Gedichten. Deel 3b. Apparaat

[951] Wandeling met tante

Overlevering

M^1	Manuscript, H-92.
M^2	Eerste typoscript D^3, H-93.
T^1	De gids> 117.11 (juli 1954), p. 52.
D^1	Voorbij de laatste stad^1, p. 129.
D^2	Voorbij de laatste stad^2, p. 147.
T^2	Dromen met open ogen. Bloemlezing uit de Nederlandse poëzie van de laatste vijftig jaar. Red. A. Morriën. Amsterdam, 1959, p. 85.
M^3	Tweede typoscript, kopij D^3, H-116.
M^4	Derde typoscript D^3, collectie Ministerie van ok&w, H-117.

[p. 1050]

T^3	Met geen pen te beschrijven. Red. N. Noordzij. Amsterdam, [oktober] 1961, p. 17-18.
D^3	Vergeetboek, p. 22-23.
M^5	Kopij D^4, H-122.
D^4	Verzamelde gedichten, p. 937-938.

Datering

Vóór 20 juni 1954

Leestekst

M²

Ontwikkelingsgang

In M¹ lijkt dit gedicht grotendeels in een en dezelfde ductus te zijn geschreven. De fasering is mede gebaseerd op het gegeven dat Achterberg verschillende regels op afzonderlijke plaatsen op het manuscript heeft hernomen - hieronder aangeduid als M¹ I/IV -, waarvan M¹ I, r. (11)-(16) afzonderlijk worden gepresenteerd. Daarna volgt de gecombineerde synopsis van M¹ III/IV-D², r. 11-20. De veranderingen die Achterberg naderhand (dat wil zeggen na D²) in M² aanbracht, worden tezamen met T²-D⁴ weergegeven. Tenslotte volgt de presentatie van een uitbreiding die het gedicht in T²-D⁴ onderging.

Varianten en correcties

M¹ a-e potlood

M² a typemachine, b-c potlood (aangebracht ná D²)

Reekstitel	M^3-M^4		[ontbreekt]
	T^3		Longa palus
	D^3-D^4		[ontbreekt]
Titel	M^1	a	14 dagen met een oud vrouw
		b	Wandeling met tante
	M^2-D^4		|	|
			M^1-D^4, r. 1-10:

1	M^1	a	Als ik met tante op de weg loop		schijnt	het net
		b	[	]	lijkt	[	]
		b	[	]	is	[	]
	M^2-D^4		|				|

2

M^1

a

alsof er iets in

scene

is

gezet.

b

[

]

wordt

[

]

b

[

]

[sc]è[ne]

[

]

M^2-D^2

|

|

M^2

b

[of]

[er] een stuk [in scène]

[

]

T^2

alsof

|

|

M^3-D^4

of

|

|

2/3

M^1-D^4

[strofewit]

[p. 1051]

3	M^1 I	a	Gaat zij de kamer uit, kom ik de kamer in
	II	b	Wij gaan de kamer uit	,	maar bij de buitendeur
		b	[	]◦	[	]
		c	[	],	[	]
	M^2-D^4		|			|

4	M^1 I	a	dan denkt ieder het zijne	[	◦	]
	II	b	krijgt ze om te beginnen al een kleur
		c	aarzelt ze uit instinct en krijgt [een kleur].
	M^2-D^4		|			|

4/5

M^1-D^4

[strofewit]

5	M^1	a	Zij	heeft een hart van goud, boordevol kleine spelden,
		b	[Z]e	[	]
	M^2-D^4		|		|

6

M^3-D^2

die zich doorlopend op mijn lichaam melden.

6/7

M^1-D^4

[strofewit]

7	M^1	a	Ze zegt: Napoleon, dat was		een		echte			held
		b	[			]	{ware}			[	]
		b	[	]	nog eens				[een]	[	]
	M^2-D^4		|					|	een	|	|

8

M^1-D^4

en slaat mij een kwartiertje uit het veld.

8/9

M^1-D^4

[strofewit]

9	M^1	a	t
		a	Tot ik haar troef met Kenau Simons Hasselaar.
	M^2-D^4		|	|

10	M^1	a	[	◦	]
		b	Zij zwijgt en krimpt een beetje in elkaar.
		b	Dan krimpt het vrouwtje verder in elkaar.
	M^2-D^4		|		|

10/11	M^1-D^4		[strofewit]
			M^1 I, r. (11)-(16):

(11)

M^1 I

a

Ik zou haar in een bos kunnen verdonkeremanen

(12)

M^1 I

a

tussen de balken van 2 zonnebanen.

