Gedichten. Deel 3b. Apparaat

[869] Tantalus

Overlevering

M^1	Manuscript (in twee helften gescheurd), H-75.
M^2	Manuscript (alleen r. 9-19), H-75.
T	Podium 8 (maart/april 1952), p. 101.
M^3	Typoscript, kopij D^1, H-76.
P	Proef D^1, H-78.
D^1	Cenotaaf, p. 15.
M^4	Kopij D^2, H-112.
D^2	Crytogamen 4, p. 91.
M^5	Kopij D^3, H-122.
D^3	Verzamelde gedichten, p. 792.

Datering

Vóór juni 1952

Leestekst

T

[p. 781]

Ontwikkelingsgang

De eerste aanzet van dit gedicht in anilinepotlood (M¹ a, r. 1-3) werd in potlood uitgebreid tot en met r. 8 (M¹ b-c). Het vervolg van het gedicht kwam daaronder, in verschillende stadia, tot stand. Achterberg schreef daarbij verschillende regels uit ruimtegebrek verspreid over het papier (bijvoorbeeld verticaal in de marge), waardoor de reconstructie van de genese - met name de fasering en de regeltelling - niet met volledige zekerheid is te geven. In de hiernavolgende presentatie worden de verschillende gedeelten vanaf r. 9 als aparte teksteenheden gepresenteerd (M¹ I/VII).

Eerst schreef Achterberg r. (9)-(11) (M¹ I), hernam in dezelfde hand r. (10) (M¹ II) en (her)schreef meteen daarna r. (10)-(14) (M¹ III). Deze drie teksteenheden werden elk afzonderlijk doorgehaald.

Onder M¹ III deed Achterberg een nieuwe poging met M¹ IV, r. (9)-(14), maar plaatste vervolgens een groot vraagteken door deze regels. Hij handhaafde alleen r. (9) en r. (11) en schreef twee nieuwe regels, die daar vermoedelijk op aan moesten sluiten (M¹ V, r. (9)-(12)).

Hiervan bleven weer drie regels over: r. (9) behield dezelfde plaats, r. (10)-(11) werden beide door M¹ ddel van een pijl ingelast in een nieuw tekstgedeelte, dat rechts in de marge en verticaal geschreven werd (M¹ VI, r. (9)-(14)). Onderaan het blad noteerde Achterberg tenslotte, in dezelfde ductus als M¹ VI, de laatste twee regels van het gedicht (M¹ VII, r. (15)-(16)).

M² is een netafschrift (met varianten) en bevat van dit gedicht alleen r. 9-16. Het ligt voor de hand te veronderstellen dat Achterberg, omwille van de overzichtelijkheid, de regels (9)-(16) van M¹ overgeschreven heeft op M². Gezien de tekstverschillen tussen de laatste schrijflaag van M¹ en de versie M² (er zijn bijvoorbeeld drie nieuwe regels bijgekomen) is het echter heel goed mogelijk dat er nog een - verloren gegaan - tussenstadium is geweest.

Varianten en correcties

M¹ a anilinepotlood, b-k potlood

M² a-b potlood

M³ a typemachine, b potlood

P a gedrukt, b potlood

M⁴ a gedrukt, b potlood (in de hand van D. Wolthers)

M^1, T-D^3, r. 1-8:

Titel	M^1	a	[ontbreekt]
		k	Tantalus
	T-D^3		|	|

1	M^1	a	De		dag heeft d[xxx] verborgen				deel aan u
		a	[	]	{[dag]en nemen openlijk}				[	]
		b	[De dag heeft]				in 't [verborgen]	aan u deel.
		b	[			]	in de verte	[		]
	T-D^3		|							|

[p. 782]

2	M^1	a	Zoek voor		uzelve	bij		het
		a	[				]	de ronde		roep
		b	[	]	mij[zelve]	[			]	blinde^+
		c	[	]	U[zelve]	[					]
	T-D^3		|	|	uzelve	|					|

3	M^1	a	die van de koekoek is		[breekt af]
		b	roep van de koekoek		die		het niet kan vinden
		b	[			]	{kan het niet beginnen}^+
		c	[			]	[het niet kan vinden]
		k	[	],	[			],
		k	[	]◦	[			]
	T-D^1		|					|
	M^4	a	|					|
		b	[					];
	D^2-D^3		|					|

