Gedichten. Deel 3b. Apparaat

[877] Ballade van de gasfitter VII

Overlevering

M^1	Eerste manuscript D^1, H-62.

[p. 817]

M^2	Eerste typoscript D^1, H-64.
M^3	Tweede typoscript D^1, H-66
M^4	Derde typoscript D^1, H-67.
T	Maatstaf 1 (oktober 1953), p.
D^1	Ballade van de gasfitter, p. 13.
M^5	Kopij D^2,H-112.
D^2	Cryptogamen 4, p. 141.
M^6	Kopij D^3, H-122.
D^3	Verzamelde gedichten, p. 840.

Datering

Eind 1951/begin 1952 (M^1-2)

Vóór 7 juni 1952 (M³)

Leestekst

M²

M³ (zie p. 434)

Ontwikkelingsgang

M¹ lijkt in één en dezelfde ductus geschreven te zijn. De vele veranderingen zijn daardoor niet altijd eenduidig in bepaalde fasen onder te brengen. Toch valt er in zekere zin een volgorde te onderscheiden, doordat bepaalde gedeelten van het gedicht op verschillende plaatsen op het manuscript zijn hernomen (zie ook de afbeeldingen op p. 818 en p. 821). Deze tekstgedeelten worden in de synopsis eerst parallel gepresenteerd (M¹ I/VI). Daarna volgt de gecombineerde synopsis van M²-D³.

In M¹ schreef Achterberg eerst r. (1)-(6). Hiervan veranderde hij r. (4), verwisselde deze regel vervolgens met de oorspronkelijke r. (5), maar herstelde uiteindelijk toch weer de eerste volgorde (M¹ I/III). Daarna schreef hij na een witregel zes regels, die - zowel grafisch als tekstueel (vgl. het rijmschema) - opgevat moeten worden als het sextet (M¹ IV, r. (9)-(14)). Van dit gedeelte haalde Achterberg echter r. (12)-(14) door. Op dat moment was de eerste terzine waarschijnlijk reeds bedoeld als aansluiting op M¹ I/II, r. (5) - waarmee de tweede strofe dus volledig was -, want op de keerzijde van het blad schreef Achterberg een aanzet voor een nieuw sextet. Dit gedeelte wordt gepresenteerd als M¹ V, r. (5)-(12). Hiervan haalde Achterberg vervolgens r. (5)-(12) in één keer door en daaronder schreef hij de definitieve versie van het sextet (M¹ VI). Tenslotte heeft Achterberg met scherp potlood (fase j) nog in het gehele gedicht enkele kleine veranderingen aangebracht.

Varianten en correcties

M¹ a-j potlood

M² a-b typemachine, c potlood

Reekstitel	M^1		[ontbreekt]
	M^2-D^3		Ballade van de gasfitter

Nummer	M^1		[ontbreekt]
	M^2-D^3		vii

[p. 818]

[877] ‘Ballade van de gasfitter vii’, M¹ (voorzijde) (collectie nlmd)

[p. 819]

Ondertitel	M^1		[ontbreekt]
	M^2	a	|	|
		b	iemand van de directie
		c	[doorgehaald]
	M^3-D^3		[ontbreekt]
			M^1 I/III, r. (1)-(5):

(1)	M^1 I	a	Bij 't krieken van de		ochtend al	op pad
		a	[	]	dageraad	[	]
		j	[				],

(2)	M^1 I	a	de slaap nog in de ogen		schijnen mij
		j	[	],	[	]

(3)	M^1 I	a	een ogenblik
		a	voor een moment	de straten vogelvrij
		a	het eerste uur	[	]
		d	[		].
		j	[		],

(4)	M^1 I	a	voor ik het doel in mijn gedachten vat
		b	voorlopig heeft het doel geen postgevat
		b	geen einddoel heeft nog ergens postgevat.
	II	c	[een ongekend {zalig/geluks} gevoel is dat.]^+
	III	d	[Geen einddoel heeft nog ergens postgevat.]^+
		d	en heeft het einddoel nog Been postgevat
		d	al heeft het einddoel ergens postgevat
		j	[	].

(4/5)	M^1 I	a	[strofewit]
	II	c	[strofewit?]
	III	d	[strofewit?]

(5)

M^1 I

a

nu moest ik

[

◦

]

zonder dat

a

een ongekend

zalig gevoel

is dat.

a

[

]

{geluks [gevoel]}

[

]

II

c

G[een] [einddoel heeft nog ergens postgevat.]^+

III

d

[een ongekend {zalig/geluks} gevoel is dat.]^+

d

een

ongewoon

veilig

[

]

d

[

]

[onge]kend

[

]

[De omzetting van r. (4) en (5) in M^1 II c is door middel van een pal aangegeven; in fase d haalde Achterberg de pijl door. Het volgende tekstgedeelte staat, na een witregel, onder r. (5):]

+ [= M¹ I a, (5)]

+ [= M¹ II c, (5)]

+ [= M¹ I b, (4)]

+ [= M¹ II c, (4)]

[p. 820]

M^1 IV, r. (9)-(14):

(9)

M^1 IV

d

Iemand van de directie fietst voorbij.

