Gedichten. Deel 3b. Apparaat

[p. 1201]

[993] Horeb

Overlevering

M^1	Eerste manuscript D^1, H-95.
M^2	Tweede manuscript D^1, H-96.
M^3	Tweede typoscript, kopij D^1, H-97.
M^4	Doorslag van M^3, kopij T, H-99.
M^5	Derde typoscript D^1, collectie Ministerie van ok&w, H-102.
P^1	Proef T, H-101.
T	Maatstaf 4 (januari 1957), p. 669.
P^2	Eerste proef D^1, H-107.
P^3	Tweede proef D^1, H-108.
D^1	Spel van de wilde jacht, p. 39.
M^6	Kopij D^2, H-112.
D^2	Cryptogamen 4, p. 201.
M^7	Kopij D^3, H-122.
D^3	Verzamelde gedichten, p. 894.

Datering

Vóór 30 november 1956

Leestekst

M² b

Ontwikkelingsgang

Dit gedicht is voortgekomen uit de genese van [992] ‘Onland’. Vermoedelijk nadat Achterberg voor dat gedicht een nieuw sextet geschreven had, begon hij op de keerzijde van het kladhandschrift aan het octaaf van een nieuw gedicht, [993] ‘Horeb’. Het oorspronkelijke sextet van [992] ‘Onland’ moet vanaf dat moment gelezen worden als het sextet van [993] ‘Horeb’. Zie ook de Ontwikkelingsgang van [992] ‘Onland’.

Van het octaaf schreef Achterberg eerst enkele aanzetten, die hieronder afzonderlijk gepresenteerd worden. De eerste aanzet bestaat uit r. (1) en, na een open ruimte van vermoedelijk drie regels, r. (5)-(6) (M¹ I). Onder dit gedeelte begon Achterberg opnieuw met r. (1)-(3) (M¹ II). Ook deze regels haalde hij door, schreef vervolgens r. (1)-(2) en, na twee opengelaten regels, r. (5)-(6) (M¹ III). Dit tekstgedeelte haalde hij in zijn geheel door. Eronder kwam ten slotte in enkele fasen de definitieve versie van het octaaf tot stand (M¹ IV). Deze versie wordt tezamen met M²-D¹ gepresenteerd, evenals de uit [992] ‘Onland’ overgenomen versie van het sextet (M¹ IV/V-D³, r. 1-14).

Varianten en correcties

M¹ a-g potlood

M² a-b potlood, c bl ballpoint (aangebrach ná M⁴)

Titel	M^1 I	a	[ontbreekt]
	IV	e	Horeb
	M^2-D^3		|	|

[p. 1202]

M^1 I, r. (1)-(6):

(1)	M^1 I	a	Zo zaten wij een tijdje bij elkaar
		a	We zaten		zo	een tijdje bij elkaar
		a	[	]	{dan}	[	]
		a	{We zetten ons op 't zachte mos terneer}
			[De laatste drie lezingen van M^1, r. (1) werden (fase b) tezamen doorgehaald]

(2)

M^1 I

a

[

◦

]

(3)

M^1 I

a

[

◦

]

(4)

M^1 I

a

[

◦

]

(5)	M^1 I	a	het hert sprong		[	◦	]	licht als een veer
		a	[	]	naar ons toe			[	]

(6)	M^1 I	a	En legde zich voor St. Hubertus neer
			[M^1, r. (5)-(6) werden (fase b) tezamen doorgehaald]
			M^1 II, r. (1)-(3):

(1)	M^1 II	b	Wij	gingen zitten op het zachte mos.
		b	[W]e	[	]

(2)	M^1 II	b	Het hert was weer verdwenen in het bos.
			[M^1, r. (1)-(2) werden (fase c) tezamen doorgehaald]

(3)	M^1 II	b	Soms ging een enkel woord over en weer
		b	Tussen ons [breekt af]
			M^1 III, r. (1)-(6):

(1)

M^1 III

c

We zijn er bij gaan zitten op het mos

(2)

M^1 III

c

Ik zag de bomen niet meer door het bos^+

(3)

M^1 III

c

[

◦

]

(4)

M^1 III

c

[

◦

]

(5)

M^1 III

c

Tussen ons gingen woorden heen en weer

(6)	M^1 III	c	van dezelfde	[	◦	]	en atmosfeer
			[M^1 III, r. (1)-(6) werden (fase d) tezamen doorgehaald]
			M^1 IV/V-D^3, r. 1-14:

1	M^1 IV	d	We zijn er bij gaan zitten op het mos
	M^2-D^3		|	|

+ [← [989] M¹ II, (13)]

[p. 1203]

[993] ‘Horeb’, M¹ (op de keerzijde van [992] ‘Onland’, M¹) (collectie nlmd

[p. 1204]

2	M^1 IV	d	en deden allebei de					schoenen los.
		d	[deden allebei] onze					[	]
		d	[[en]	deden]		[alle]twee	[de]	[	]
	M^2-D^3		en	|	|	alle twee	|		|