(12/13

M^1 I

a

[strofewit]

(13)

M^1 I

a

Daar zou het wezen of zij nimmer had bestaan

(14)

M^1 I

a

als mens.

[

◦

]

[p. 1052]

(14/15)

M^1 I

b

[strofewit]

(15)	M^1 I	b	Op	weg naar huis kraaide misschien een haan.
		b	Alleen o[p]	[	]

(16)	M^1 I	b	Maar dat had dan Napoleon gedaan.
			M^1 III/IV-D^2, r. 11-20:

11	M^1 III	c	Ze reikt, met hoed en al,		nauwlijks tot aan	mijn schouders
		c	[	]	[nauw]e[lijks][tot]	[	]
	M^2-D^2		|				|

12	M^1 III	c	en spreekt daarom zo dierbaar van mijn ouders.
	M^2-D^2		|	|
			[} voor M^1 III, r. 11-12 en met een pijl ingevoegd in M^1 I]

12/13	M^1 III	c	[[strofewit]]
	M^2-D^2		|	|

13	M^1 III	c	[Ik zou haar in een bos kunnen verdonkeremanen]^+
	M^2-D^2		|	|

14	M^1 III	c	[tussen de balken van		2	zonnebanen.]^+
		d	[	]	twee	[	]
	M^2-D^2		|				|

14/15	M^1 III	c	[[strofewit]]
	M^2-D^3		|	|

15	M^1 III	c	[Daar	zou het	wezen of zij nimmer had bestaan]^+
		c	{En}	[		]
		c	Waar het moest		[	]
		e	[			].
	M^2-D^2		|			|
			[? door M^1 I c, r. 15 En en Daar]

16	M^1 III	c	maar weer in 't elvenrijk was opgegaan
		c	zo	weinig ruimte kan een mens beslaan.
	M^2-D^2		Zo	|	|

16/17	M^1 III	c	[[strofewit]]
	M^2-D^2		|	|

17	M^1 IV	d	Zij		werd	heelhuids in 't rijk der elfen opgenomen
		e	[Z]e		was	[	]
		e	[	]	[werd]	[	]
	M^2-D^2		|				|

+ [= M¹ I, (11)]

+ [= M¹ I, (12)]

+ [= M¹ I, (13)]

[p. 1053]

18	M^1 IV	d	en hoorde voortaan		tot	de kwade dromen.
		e	[	]	bij	[	]
	M^2-D^2		|				|
			[{voor M^1 IV, r. 17-18 en met een pijl ingevoegd in M^1 III]

18/19	M^1 IV	d	[[strofewit]]
	M^2-D^2		|	|

19	M^1 IV	d	[Alleen op weg naar huis kraaide misschien een haan.]^+
	M^2-D^2		|	|

20	M^1 IV	d	[Maar dat had dan Napoleon gedaan.]^+
	M^2-D^2		|	|
			M^2 b, T^2-D^4, r. 11-14:

11	M^2	b	[Ze reikt, met hoed en al, nauwelijks tot mijn schouders]^+
	T^2-D^4		|	|

12	M^2	b	[en spreekt daarom zo dierbaar van mijn ouders.]^+
	T^2-D^4		|	|

12/13	M^2	b	[[strofewit]]
	T^2-D^4		|	|

13	M^2	b	Zij zou		[in een] groot [bos]	gemakkelijk verdwalen^+
		c	[	]	{in 't bos alleen}	[	]^+
	T^2-D^4		|	|,	diep in het bos,	|	|

14	M^2	b	[tussen de balken van] de zonnestralen.^+
	T^2-D^4		|	|

14/15	M^2	b	[[strofewit]]
	T^2-D^4		|	|
			[De volgende regels ontbreken in T^2:]
			M^2 b-c, M^3-D^4, r. 15-16:

15	M^2	b	[Waar het		moest wezen	of zij nimmer had bestaan.]^+
		b	[	]	{kon lijken}	[	]^+
		c	[	]	[moest wezen]	[	]
		c	[	]	kon schijnen	[	]
	M^3-D^4		|	|	moest wezen	|	|

16	M^2	b	[Zo weinig ruimte kan een mens beslaan.]^+
	M^3-D^4		|	|

16/17	M^2	b	[[strofewit]]
	M^3-D^4		|	|

+ [= M¹ I, (15)]