(10)

M^1 IV

d

ik

steek

[

◦

]

uit medelij

e

[

]

een

hand op

en

[

]

e

[

]

haast

[

]

e

I[k]

[

]

mijn

[

]

e

[

]

groet

maar

hij kijkt nauwelijks opzij

:

e

[

],

doch

[

].

(11)	M^1 IV	d	zeker weer ruzie met		de	vrouw gehad.
		e	[	]	zijn	[	]

(11/12)

M^1 IV

d

[strofewit]

(12)	M^1 IV	d	Als		hij	mij	achteraf maar niet		beklad
		e	[	]	[h]et	hem	[	]	verdacht

(13)	M^1 IV	d	op het bureau, ik ben gesignaleerd
		e	geleken heeft dat		ik me	veel te vroeg
		e	[	]	hij me	[	]

(14)	M^1 IV	d	Daarom maar liever dalijk omgekeerd
		e	slenteren zag [breekt af]
			[M^1 IV, r. (12)-(14) werden tezamen doorgehaald; M^1 IV, r. (9)-(11) vormen vanaf dat moment de aansluiting op M^1 I/III, r. (5), want op de keerjde schreef Achterberg een aanzet voor een nieuw sextet.]
			M^1 V, r. (5)-(12):

(5)	M^1 V	f	[een	ongekend veilig is dat.]^+
		j	E[en]	[	]

(6)

M^1 V

f

[Iemand van de directie fietst voorbij.]^+

(7)

M^1 V

f

[Ik groet, doch hij kijkt nauwelijks opzij.]^+

(8)

M^1 V

f

[zeker weer ruzie met zijn vrouw gehad.]^+

(8/9)

M^1 V

f

[strofewit]

(9)

M^1 V

f

Als het hem achteraf maar niet verdacht^+

(10)	M^1 V	f	geleken heeft, dat hij me		veel te vroeg^+
		g	[	]	ophoud in^+

(11)	M^1 V	f	aantrof in buurten, waar ik niet
		g	wijken waar de gemeentewerken geen

(12)	M^1 V	f	[	◦	]	verwacht
		g	objecten hebben liggen			[breekt af]
			[M^1 V, r. (9)-(12) werden tezamen (fase h) doorgehaald)

+ [= M¹ III d, (5)]

+ [= M¹ IV d, (9)]

+ [= M¹ IV e, (10)]

+ [= M¹ IV e, (11)]

+ [← M¹ IV e, (12)]

+ [← M¹ IV e, (13)]

+ [lees: ik me]

[p. 821]

[877] ‘Ballade van de gasfitter vii’, M¹ (keerzijde) (collectie nlmd)

[p. 822]

M^1 VI, r. (9)-(14):

(9)

M^1 VI

h

Misschien vindt hij het enigszins verdacht,

(10)	M^1 VI	h	dat		ik m
		h	[	]	hij me aantreft in gemeentewijken,

(11)

M^1 VI

h

waar voor een fitter niets valt te bereiken.

(12)	M^1 VI	h	Hier	woont een jong en		onbekend	geslacht
		h	[		]	roekeloos	[	]
		i	Er	[				]

(13)

M^1 VI

h

bij ander licht. Ik ben gesignaleerd.

(14)	M^1 VI	h	Daarom mijn schreden naar de stad gekeerd.
			M^2-D^3, r. 1-14:

1

M^2-D^3

Bij 't krieken van de dageraad op pad,^+

2

M^2-D^3

de slaap nog in de ogen, schijnen mij^+

3

M^2-D^3

het eerste uur de straten vogelvrij,^+

4

M^2-D^3

al heeft het einddoel ergens post gevat.^+

4/5

M^2-D^3

[strofewit]

5

M^2-D^3

Een ongekend veilig gevoel is dat.^+

6

M^2-D^3

Iemand van de directie fietst voorbij.^+

7

M^2-D^3

Ik groet, doch hij kijkt nauwelijks opzij.^+

8

M^2-D^3

Zeker weer ruzie met zijn vrouw gehad.^+

8/9

M^2-D^3

[strofewit]

9

M^2-D^3

Misschien vindt hij het enigszins verdacht,^+

10

M^2-D^3

dat hij me aantreft in gemeentewijken,^+

11

M^2-D^3

waar voor een fitter niets valt te bereiken.^+

12

M^2-D^3

Er woont een jong en roekeloos geslacht^+

13

M^2-D^3

bij ander licht. Ik ben gesignaleerd.^+

14

M^2-D^3

Daarom mijn schreden naar de stad gekeerd.^+

+ [← M¹ I, (1)]

+ [← M¹ I, (2)]

+ [← M¹ I, (3)]

+ [← M¹ III, (4)]

+ [← M¹ V, (5)]

+ [← M¹ V, (6)]

+ [← M¹ V, (7)]

+ [← M¹ V, (8)]

+ [← M¹ VI, (9)]

+ [← M¹ VI, (10)]

+ [← M¹ VI, (11)]

+ [← M¹ VI, (12)]

+ [← M¹ VI, (13)]

+ [← M¹ VI, (14)]

Commentaar

^1	Zie [871] ‘Ballade van de gasfitter i’, noot 2 tot en met 5.