Gedichten. Deel 3b. Apparaat

[1006] Ultra montes

Overlevering

M^1	Eerste manuscript D^1, H-95.
M^2	Tweede manuscript D^1, D^1, H-96.
M^3	Tweede typoscript, kopij D^1, H-97.
M^4	Derde typoscript D^1, collectie Ministerie van ok&w, H-102.
M^5	Doorslag van M^4, kopij T, H-104.
P^1	Proef T, H-106.
P^2	Eerste proef D^1, H-107.
P^3	Tweede proef D^1, H-108.
T	De gids 120.1 (maart 1957), p. 214.
D^1	Spel van de wilde jacht, p. 60.
M^6	Kopij D^2, H-112.
D^2	Cryptogamen 4, p. 222.
M^7	Kopij D^3, H-122.
D^3	Verzamelde gedichten, p. 911.

Datering

Vóór 30 november 1956

Leestekst

M² b

[p. 1251]

Ontwikkelingsgang

In M¹ (zie de afbeelding op p. 1253) heeft Achterberg verschillende gedeelten van dit gedicht een aantal keren apart hernomen. In de synopsis worden deze tekstgedeelten aangeduid met de cijfers I/VII. Door de vele veranderingen die Achterberg in het gedicht aanbracht, is de fasering in de hiernavolgende presentatie onzeker.

In de grondlaag (fase a) schreef Achterberg r. 1-5; vervolgens (fasen b-c) breidde hij dit gedeelte uit tot en met r. 10, waarbij hij r. 6-7 een aantal keren onder elkaar hernam (M1 I/II-D³, r. 1-10). Eveneens in fase c schreef Achterberg een eerste aanzet tot het vervolg, hieronder afzonderlijk gepresenteerd als M¹ II/IV, r. (11)-(14). Onder dit tekstgedeelte noteerde Achterberg de titelvarianten (fase f) en schreef hij M¹ V, r. (11)-(16). De laatste veranderingen in dit gedeelte (fase i) worden tenslotte tezamen met de overige bronnen gepresenteerd. Hierbij dient nog te worden opgemerkt dat Achterberg de eerste versie van M² (in deel 1 opgenomen als leestekst) later met één regel heeft uitgebreid, waardoor dit gedicht in M² c en M⁴-D³ uit zeventien regels bestaat: M¹ VII-D³, r. 11-16(17).

Varianten en correcties

M¹ a-i potlood

M¹ a-b potlood, c bl ballpoint (aangebracht ná M³)

Titel	M^1	a	[ontbreekt]
		f	Jo
		f	[J]ungfrau
		f	Ultra montes
	M^2-D^3		|	|
			M^1 I/II-D^3, r 1-10:

1

M^2-D^3

Ik rijd weer aan de voet van het heelal

2	M^1	a	en kan u aan de bovenkant bereiken
		c	[	].
	M^2-D^3		|	|

3

M^1

a

als

een forel,

tegen

een

waterval

b

[

]

{[forel]len[,]}

[

]^+

c

A[ls] [een forel,]

[

]

c

[

]

{del}

[

]^+

c

[

]

[een]

[

]^+

c

[

]

[de]

[

]

M^2-D^3

|

|◦

|

|

4	M^1	a	met haarspeldbochten		[	◦		]
		b	[	]	moet de hoogte wijken
		b	[	]	[	◦		]
		b	springen de [haarspeldbochten] uit het dal
	M^2-D^3		|				|.

+ [? door len]

+ [? door de en een]

+ [? geschrapt]

[p. 1252]

4/5	M^1	a	[strofewit?]
	M^2-D^3		[geen strofewit]

5	M^1	a	voor	10 PK			[	◦		]
		b	[		]		moeten de hoogten		wijken
	M^2	a	Voor	|						|.
		b	Hand over hand				[				]
	M^3		|								|
	M^2	c	[			]	[moet] [de] afhelling		[		]
		c	[			]	[moeten] [de] kronkels		[		]
	M^4-D^3		|								|

6	M^1	I	b	Ik zit		de speelgoedwereld te bekijken
			b	[	]	{naar speelgoedbergdorpjes	[	◦	]}
		II	c	een speelgoeddorpje ligt ons na te kijken
			c	{Ik zit een speelgoeddorpje na te kijken}
			d	[een]		[speelgoed]wereld [ligt ons na te kijken]
			d	E[en]		[				]
	M^2-D^3			|						|

7

M^1

I

b

tot ze verdwijnt

[

◦

]

worden smal

II

c

Wij rollen op het

platv

c

[

]

[plat]form als een bal.

d

tot het

verdwijnt.

De kloven

worden smal.

d

[

]

[ver]glimt[.]

[

]

M^2

a

|

|

b

[

]

kronkels

[

]

M^3

|

|

M^2

c

[

]

Spelonken

[

]

M^4-D^3

|

|

[? na M^1 II c, r. 7, vervolgens (fase d) geschrapt]

8	M^1	II	b	[	◦	]
			d	[Wij rollen op het platform als een bal.]^+
	M^2-D^3			|		|

8/9	M^1	II	b	[strofewit]
	M^2-D^3			|	|

9	M^1	II	b	Hier	staat de tijd met grote stiltemonden
			c	{Vlak}	[	]
			c	{Luid}	[	]
			d	Hard	[	]
			d	Blind	[	]
			d	Hard	[	]
	M^2-D^3			|		|
				[? door M^1 II b-c, r. 9 Luid, Vlak en Hier, vervolgens geschrapt]

+ [= M¹ II c, 7]

[p. 1253]

[1006] ‘Ultra montes’, M¹ (collectie nlmd)

[p. 1254]

10

M^1 II

b

zichzelf

aan

niemand anders

te verkonden

c

het

eind

[

]

geen

begin

[

]

c

[

]

{een}

[

]

[

]

c

[

]

[eind]e

[

]

[2

]

[

]

d

[

]

[eind]

[

]

het beginsel

[

]

M^2-D^3

|

|.

