Gedichten. Deel 3b. Apparaat

[988] Makelaar

Overlevering

M^1	Eerste manuscript D^1, H-95.
M^2	Tweede manuscript D^1, H-96.
M^3	Tweede typoscript, kopij D^1, H-97.
M^4	Doorslag van M^3, kopij T, H-99.
M^5	Derde typoscript D^1, collectie Ministerie van ok&w, H-102.
P^1	Proef T, H-101.
T	Maatstaf 4 (januari 1957), p. 667.

[p. 1171]

P^2	Eerste proef D^1, H-107.
P^3	Tweede proef D^1, H-108.
D^1	Spel van de wilde jacht, p. 31.
M^6	Kopij D^2, H-112.
D^2	Cryptogamen 4, p. 193.
M^7	Kopij D^3, H-122.
D^3	Verzamelde gedichten, p. 888.

Datering

Vóór 30 november 1956

Leestekst

M²

Ontwikkelingsgang

In M¹ is het gedicht tot stand gekomen in één en dezelfde schrijfstof en ductus. De hieronder gereconstrueerde volgorde en fasenindeling zijn dan ook voornamelijk gebaseerd op de plaats van de varianten op het manuscript.

In een zeer regelmatige grondlaag werden eerst r. (1)-(12) geschreven. Vervolgens bracht Achterberg in dezelfde ductus enkele veranderingen aan (M¹ b) en noteerde hij onder het tekstgedeelte een alternatief voor r. (1) en (2) (M¹ II c). Meteen hierna zal hij het vervolg van r. 12 hebben geschreven, dat onder de subeenheid M¹ II tot stand kwam (M¹ III d-e, r. (13)-(14)). Hieronder schreef Achterberg vervolgens de titel en wederom een nieuwe r. (2) (M¹ IV f). In scherper potlood bracht hij tenslotte in het gehele gedicht nog enkele wijzigingen aan (M¹ g).

M²-M³ worden afzonderlijk gepresenteerd. De uiteindelijke versie van M¹ werd overgenomen in M^2-4. Vervolgens verving Achterberg in M² b onder meer r. 1 door twee nieuwe regels, waardoor de nieuwe versie van het gedicht uit vijftien regels bestond.

Varianten en correcties

M¹ a-g potlood

M² a potlood, b bl ballpoint (aangebracht ná M⁴)

Titel	M^1 I	a	[ontbreekt]
	IV	f	Makelaar
	M^2-D^3		|	|
			M^1, r. (1)-(14):

(1)	M^1 I	a	De dag is		nog niet helemaal begonnen.^+
		b	[	]	{buitenshuis		[	◦	]}
	II	c	{De morgen is maar nauwelijks begonnen.}^+
		f	Aan de morgen is			[nauwelijks begonnen.]

(2)	M^1 I	a	Op het trottoir klinken de stappen licht:
	II	c	{Buitenshuis}	[breekt af]
	IV	f	Voetstappen buitenshuis weerklinken licht.

+ [? door dag;? door helemaal]

+ [? door maar]

[p. 1172]

(3)	M^1	a	Regels,	gedeeltelijk in hun coconnen,
		g	{Verzen[,]}	[	]^+
		g	[Verzen][,]	[	]

(4)	M^1	a	zoeken		een
		a	[	]	aangrijpingspunt en		evenwicht
		g	[			]	{over[wicht.]}
		g	[			]	{tegen[wicht.]}
		g	[			]	[tegen][wicht.]
			[? door M^1, r. (4) aangrijpingspunt;? door tegen, over en even]

(4/5)

M^1

a

[strofewit]

(5)	M^1	a	Mijn buurman	gaat	al met een nieuw gezicht
		b	{Schoolmeisjes}	[gaa[n]]	[	]
		b	{De meester}	[gaat]	[	]
		b	[De meester]	[		]
			[? door M^1, r. (5) De meester en Schoolmeisjes]

(6)

M^1

a

het raam voorbij. Hij heeft het overwonnen,

(7)	M^1	a	wat hier nog voor de helft ligt ingesponnen.
			[? door M^1, r. (7) nog, vervolgens geschrapt]

(8)	M^1	a	Melkboer en postbode kennen hun plicht.
		b	[Melk]slijter [en] besteller doen [hun plicht.]

(8/9)

M^1

a

[strofewit]

(9)

M^1

a

Gedicht en dag schommelen om elkander

(10)

M^1

a

en beiden willen dat ik mee verander.

