vrolijk mogelijk voor ons te maken.
17.	Wij woonden met hijgende borst die reuzenstrijd bij, waardig van de goden van Homerus.
18.	Als ik aan tante uit school verhaal, is het om haar te doen kennen, wat Frans zegt, hoe Frans gekleed gaat, enz.
19.	Men heeft zich goed van de wereld af te zonderen, door de onzichtbaarste spleet dringen de hedendaagse denkbeelden binnen.
20.	Op deze wijze hebt ge u veel moeite op de hals gehaald. Maar wat wilt gij; belofte maakt schuld.

De meeste van deze gallicismen zijn aangetekend bij het lezen van Vlaamse schrijvers. En daar er in ons land zoveel Vlaamse boeken worden gelezen, is het wel de moeite waard, op dergelijke fouten te letten.

Een anglicisme is het gebruik van zo in de betekenis van dat of het, bijv.: ik hoop zo.

Het weglaten van het voegwoord dat (bijv.: Ik hoop, hij zal komen), schijnt ook door Engelse invloed ontstaan. Maar met zekerheid kan men dat niet zeggen: daarvoor zou een grondig historisch onderzoek nodig wezen.

Dezelfde opmerking geldt voor het gebruik van rond, in plaats van rondom. ‘De kinderen zaten rond de tafel’ (voorzetsel). Dit gebruik breidt zich tegenwoordig hoe langer hoe meer uit.

In zinnen als: ‘Hij liep de hele stad rond’, hebben we met een bijwoord te doen.

Duidelijker voorbeelden zijn: als je weet wat ik bedoel; mannen-vrienden; ik ben nu praktisch vrij van hoofdpijn; geld maken; hij is ziek, is hij niet?

Latinismen vindt men in de volgende voorbeelden. Verbeter ze.

1.	De vader gestorven zijnde, gingen zijn kinderen de wereld in. (Deze constructie komt ook in het Frans voor.)
2.	Deze boeken, die ik weet dat zeer nuttig zijn...

Het is vaak moeilijk een oordeel uit te spreken bij de studie van de barbarismen, want niet alleen heeft men nodig een fijn waarnemingsvermogen voor de moedertaal, maar ook een grote kennis van vreemde talen, en dikwijls is ook een historisch onderzoek noodzakelijk. Als men in twee talen een bepaald woordgebruik, een bepaalde constructie, een bepaalde woord-vorming ont-

[p. 55]

moet, dan zegge men niet dadelijk dat de ene het van de andere heeft overgenomen.

‘Van iedereen gehaat, van iedereen verlaten’ is niet onjuist. Men mag niet eenvoudig zeggen: het is een germanisme, want het Duits gebruikt in dergelijke gevallen ook het woord von.

Wel onjuist is: ‘Die brief is van hem geschreven’.