Gedichten. Deel 3b. Apparaat

[p. 692]

[842] Chrysoliet

Overlevering

M^1	Manuscript, H-49.
T	De gids 113.1 (juni 1950), p. 403.
M^2	Typoscript, kopij D^1, H-50.
P	Proef D^1, H-51.
D^1	Mascotte, p. 7.
M^3	Kopij D^2, H-112.
D^2	Cryptogamen 4, p. 47.
M^4	Kopij D^3, H-122.
D^3	Verzamelde gedichten, p. 748.

Datering

April 1949/vóór 7 mei 1950

Leestekst

T

Ontwikkelingsgang

De eerste schrijflaag van dit gedicht (M¹ a) bevat r. 1-13, inclusief de titel ‘Bergvolk’, maar met een nog opengelaten regel 4. Onder dit tekstgedeelte noteerde Achterberg: ‘chrysoliet-goudsteen’ (door mij opgevat als een losse aantekening). Vervolgens bracht hij in de tot dan toe geschreven regels veranderingen aan (r. 4 werd ook ingevuld) en noteerde hij in dezelfde ductus (M¹ b) onder ‘chrysoliet-goudsteen’ het woord ‘Porfieromanen’. Dit is door mij opgevat als alternatief voor r. 1 ‘Cementomanen’. Vervolgens haalde Achterberg van dit gedeelte r. 11-13 door en schreef hij onder de twee notities drie nieuwe regels (M¹ II c, r. 11-13). In veel scherper potlood (M¹ d) werd het gedicht voltooid. In dit stadium (M¹ III) voegde Achterberg onder andere een nieuwe regel 9 toe, schrapte hij de regels uit M¹ II (inclusief de notities) en schreef onderaan het blad de uiteindelijke r. 12-14.

Varianten en correcties

M¹ a-d potlood

Titel	M^1	a	Bergvolk
		d	Chrysoliet
	T-D^3		|	|

1	M^1	a	Cementomanen	met rotskiezelogen,
		b	{^porfieromanen}	[	]^+
		b	[Cementomanen]	[	]
		b	{^P[orfieromanen]}	[	]
		d	Bergwandbewoners	[	]
	T-D^3		|		|

+ [? door porfieromanen]

[p. 693]

[842] ‘Chrysoliet’, M¹ (collectie nlmd)

[p. 694]

2	M^1	a	edele stenen			in hun bruin gezicht,
		b	als edelstenen			[	]
		b	gezet in		hun	porfier van [hun] [gezicht,]
		b	[	]	[h]et	[		]
	T-D^3		|					|

3	M^1	a	kijken tot aan het einde van het licht
		d	[	],
	T-D^3		|	|

4	M^1	a	[					◦		]
		b	en worden				d
		b	[			]	in geen dagreizen bedrogen
		b	dat in de valleien staat gebogen.
		b	[	]	ver [in		de valleien staat gebogen.]
		b	[	]	{over}		[			]
		b	dagreizen ver de wereld ingebogen.
	T-D^3		|						|

4/5

M^1-D^3

[strofewit]

5

M^1-D^3

Binnen hun bergen, groot en onbewogen,

6

M^1-D^3

doen zij hun wezen voor geen diepte dicht.

7	M^1		Vleugels vermoed ik in het evenwicht	,
	T-D^3		|	|◦

8

M^1-D^3

waarmee zij klimmen naar het hemelhoge.

8/9

M^1-D^3

[strofewit]

9	M^1 I	a	Onder de loupe van hun kristallen blik^+
	III	d	Wij houden stil en vragen naar de weg.
	T-D^3		|	|

10	M^1 I	a	staat onze auto als een raderdier.^+
	III	d	[Onder de loupe van hun kristallen blik]^+
	T-D^3		|	|

11	M^1 I	a	ik open het portier, wil de weg vragen
	II	c	de ene tunnel uit de ander in
	III	d	[staat onze auto als een raderdier.]^+
	T-D^3		|	|

11/12	M^1 I	a	[strofewit?]
	II	c	[geen strofewit]
	III	d	[strofewit]
	T-D^3		|	|

+ [← [829] M¹ c, 11]

+ [← [829] M¹ c, 11]

+ [= M¹ I a, 9]

+ [= M¹ I a, 10]

[p. 695]

12	M^1 I	a	maar hoor niet wat ik zeg met harde slagen
	II	c	alsof		wij	zijn gevangen in een schrik
		c	[	]	[w]e	[		]
	III	d	Ik hoor heel in de verte wat ik zeg.
	T-D^3		|				|

13	M^1 I	a	slaat al mijn bloed tegen [breekt af]
	II	c	die ons		do[?]
		c	[	]	niet meer ontkomen doet van hier
	III	d	Ik ben een vreemdeling. Een vreugdeschrik
	T-D^3		|			|
			[Onder M^1 I a, r. 13 noteerde Achterberg een losse aantekening: chrysoliet-goudsteen; M^1 I/II, r. 11-13 zijn elk in één keer (respectievelijk in fase c en d) doorgehaald]

14	M^1 III	d	slaat door mij heen: hoe kwam ik ooit tot hier?
	T-D^3		|	|

Commentaar

^1	Dit gedicht is geïnspireerd op de Franse reis die Achterberg en zijn vrouw samen met het echtpaar Ter Kuile hebben gemaakt in april 1949. Volgens Chetty ter Kuyle is de directe aanleiding een ontmoeting met Franse werklieden ‘in een hele smalle kloof in de bergen. Links en rechts waren de rotswanden opgeblazen met dynamiet om kalk te winnen. De zijkanten van de weg lagen bezaaid met brokstukken die naar beneden waren gekomen. Daartussen liepen de arbeiders, helemaal wit van het kalkstof. Ze hadden een soort juten zakken over het hoofd waarin alleen voor de ogen ruimte was uitgespaard. Het was een weg waar normaal niemand kwam, vandaar dat wij nogal wat bekijks trokken toen we met onze Ford met Nederlandse nummerplaat over die weg kwamen aanrijden. De werklieden hielden meteen op en kwamen op de auto toelopen en omsingelden ons, want zoiets hadden ze nog nooit gezien. Zelfs de mannen die tegen de bergwanden aan het werk waren, kwamen naar beneden om te kijken wie daar nu wel de pas binnen kwamen rijden.’ Zie verder § 36.1.
^2	Gezien de tekstuele overeenkomsten met [829] ‘Vercors’ is het waarschijnlijk dat beide gedichten in dezelfde tijd (tussen april en september 1949) zijn geschreven. De voltooiing van dit gedicht (met name M^1, fase d) heeft wellicht later plaatsgevonden: pas in mei 1950 stuurde Achterberg het in bij De gids (zie noot 3).
^3	Op 7 mei 1950 stuurde Achterberg dit gedicht en [843] ‘Jeanne d'Arc’ aan Jaap Romijn, ter aanvulling van de twee gedichten die nog bij De gids lagen. Zie [826] ‘Parhelium’, noot 1 en verder § 36.3.4.