(11)	M^1	a	Ik heb	geen		tijd	of woord meer te verliezen
		b	{Er is}	[				]
		b	{'k Heb}	[	]	{minuut}	[	]
		b	[Ik heb]	[	]	[tijd]	[	]
		g	[					],
			[? door M^1, r. (11) 'k Heb, Er is en Ik heb;? door minuut en tijd]

(12)	M^1	a	[	◦				]	kiezen.
		b	bij deze wedijver		.	Ik	pak m'n biezen
		b	[		]	{en}	[			]^+
		g	[		],	[en	[			];

(13)	M^1 III	d	hol naar de		halte[?] [◦]	op	het		kantoor
		e	[	]	tramhalte.	O[p]	[			]
		e	[	]	halte[.]	[		]	hoofd[kantoor]

+ [? door Verzen en Regels]

+ [? door en en Ik]

[p. 1173]

(14)	M^1 III	d	tik ik het vers tussen de		regels	door.
		e	[	]	{cijfers}	[	]
		e	[	]	[regels]	[	]
			M^2-D^3, r. 1-14(15):

1	M^2-4		Aan de morgen is nauwelijks begonnen.^+
	M^2	b	De ochtend maakt de schemering bezonnen.
	M^5-D^3		|	|
			[In M^2 b voegde Achterberg de volgende regel toe:]

(2)	M^2	b	Najaden		vluchten	ijlings naar de bronnen.
		b	[	]	keren	[	]
	M^5-D^3		|				|

2(3)

M^2-D^3

Voetstappen buitenshuis weerklinken licht.^+

3(4)

M^2-D^3

Verzen, gedeeltelijk in hun coconnen,[← M^1, (3)]

4	M^2-4		zoeken		aangrijpingspunt	en tegenwicht.^+
(5	M^2	b	[	]	[aan]knoping[spunt]	[	]
	M^5-D^3		|				|

4(5)/
5(6)	M^2-D^3		[strofewit]

5(6)

M^2-D^3

De meester gaat al met een nieuw gezicht^+

6(7)

M^2-D^3

het raam voorbij. Hij heeft het overwonnen,^+

7	M^2-4		wat	hier nog voor de helft ligt ingesponnen.^+
(8)	M^2	b	'tgeen	[	]
		b	[wat]	[	]
	M^5-D^3		|		|

8(9)

M^2-D^3

Melkslijter en besteller doen hun plicht.^+

8(9)/
9(10)	M^2-D^3		[strofewit]

9(10)

M^2-D^3

Gedicht en dag schommelen om elkander^+

10(11)	M^2	a	en		beiden	willen dat ik mee verander.^+
		a	[	]	[beide]	[	]
	M^3-D^3		|				|

11(12)

M^2-D^3

Ik heb geen tijd of woord meer te verliezen^+

12(13)

M^2-D^3

bij deze wedijver en pak m'n biezen;^+

13(14)

M^2-D^3

hol naar de halte. Op het hoofdkantoor^+

14(15)

M^2-D^3

tik ik het vers tussen de regels door.^+

+ [← M¹ II, (1)]

+ [← M¹ IV, (2)]

+ [← M¹, (4)]

+ [← M¹, (5)]

+ [← M¹, (6)]

+ [← M¹, (7)]

+ [← M¹, (8)]

+ [← M¹, (9)]

+ [← M¹, (10)]

+ [← M¹, (11)]

+ [← M¹, (12)]

+ [← M¹, (13)]

+ [← M¹, (14)]

[p. 1174]

Commentaar

^1	Zie [971] ‘Dryade’, noot 1.
^2	M^1 is gereproduceerd in Achterbergkroniek 9.2 (1990), tussen p. 44 en p. 45.
^3	Op M^4, de kopij voor Maatstaf, noteerde Achterberg in anilinepotlood boven de titel van het gedicht: ‘eerste entr'acte’ (zie ook § 47.6.2).
^4	In het gesprek met Paul Rodenko in verband met diens artikel ‘Spiegel van de wilde jacht’ (zie § 47.16.1) wees Achterberg Rodenko ‘alsof het de gewoonste zaak ter wereld was op de samenhang tussen de Najaden uit de 2e en de “biezen” uit de 13e regel (Najaden wonen immers tussen de biezen)’. (P. Rodenko, ‘Spiegel van de wilde jacht’, p. 716.)
^5	Literatuur over het gedicht: Stolk, F.R.W., ‘Fanerogamen.’