Gedichten. Deel 3b. Apparaat

[938] Mania religiosa

Overlevering

M^1	Manuscript, H-92.
M^2	Eerste typoscript D^1, H-93.
M^3	Doorslag van M^2, kopij T, H-83.
P	Proef T, H-84.
T	De gids 117.1 (januari 1954), p. 10.
M^4	Tweede typoscript, kopij D^1, H-116.
M^5	Derde typoscript D^1, collectie Ministerie van ok&w, H-117.
D^1	Vergeetboek, p. 16.
M^6	Kopij D^2, H-122.
D^2	Verzamelde gedichten, p. 931.

Datering

Vóór 15 december 1953

Leestekst

M¹ c

Varianten en correcties

M¹ a-c potlood

M² a typemachine, b potlood (aangebracht ná T)

M³ a typemachine, b bl potlood

Titel	M^1	a	[ontbreekt]
		c	Mania religiosa
	M^2-D^2		|	|

[p. 1015]

1	M^1-T		Zeven agenten		hebben hem besprongen.
	M^2	b	Vier	dorpsveldwachters	[	]
		b	{De}	[		]
	M^4-D^2		De	|		|

2	M^1	a	Hij gooide melkbussen over het huis
		c	[	],
	M^2-D^2		|	|

3

M^1

a

die vol stonden

[

◦

]

b

[

]

[

◦

]

't

werd

niet pluis

b

[

]

en blonken.

He[t]

[

]

b

[vol] veertig liter elk.

[

]

c

[

]

was

[

]

M^2

|

|

M^3

a

|

|

b

van

[

]

P-D^2

|

|

4	M^1	a	[	◦	]	Cellen drongen
		c	in deze bovenkamer.			[	]
	M^2-D^2		|				|

4/5

M^1-D^2

[strofewit]

5	M^1	a	teveel	opeen. Hij voelde zich gedwongen
		c	[te] [veel]	[	]
	M^2-D^2		|		|

6

M^1-D^2

de orde te herstellen door de sluis

7	M^1	a	der kracht open te zetten.		[	◦		]
		c	[	]	Per abuis
	M^2-T		|					|
	M^2	b	[	]	Met		geruis
		b	[	]	{Vol}		[	]^+
	M^4-D^2		|	|	Vol gebruis

8	M^1	a	[	◦	]	de bussen zo hoog dat zij zongen.
		c	smeet hij			[				]
	M^2-3		vlogen			|				|
	P		smeet hij			|				|
	T		vlogen			|				|
	M^2	b	[							]
		b	{stroomde de melk					omlaag	in lange tongen}
		b	{[				]	{van 't dak}	[	]}
	M^4-D^2		stroomde de melk omlaag in lange tongen.
			[? door M^2 b, r. 8 van 't dak en omlaag]

+ [? door Vol en Met]

[p. 1016]

8/9

M^1-D^2

[strofewit]

9	M^1	a	Hij had		een meisje,	maar het ging niet door	.
		c	[				];
		c	[				],
	M^2-T		|				|
	M^2	b	[	]	verkering[,]	[	]
	M^4-D^2		|				|;

10	M^1	a	zodat		zijn leven tot een bus bevroor.
		b	[	]	{een bus om zijn gedachten vroor}
		b	[	]	[zijn leven tot een bus bevroor.]
	M^2-D^2		|			|

11

M^1-D^2

En bijbelteksten lagen op de loer:

11/12	M^1		[geen strofewit]
	M^2-D^2		[strofewit]

12	M^1-T		de		hoer van Babylon,	de goede werken.
	M^2	b	[				]
		b	[	]	tien talenten en	[	]
	M^4-D^2		|	|	{tien talenten en}	|	|

13	M^1	a	God heeft ze hedenmiddag kunnen merken
		c	[	].
	M^2-D^2		|	|

14	M^1	a	[		◦	]	ook maar	een boer.
		c	Daarvoor		is hij tenslotte ook			[	]
	M^2-3		|	|	waren ze dan ook van			[	]
	P		|	|	is hij tenslotte ook			|	|
	T-D^2		|	|	waren ze dan ook van			|	|

Commentaar

^1	Middeldorp vermeldt dat dit gedicht ‘volgens een mededeling van mevrouw Achterberg geïnspireerd [is] op een bericht in een streekblad: een boerenjongen was zo woedend geworden om het feit dat zijn meisje de verkering had verbroken dat hij, om zijn kwaadheid af te reageren, met melkbussen was gaan gooien, over het dak van de boerderij heen’ (A. Middeldorp, De wereld van Gerrit Achterberg, p. 63).
^2	Van de lezing Zeven agenten in M^2, r. 1 haalde Achterberg in fase b alleen agenten door. Gezien de nieuwe variant Vier dorpsveldwachters moet ook Zeven als doorgehaald worden beschouwd. De variant in M^3 r. 3 heeft Achterberg naderhand overgenomen in M^2. Dit geval van ‘administratie’ is in de synopsis genegeerd.
^3	Op 15 december 1953 stuurde Ed. Hoornik drie gedichten van Achterberg - dit gedicht, [939] ‘Brood en stenen’ en [940] ‘Buitengoed’ - aan E.J. Dijkster-

[p. 1017]

	huis, zijn mederedacteur van De gids. In zijn brief schreef hij dat dit gedicht reeds bij drukkerij Van Kampen was: ‘het gaat nog eens hierbij, omdat er kleine wijzigingen in zijn gekomen.’ Gezien de tekstverschillen in r. 8 en 14 is het waarschijnlijk dat dit gedicht in P is gezet op basis van een eerder, verloren gegaan, afschrift van M^1. Dat dit gebeurd moet zijn nádat Hoornik het typoscript met de gewijzigde versie (M^3) stuurde, kan worden afgeleid uit het feit dat het gedicht samen met de twee latere gedichten in P voorkomt. De nieuwe versie is dus - door Dijksterhuis of door de zetter - per abuis genegeerd. Zie verder § 44.2.2.
^4	Zie [930] ‘Deïsme’, noot 3.
^5	Literatuur over het gedicht: Fens, K., ‘“Hetzelfde woordgebruik en handgebaar”.’