+ [= M¹ I, (16)]

+ [= M² a, 11]

+ [= M¹ a, 12]

+ [= M² a, 13]

+ [? na alleen]

+ [= M² a, 14]

+ [= M² a, 15]

+ [? door kon lijken]

+ [= M² a, 16]

[p. 1054]

M^2 b-c, T^2-D^4, r. 17(15)(17)-(20)18(20):

17

M^2

b

[Ze werd heelhuids in 't rijk der elfen opgenomen^+

(15)

T^2

Geruisloos in het

|

|,

(17)

M^3-D^4

|

|

18	M^2	b	[en hoorde voortaan		bij	de kwade dromen.]^+
		b	[	]	{in[?]}	[	]
		c	[	]	[bij]	[	]
		c	[	]	{tot}^+	[	]
		c	[	]	[bij]	[	]

(16)

T^2

kon zij geen achterdeur meer binnenkomen

,

(18)

M^3-D^4

|

|;

18/19

M^2

b

[strofewit]]

(16/17)

T^2

|

|

(18/19)

M^3-D^4

|

|

19

M^2

b

[Alleen op weg naar huis kraaide misschien een haan.]^+

(17)

T^2

tenzij het achterdeurtje van de kwade dromen.

(19)

M^3-D^4

|

|

20

M^2

b

[Maar dat had dan Napoleon gedaan.]^+

(18)

T^2

Tot weer die wandeling werd ondernomen.

(20)	M^3-D^4		|	|
			T^2-D^4, r. (19)(21)-(22)(24):

(18/19)

T^2

[strofewit]

(20/21)

M^3-D^4

|

|

(19)

T^2

Als de verpleegster op een bus Droste cacao

,

(21)

M^3-D^4

|

|

(20)

T^2

verdween haar klein figuurtje in het grauw.

(22)

M^3-D^4

|

|

(20/21)

T^2

[strofewit]

(21/22)

M^3-D^4

|

|

(21)

T^2

Alleen op weg naar huis kraaide misschien een haan

.^+

(23)

M^3-D^4

|

|,

(22)

T^2

Maar dat had dan Napoleon gedaan.^+

(24)

M^3-D^4

omdat hij daar Napoleon zag gaan.

+ [= M² a, 17]

+ [= M² a, 18]

+ [? na tot]

+ [= M² a, 19]

+ [= M² a, 20]

+ [← M² b, 19]

+ [← M² b, 20]

Commentaar

^1	Op 2 juni 1954 vroeg Ed. Hoornik Achterberg om gedichten voor het juli-nummer van De gids. Waarschijnlijk hebben zij elkaar nog gesproken voordat Achterberg op 20 juni dit gedicht stuurde (‘ziehier dus de gevraagde tante’). In

[p. 1055]

	een postscriptum vroeg hij: ‘Is Kenau Simons Hasselaar goed geschreven?’ (vgl. r. 9). Zie verder § 44.3.3.
^2	Zie [930] ‘Deïsme’, noot 3.
^3	Op 6 oktober 1959 vroeg de uitgever van de bloemlezing Dromen met open ogen Achterberg om toestemming voor opname van dit gedicht, ‘dat voorzover wij kunnen nagaan nergens gebundeld is’. Gezien de varianten in T^2 heeft Achterberg een nieuwe versie van het gedicht gestuurd. Uit de zetfouten in T^2, r. 1 en r. (17) (zie noot 5) kan worden afgeleid dat hij geen drukproef heeft ontvangen (mogelijk berust het ontbreken van M^2, r. 15-16 eveneens op een zetfout, maar hiervoor zijn verder geen aanwijzingen).
^4	Zie [935] ‘Nostalgie’, noot 3.
^5	Zetfout in T^1, r. 9: men i.p.v met; zetfout in T^2, r. 1: loopt i.p.v. loop en r. (17): dromen, i.p.v. dromen.; zetfout in D^3, r. 22-24: verdween haar klein figuurtje in het grauw [//] omdat hij daar Napoleon zag gaan. [/] Alleen op weg naar huis kraaide misschien een haan, i.p.v. verdween haar klein figuurtje in het grauw. [//] Alleen op weg naar huis kraaide misschien een haan, [/] omdat hij daar Napoleon zag gaan.
^6	Dit gedicht is vertaald in het Engels door S. Wiersma (2x).