[? door M^1 II b, r. 9-10, vervolgens geschrapt]

M^1 II/IV, r. (11)-(14):

(11)

M^1 II

c

Ik weet niet wat voor ons het beste is

(12)	M^1 II	c	verdergaan,			blijven	sterven	[	◦	]
		c	[	◦	]	[				]
	III	d	nog verdergaan[,]			[				]
		d					{^arendsnest}

(13)	M^1 II	c	of verder gaan, maar nergens is de hemel
	III	c	{Maar nergens is de hemel zo dichtbij}^+

(14)	M^1 II	c	zo dicht bij onze handen vol gewemel.
	III	d	{de handen vol gewemel [ ◦ ]}
	IV	e	^door 't oog v/e naald kemel
		e	[doorgehaald]
			[? door M^1 II c, r. (11)-(12);? door M^1 II c, r.(13)-(14);? na M^1 III d, r. (13)-(14); de regels uit M^1 II/III werden met twee strepen doorgehaald, de vraagtekens werden geschrapt]
			M^1 V/VI, r. (11)-(16):

(11)	M^1 V	f	Dieren van lucht		[	◦	]	in	graniet
		f	[	]	klauteren			[in] 't	[	]
		f	[	]	{gaan over}			[		]
		f	[	]	{bewegen}			[		]
		[? door M^1 V, r. (11) bewegen, gaan over en klauteren]

(12)	M^1 V	f	en	omgekeerd.		Hardstenen	vogels zweven
		f	of	[	]	Blind[stenen]	[	]
		f	en	[				]

(13)

M^1 V

f

handhoog

[

◦

]

Gij die de stof verliet

f

[

]

en hemel

[

◦

]

Geen vorm ontvliedt

f

[

]

voorbij

VI

g

[

]

uit de zondvloed gebleven,

h

voorbij

m'n hoofd,

[

]

h

{rondom}[

]

h

[m'n hoofd]

[voorbij][,]

[

]

h

ver in het rond.

[

]

h

over mijn haar,

[

]

+ [? door is]

[p. 1255]

(14)	M^1 V	f	om			aan de		vorm	uzelf terug te geven
		f	staat			[	]	stof	[	]
		f	[	◦	]	[				]
		f	[staat]			[				]
		g	[						◦	]

(15)	M^1 V	f	of andersom.				[	◦	]
		h	[			]	Onder handhoge hemel
	VI	h	en landen		nog^+
		h	[	]	[n]iet.		[		]

(16)	M^1 V	f	[	◦			]	kemel.
		h	gaat door het naaldenoog			dezelfde		[	]^+
		h	[		]	{[de] witte}		[	]
		h	[		]	[dezelfde]		[	]
			M^1 VII-D^3, r. 11-16(17):

11	M^1 VII	i	[Dieren	van lucht]		be[klauteren]		[graniet]^+
	M^2	a	Wezens	|	|	dartelen	in	|	|
		b	[		]	reidansen	[		]
	M^3-D^3		|						|

12	M^1 VII	i	[en omgekeerd		.]	Stof	die de		vorm	ontbiedt^+
		i	[	];		s[tof]	[				]
	M^2-D^3		|					|	geest	|	|

13	M^1 VII	i	of	andersom[.]		[Blindstenen vogels zweven]^+
	M^2-3		en	|				|
	M^2	c	[		]	Een spiegel is het niet;
	M^4-D^3		|					|

14	M^1 VII	i	[over mijn haar	,	uit de zondvloed gebleven,]^+
	M^2-3		|	|;	|		|◦
	M^2	c	tenzij dit lied.		[Blindstenen vogels zweven]^+
	M^4-D^3		|			|

15	M^1 VII	i	[en landen niet. Onder handhoge hemel]^+		|
	M^2-3		|	|
	M^2	c	[over mijn haar; uit de zondvloed gebleven]^+
	M^4-D^3		|		|

16	M^1 VII	i	[gaat door het naaldenoog dezelfde kemel.]^+
	M^2-3		|		|
	M^2	c	[en landen niet. Onder handhoge hemel]^+
	M^4-DD^3		|		|

+ [? door de regel]

+ [← M¹ IV, (14)]

+ [= M¹ V, (11)]

+ [= M¹ V, (12)]

+ [= M¹ V, (12)]

+ [= M¹ V, (13)]

+ [= M^2-3, (13)]

+ [= M¹ VI, (15)]

+ [= M^2-3, (14)]

+ [= M¹ V, (16)]

+ [= M^2-3, 15]

[p. 1256]

(17)	M^2	c	[gaat door het naaldenoog dezelfde kemel.]^+
	M^4-D^3		|	|

+ [= M^2-3, [16]

Commentaar

^1	Zie [966] ‘Nebo’, noot 2.
^2	Dit gedicht is vertaald in het Spaans door F. Carrasquer (2x).
^3	Literatuur over het gedicht: Schenkeveld, M.H., ‘De heilige-berggedichten in Achterbergs Spel van de wilde jacht.’