Gedichten. Deel 3b. Apparaat

[873] Ballade van de gasfitter III

Overlevering

M^1	Eerste manuscript D^1, H-62.
M^2	Eerste typoscript D^1, H-64.
M^3	Tweede typoscript D^1, H-66.
M^4	Derde typoscript D^1, H-67.
T	Maatstaf 1 (oktober 1953), p. 441.
D^1	Ballade van de gasfitter, p. 9.
M^5	Kopij D^2, H-112.
D^2	Cryptogamen 4, p. 137.
M^6	Kopij D^3, H-122.
D^3	Verzamelde gedichten, p. 836.

Datering

Eind 1951/begin 1952 (M^1-2)

Vóór 7 juni 1952 (M³)

Leestekst

M²

M³ (zie p. 432)

Ontwikkelingsgang

In M¹ zijn, op basis van grafische verschillen, slechts vier fasen met enige mate van waarschijnlijkheid te onderscheiden. Vanwege de ingewikkelde genese van het gedicht wordt M¹ eerst afzonderlijk gepresenteerd. Daarna volgt de gecombineerde synopsis van M²-D³.

[p. 802]

In M¹ a schreef Achterberg r. (1)-(7) en een aanzet tot r. (8). Door deze regels plaatste hij een vraagteken. Vervolgens bracht hij vanaf r. (4) veranderingen aan en vervolledigde hij het gedicht, dat in deze versie uit vijftien regels bestaat (M¹ b). In een duidelijk andere ductus (fase c) hernam Achterberg bovenaan het blad r. (3)-(4) (gepresenteerd als M¹ II). Waarschijnlijk schrapte Achterberg in deze fase ook r. (7), waardoor de overige regels één plaats verschuiven. In dezelfde ductus noteerde hij ook verschillende nieuwe varianten vanaf r. (5). Duidelijk te onderscheiden zijn tenslotte de veranderingen die in scherp potlood zijn aangebracht (fase d).

De eerste, voltooide typoscriptversie van M² bevat de veertien-regelige versie van M¹. In potlood voegde Achterberg alsnog de in M¹ geschrapte r. 7 toe, haalde deze vervolgens door, maar handhaafde hem tenslotte toch weer. Deze veranderingen zijn allemaal in dezelfde ductus (fase c) aangebracht.

Varianten en correcties

M¹ a-d potlood

M² a-b typemachine, c potlood

M³ a typemachine

Reekstitel	M^1		[ontbreekt]
	M^2-D^3		Ballade van de gasfitter

Nummer	M^1		[ontbreekt]
	M^2-D^3		iii

Ondertitel	M^1		[ontbreekt]
	M^2	a	|	|
		b	postbode
		c	[doorgehaald]
	M^3-D^3		[ontbreekt]
			M^1, r. (1)-(6):

(1)	M^1	a	Zal ik de woning onder water zetten
		d	[	]?

(2)	M^1	a	of	gaten in de gasgeleiding slaan?
		d	O[f]	[	]

(3)	M^1 I	a	Niemand kan mij op 't ogenblik beletten
	II	c	[		◦			]	letten
		c	ik	zie de val, moet op de			moeren			[letten]
		c	[			]	bouten			[	]
		c	[			]	fitting			[	]
		c	[			]	[fitting]s			[	]
		d	I[k]	[							]

[p. 803]

[873] ‘Ballade van de gasfitter iii’, M¹ (collectie nlmd)

[p. 804]

(4)	M^1 I	a	vlak bij uw hart en met u te vergaan.^+
		b	om hier in huis		[	]
		b	dat ik de kamer in elkaar doe gaan.
		b	dat	ik de inhoud laat verloren gaan
		b	D[at]	[		]
	II	c	en maak de denkfout haastig ongedaan.
			[{voor M^1 II, r. (3)-(4) en met een pijl ingevoegd]

(5)	M^1	a	Dan		zal	er		morgen	in de kranten staan
		b	[				]	later	[	]:
		c	[	]	zou	[				]

(6)	M^1	a	door		een noodlottig toeval			is	een fitter
		b	[	]		onbekende oorzaak		[		],
		b	[				]	vond	[	]^+
		d	‘D[oor]			[				]◦
			M^1 a-b, r. (7):