4	M^1	b	ben ik	[	◦	]	evenveel
		c	verloren en behouden				[evenveel]^+
		k	[					],
	T-D^3		|					|

4/5	M^1	b	[strofewit]
	T-D^3		|	|

5	M^1	b	verbergen u de bossen van fluweel
	T-D^3		|	|

6	M^1	b		en openbaren u de snelle hinden
		k	[		],
	T-D^3		|		|

7	M^1	b	verschenen en verdwenen		met		de winden
		b	[	]	{op	}	[	]^+
		k	[	]	[2	]	[	],
	T-D^3		|	|	op		|	|
			[? door M^1, r. 6-7]

8	M^1	b	die openingen waaien in 't struweel.
		b	die golven als de wolven in 't struweel.
	T-D^3		|	|

8/9	M^1	d	[strofewit]
	T-D^3		|	|
			M^1 I/III, r. (9)-(14):

(9)

M^1 I

d

Gij duizelt langzaam tussen plaats en tijd

+ [? door mij]

+ [? door de regel]

+ [? na behouden]

+ [? door op en met]

[p. 783]

[869] ‘Tantalus’, M¹ (in twee helften gescheurd) (collectie nlmd)

[p. 784]

(10)	M^1 I	d	en weet niet meer te kiezen		om te zijn^+
		e	[	]	{nu de ene}^+
	II	f	|	|	want de ene^+
		f	{en kunt niet kiezen nu de ene}^+
	III	g	nu ze afzonderlijk voor u bestaan
			[De beide leningen uit M^1 II, r. (10) werden (fase g) tezamen doorgehaald]

(11)	M^1 I	d	nu ze afzonderlijk voor u bestaan^+
	III	g	en weet niet		tuss
		g	[	]	te beslissen tussen beide
		g	|	|	meer te kiezen om ze beide
			[M^1 I, r. (9)-(11) werden (fase f) tezamen doorgehaald; r. (9) moet echter meegelezen blijven worden]

(12)

M^1 III

g

daarmede in u op te laten gaan

(13)	M^1 III	g	Zooals	ik u van verre onderscheidde
		g	[Zo]d[a]t	[	]

(14)	M^1 III	g	het afgesproken uur dat u verbeid
			[???? door M^1 III, r. (13)-(14); M^1 III, r. (10)-(14) werden vervolgens (fase h) tezamen doorgehaald]
			M^1 IV, r. (9)-(14):

(9)	M^1 IV	h	gij	duizelt langzaam tussen plaats en tijd	,
		h	G[ij]	[	]◦

(10)	M^1 IV	h	en kunt ze		niet meer
		h	[	]	van elkaar		niet	onderscheiden
		h	zonder ze		[	]	te	[		]

(11)

M^1 IV

h

nu ze afzonderlijk voor u bestaan

(12)	M^1 IV	h	en tegelijkertijd
		h	op elke plek en tegelijkertijd

(13)

M^1 IV

h

gij weet niet meer te kiezen om ze beide

(14)	M^1 IV	h	als leven in u op te laten gaan.
		h	om weer [als leven in u op te] [gaan.]
			[? door M^1 IV, r. (9)-(14); r. (10) en r. (12)-(14) werden (fase i) afzonderlijk doorgehaald]
			M^1 V, r. (9)-(12):

(9)

M^1 V

i

[Gij duizelt langzaam tussen plaats en tijd],^+

+ [? door kiezen;? door te zijn]

+ [? door nu de ene]

+ [? door meer]

+ [? door de regel]

+ [? door de regel]

+ [= M¹ IV, (9)]

[p. 785]

(10)

M^1V

i

[nu ze afzonderlijk voor u bestaan].^+

(11)

M^1 V

i

Ze zijn u op dezelfde wijze kwijt

(12)	M^1 V	i	en blijven u aan		weerskanten	verbeiden
		i	[	]	{beide [kanten]}	[	]
			[? door M^1 V, r. (12) beide en weers;? door verbeiden;? door M^1 V, r. (11)-(12); r. (12) werd doorgehaald, r. (10)-(11) werden met een pijl in het volgende tekstgedeelte ingevoegd:]
			M^1 VI/VII, r. (9)-(16):

