Gedichten. Deel 3b. Apparaat

[960] Ebenhaëzer

Overlevering

M^1	Manuscript, H-92.
M^2	Eerste typoscript D^1, H-93.
T^1	Maatstaf 3 (juni/juli 1955), p. 235.
M^3	Tweede typoscript, kopij D^1, H-116.
M^4	Derde typoscript D^1, collectie Ministerie van ok&w, H-117.
T^2	Met geen pen te beschrijven. Red. N. Noordzij. Amsterdam, [oktober] 1961, p. 12.
D^1	Vergeetboek, p. 36.
M^5	Kopij D^2, H-122.
D^2	Verzamelde gedichten, p. 951.

Datering

Vóór juni 1955

Leestekst

M¹ b

Varianten en correcties

M¹ a-b potlood

M2 a typemachine, b-c potlood (aangebracht ná T¹)

M³ a typemachine, b potlood

Reekstitel	M^1-M^4	[ontbreekt]
	T^2	Longa palus
	D^1-D^2	[ontbreekt]

[p. 1087]

Titel	M^1	a	Ebenhaezer
		b	[Ebenha]ë[zer]
	M^2-T^1		|	|
	M^3	a	|	|
		b	[Eben] H[aëzer]
	M^4		|	|
	T^2		Eben-Haëzer
	D^1-D^2		Eben Haëzer

Opdracht	M^1-2		[ontbreekt]
	T^1		Voor Paul Rodenko
	M^3-D^2		[ontbreekt]

1	M^1-T^1		Verdronken	Zaterdagavond	bij ons thuis.
	M^2	b	[			]
		b	{Besloten}	[		]^+
	M^3-D^2		Besloten	zaterdagavond	|	|

2

M^1-D^2

Mistvoeten liepen sluipend langs de schuur.

3	M^1	a	Er was geen		ander dan hetzelfde uur
		b	[			],
	M^2-T^1		|			|
	M^2 I	b	[	]	ziel meer buiten op dat [uur,]^+
	II	c	{Er was geen mens meer buiten op dat uur}^+
	M^3-D^2		Er was geen ziel meer buiten op dat uur;

4

M^1-D^2

de blauwe boerderij een dichte kluis.

4/5

M^1-D^2

[strofewit]

5

M^1-D^2

Daar woonden wij bijeen met man en muis.

6	M^1	a	Door		kleine
		a	[	]	de stalraampjes	viel een richel vuur
		a	[	]	koe[stalraampjes]	[	]
	M^2-D^2		|				|

7	M^1	a	uit goudlampen op deel,		heilig	van duur
		b	[	]	eeuwig	[	]
	M^2-D^2		|				|

8

M^1-D^2

en stil van lijnkoeken en hooi in huis.

8/9

M^1-D^2

[strofewit]

9	M^1-T^1		Mijn vader	celebreerde er de mis:
	M^2	b	[		]
		b	{Grootvader}	[	]
		b	{Oud[vader]}	[	]
	M^3-D^2		Mijn vader	|	|

+ [? na Besloten]

+ [? voor de regel]

+ [? na de regel]

[p. 1088]

10	M^1-T^1		de koeien voeren, plechtig bij de koppen;
	M^3-D^2		|	|.

11	M^1-T^1		een schim		met schaduw boven	in de nokken.
	M^2 I	b	[	]	diagonaal tot	[	]
	II	c	{Hun tong krult om zijn handen als een vis}
	M^3-D^2		Hun tong krult om zijn handen als een vis.^+

11/12	M^1-T^1		[geen strofewit]
	M^3-D^2		[strofewit]

12	M^1-T^1		De koeientongen krulden als een vis.
	M^2 I	b	[	]
	II	c	{Schaduw bewoog tot boven in de nokken}^+
	M^3-D^2		Een schim, diagonaal tot in de nokken.^+
			[M2 II, r. 11-12 werden met een pijl ingevoegd in M^1 I;? bij de pijl]

12/13	M^1		[strofewit]
	M^2-D^2		[geen strofewit]

13

M^1-D^2

Godsdienst hing zwaar tegen de hanebalken.

14

M^1-D^2

Zijn aderen beginnen te verkalken.

+ [← M¹-T¹, 12]

+ [? na de regel]

+ [← M¹-T¹, 11]

Commentaar

^1	Zie [959] ‘Gravure’, noot 1.
^2	Over de reden van de opdracht van dit gedicht in T^1 aan Paul Rodenko - die zich in Commentaar op Achterberg juist kritisch had uitgelaten over de opdrachten die Achterberg in zijn bundels opnam (zie § 32.4) - is mij niets bekend.
^3	Achterberg heeft de schrijfwijze van de titel van dit gedicht (vgl. M^3-D^2) voorgelegd aan A. Middeldorp, blijkens diens brief van 10 november 1960: ‘Wat Eben Haëzer betreft, dit moet als twee woorden geschreven worden. Eben betekent steen; Haëzer betekent “der hulp” zoals je bekend zal zijn. Het Hebreeuws schrijft dit als twee woorden. Eventueel zou er een streepje tussen kunnen, daar het Hebreeuws wanneer, in gevallen als dit, het tweede woord kort is, zo'n streepje zet. De deskundige die ik raadpleegde, zei de voorkeur te geven aan de schrijfwijze zonder streepje, daar het woord Haëzer drie lettergrepen heeft.’ De titelwijziging in M^3 b is ook aangebracht in de inhoudsopgave van het tweede typoscript van Vergeetboek (zie [930] ‘Deïsme’, noot 3).
^4	Zie [935] ‘Nostalgie’, noot 3.
^5	Dit gedicht is vertaald in het Engels door P. Boyce en A. Rich.
^6	Literatuur over het gedicht: Fens, K., ‘Gedicht voor twee personen.’