(7)	M^1	a	bij de uitoefening van zijn bestaan
		b	[	],
			[M^1, r. (7) werd in fare c doorgebaald]
			M^1, r. (8)(7)-(15)(14):

(8)	M^1	a	de g [breekt af]
		b	de dood door gasverstikking,			nevenaan
		b	[				],
(7)		c	[		]	in het aan-
			[? door M^1 a, r. (1)-(8)]

(9)	M^1	b	in de slaapkamer		was		eenzelfde	bitter
		b	[	],	[				]
(8)		c	grenzend gedeelte		[	]	het[zelfde]	[	]

(10)	M^1	b	lot aan de huiseigenares beschoren
(9)		c	[	]
		d	[	];

(11)	M^1	b	zij lag voorover met een hand naar voren
(10)		c	[	]
		d	[	],

(12)	M^1	b	waarin	een brief		geklemd zat,	die begon:
		b	welke	[	]	omknelde[,]	[	]
(11)		c	[		]	[omk]lemde[,]	[	]

+ [???? door de regel]

+ [? door vond]

[p. 805]

(13)	M^1	b	hoever ik				ooit zal gaan,			ik kom weerom.
(12)		c	[			]	ben		gegaan[,]	[	]
		c	[					]	geweest[,]	[	]
		c	[hoe]		wijd				de wereld is[,]	[	]
		c	[	]	groot				[		]
		d	“H[oe]		[groot]				[		]”

(14)	M^1	b	Klaarblijkelijk	verrast tijdens het lezen	,
(13)		c	[		]
		c	Blijkbaar werd zij	[	]◦

(15)	M^1	b	kan hier[?]	van		overspel	geen sprake wezen.
(14)		c	[					]
		c	en kan	[				]
		c	[		]	{samenhang}	[	]
		c	[		]	[overspel]	[	]
		d	[					]'
			M^2-D^3, r. 1-6:

1

M^2-D^3

Zal ik de woning onder water zetten?

2

M^2-D^3

Of gaten in de gasgeleiding slaan?

3

M^2-D^3

Ik zie de val, moet op de fittings letten

4

M^2-D^3

en maak de denkfout haastig ongedaan.

4/5

M^2-D^3

[strofewit]

5

M^2-D^3

Dan zou er later in de kranten staan:

6	M^2	a	‘door	onbekende oorzaak vond een fitter
		a	[‘]D[oor]	[	]
	M^3-D^3		|		|,
			[In M^2 c voegde Achterberg een nieuwe regel (7) toe, haalde deze in dezelfde fase door, maar maakte de doorhaling direct weer ongedaan:]
			M^2-D^3, r. (7):

(7)	M^2	c	bij de uitoefening van zijn bestaan^+
		c	[doorgehaald]
		c	[bij de uitoefening van zijn bestaan]
	M^3-D^3		|	|,
			M^2-D^3, r. 7(8)-14(15):

7	M^2	a	de dood door gasverstikking	,	in	her aan-
(8)		c	[	].	I[n]	[	]
	M^3-D^3		|				|

+ [← M¹ a, 7]

[p. 806]

8(9)	M^2		grenzend gedeelte was hetzelfde bitter
	M^3-D^3		|	|

8/9	M^2	a	[strofewit]
(9/10)		c	|	|
	M^3-D^3		|	|

9	M^2	a	lot aan de huiseigenares beschoren	;
(10)		c	|	|.
	M^3-D^3		|	|

10	M^2	a	zij	lag voorover met een hand naar voren,
(11)		c	Z[ij]	[	]
	M^3-D^3		|		|

11(12)

M^2-D^3

welke een brief omklemde, die begon:

12(13)

M^2-D^3

“Hoe groot de wereld is, ik kom weerom”.

13(14)

M^2-D^3

Blijkbaar werd zij verrast tijdens het lezen

14(15)	M^2		en kan van overspel geen sprake wezen	’.
	M^3	a	|	|.'
		a	[	]'.
	M^4-D^3		|	|

Commentaar

^1	Zie [871] ‘Ballade van de gasfitter 1’, noot 2 tot en met 5.