(9)

M^1 VI

j

[Gij duizelt langzaam tussen plaats en tijd,]^+

(10)

M^1 VI

j

[nu ze afzonderlijk voor u bestaan.]^+

(11)	M^1 VI	j	Er valt geen					afspraak tussen on
		j	[				]	{overeenkomst}
		j	Gij weet geen nieuwe afspraak meer te maken^+
		j	Ik kan geen nieuwe afspraak met u maken
		j	Er		valt	geen nieuwe afspraak meer te maken.
		j	[	]	is	[			]
			[? door M^1 VI j, r. (11) overeenkomst en afspraak]

(12)

M^1 VI

j

[Ze zijn u op dezelfde wijze kwijt]^+

(13)	M^1 VI	j	en blijven u		aan	weerskanten		bewaken
		j	[	]	van	[			]
		j	[				]	{genaken:}
		j	[				]	[genaken:]
			[? door M^1 VI j, r. (13) genaken en bewaken]

(14)	M^1 VI	j	Trefpunt en stonde,		bed	en nieuwe maan,
		j	[	]	{sponde}	[	]
		j	[	]	[bed]	[	]

(15)	M^1 VII	j	Zonde	en zaligheid		[	◦	]
		j	[		]	opnieuw	gedaan	.
		j	z[onde]	[				],

(16)	M^1 VII	j	God en de eeuwigheid ten overstaan.
			[Het gedeelte van M^1 waarop r. (9)-(16) staan, werd in zijn geheel doorgehaald]
			M^2-D^3, r. 9-19:

9

M^2-D^3

Gij duizelt langzaam tussen plaats en tijd,^+

10	M^2	a	nu ze afzonderlijk voor u bestaan^+
		b	[	].
	T-D^3		|	|

+ [= M¹ IV, (n)]

+ [= M¹ V, (9)]

+ [= M¹ V, (10)]

+ [? door nieuwe]

+ [= M¹ V, (11)]

+ [← M¹ VI, (9)]

+ [← M¹ VI, (10)]

[p. 786]

11	M^2	a	en weet	geen nieuwe afspraak meer te maken.^+
		b	Er is	[	]
	T-D^3		|		|

12

M^2-D^3

Ze zijn u samen en elkander kwijt^+

13	M^2	a	en blijven u op hun		manier	genaken,^+
		b	[	]	wijze	[	]
	T-D^3		|				|

14	M^2	a	gelijk aanwezig,		overal, a
		a	[	]	elke kant, altijd,
	T-D^3		|			|

15	M^2-M^3		om in de oude toestand te geraken	:
	P	a	|	|;
		b	[	|:
	D^1-D^3		|	|

16	M^2	a	als situatie in u op te gaan	:
		b	[	];
	T-D^3		|	|

17	M^2	a	trefpunt en stonde,		bed en		nieuwe	maan,^+
		b	[	]	sponde -		[		]
		b	[	]	[bed en]		[		]
	T		|						|
	M^3	a	|						|
		b	[			]	volle	[	]
	P-D^3		|						|

18	M^2	a	Zonde	en zaligheid opnieuw gedaan,^+
		b	z[onde]	[	]
	T-D^3		|		|

19

M^2-D^3

God en de eeuwigheid ten overstaan.^+

+ [← M¹ VI, (11)]

+ [← M¹ VI, (12)]

+ [← M¹ VI, (13)]

+ [← M¹ VI, (14)]

+ [← M¹ VI, (15)]

+ [← M¹ VI, (16)]

Commentaar

^1	De eerste aanzet van dit gedicht (M^1) is waarschijnlijk van oudere datum (wellicht 1946-1948?), gezien de overeenkomsten in papiersoort en schrijfstoffen met andere manuscripten (zie de Lijst van documentaire bronnen, H-75).
^2	M^1 bestaat uit twee helften van oorspronkelijk één blad. De bladen van M^1 en M^2 zijn op een gegeven moment aan elkaar gehecht geweest, getuige de roestsporen van een paperclip.
^3	Zie [866] ‘Gehenna’, noot 1.