3	M^1 IV	d	Er vielen een paar woorden			over 't weer,
		e	en wisselden		een woordje	[	]
		e	{en keuvelden een beetje}			[	]
		e	{Wisselden nog een wo}
		e	[doorgehaald]
		f	[Er]	klonken [een paar woorden]		[	]
	M^2-D^3		Er	|			|

4	M^1 IV	d	dauwdruppels in de klare atmosfeer.
		d	{(maar dat was de bedoeling niet zo zeer}
		e	[dauwdruppels in de klare atmosfeer.]
		e	{[(maar dat] had verder geen bedoeling meer}
		f	maar die		vervlogen	in de atmosfeer.
		f	[die] snel		[		]
		f	[	]	{[ver]zwonden}	[	]
		f	die snel		verzwonden	[in de] [atmosfeer.]
	M^2-D^3		|				|

4/5	M^1 IV	d	[strofewit]
	M^2-D^3		|	|

5	M^1 IV	d	Onder het kreupelhout		verdween	een vos.
		e	Voor onze voeten langs		[		]
		e	[	]	{verschoot}	[	]^+
		e	[	]	[verdween]	[	]
		e	[	]	{[ver]schoot}[	[	]^+
		e	[	]	[[ver]schoot]	[	]
	M^2	a	|	|	verschoot	|	|
		b	Onder het kreupelhout		[		]
		b	In de opstand, vlak bij,		[		]
		b	[Onder het kreupelhout]		[		]
	M^3-D^3		|				|

6	M^1 IV	d	Ik zag de bomen niet meer door het bos.
	M^2-D^3		|	|

7	M^1 IV	d	Het hert sprong naar ons toe, licht als een veer,
	M^2-D^3		|	|

8	M^1 IV	d	en legde zich voor St. Hubertus neer.
	M^2-D^3		|	|

8/9	M^1 V	g	[[strofewit]]^+
	M^2-D^3		|	|

+ [? door verschoot]

+ [? door schoot en dween]

+ [= [992] M¹ V, (8/9)]

[p. 1205]

9	M^1 V	g	[Hij zei:		Aanbidden wij op deze plek.]^+
	M^2	a	|	|	a
		a	[	]	Aanbidden wij	,	op deze plek.
		b	[			]◦	[	]
	M^3-4		|					|
	M^2	c	[			],	[	]
	M^5-D^3		|					|

10	M^1 V	g	[En ook het dier boog daar de ranke nek.]^+
	M^2-D^3		|	|

10/11	M^1 V	g	[[strofewit]]^+
	M^2-D^3		|	|

11	M^1 V	g	[Belijden wij.		[En] ik bekende	schuld	,]^+
	M^2	a	|	|	En we beleden	|	|;
		b	[				][,]
	M^3-D^3		|				|

12	M^1 V	g	[getroffen door Gods kinderkatapult.]^+
	M^2-D^1		|	|

12/13	M^1 V	g	[[strofewit]][= [992] M^1 V, (12/13)]
	M^2-D^3		|	|

13	M^1 V	g	[Geef Gode		eer.	Wijd open mond en bek,][= [992] M^1 V, (13)]
	M^2	a	|	|	dank.	|	|
		b	[	]	eer[.]	[	]
	M^3-D^3		|				|

14	M^1 V	g	[hebben we daar staan zingen als een gek.][= [992] M^1 V, (14)]
	M^2-D^3		|	|

+ [= [992] M¹ V, (9)]

+ [= [992] M¹ V, (10)]

+ [= [992] M¹ V, (10/11)]

+ [= [992] M¹ V, (11)]

+ [= [992] M¹ V, (12)]

Commentaar

^1	Zie [971] ‘Dryade’, noot 1.
^2	Paul Rodenko heeft in verband met zijn artikel ‘Spiegel van de wilde jacht’ (zie § 47.16.1) met Achterberg gesproken over de interpretatie van r. 13-14 en over de relatie tussen dit gedicht en [896] ‘Watersnood’. Rodenko vroeg zich af of de ‘curieuze’ formulering ‘zingen als een gek’ ‘niet gekozen is om een element van frustratie aan te duiden: in feite betekenen de laatste twee gedichten uit het tweede bedrijf immers dat God als het ware een stokje steekt voor 's dichters pogingen om de geliefde langs de magische weg te bereiken. Op deze interpretatie van mij reageerde Achterberg zeer positief; maar door te spreken van “de wet waar je nu eenmaal onderdoor moet” maakte hij tevens de diepere zin van deze “frustratie” duidelijk, verhelderde hij de functionele plaats van het watersnoodgedicht en deed hij mij tevens de interpretatie van de Wilde Jacht als geheel aan de hand [...].’ (P. Rodenko, ‘Spiegel van de wilde jacht’, p. 717-718.) Zie ook [994] ‘Watersnood’, noot 7.
^3	Tegenover H.U. Jessurun d'Oliveira zei Achterberg in 1959 (zie ook § 47.16.3) dat r. 14 van dit gedicht afkomstig was van zijn vrouw (H.U. Jessurun d'Oliveira, ‘Gerrit Achterberg’, p. 33). Vgl. echter A. Middeldorp, Het avontuur van Achterberg, p. 121-122.