Gedichten. Deel 3a. Apparaat

[445] ‘De ruimte, die u verliet,’

Overlevering

M^1	Typoscript, oorspronkelijk collectie J.Th. Stakenburg, H-16.
M^2	Typoscript, collectie J. Vermeulen, H-20,v.
D^1	Limiet, p. 8.
P^1	Eerste proef D^2, H-88.
P^2	Tweede proef D^2, H-89.
D^2	Cryptogamen iii, p. 38.
M^3	Kopij D^3, H-122.
D^3	Verzamelde gedichten, p. 395.

Datering

Vóór 1942

Leestekst

M¹

Varianten en correcties

M² a typemachine, b potlood (in de hand van J. Vermeulen)

Reekstitel	M^1	[ontbreekt]
	M^2-D^3	Kandinsky

Nummer	M^1	[ontbreekt]
	M^2	iii
	D^1-D^3	ii

1	M^1	De ruimte,	die u verliet		,
	M^2	Ruimte,	|			|
	D^1-D^3	|		|	◦

[p. 304]

			[De volgende regel ontbreekt in M^1 en M^2 a:]
			M^2 b-D^3, r. (3):

(3)	M^2	b	wij	waren één heelal
	D^1-D^3		- wij	|	|-
			M^1-D^3, r. 3(4)-11(12):

5(6)	M^1-2		achter iedere verte		;
	D^1-D^3		|	|.

6(7)	M^1		een	rechte kromming in het niet
	M^2		|		|,
	D^1-D^3		Een	|	|◦

7(8)	M^1		uit mijn		momenten.
	M^2-D^3		|	|	fragmenten.

11(12)	M^1		onuit-te-zeggen.
	M^2-D^3		in bolsegmenten.

Commentaar

^1	Zie [427] ‘Nachtwind en ritseling’, noot 1.
^2	In M^2, afkomstig uit het materiaal van de geplande bundel Embryo (zie § 17.1), is dit het derde gedicht van de reeks ‘Kandinsky’. De andere twee gedichten zijn [487] ‘Embryo’ (‘Kandinsky i’) en [495] ‘De koudepunten van uw dood’ (‘Kandinsky ii’). Vanaf D^1 is de volgorde van de gedichten in de reeks veranderd. Zie verder § 19.
^3	Op 20 januari 1944 schreef Achterberg aan Jan Vermeulen: ‘Ik lees nu in Zutphen “per post”. Kandinsky, merkwaardig, merkwaardig. 40 blz. tekst van hemzelf en talrijke reproducties.’ Mogelijk is de keuze van de reekstitel geïnspireerd op deze lectuur. Volgens Achterberg-Uitgevers, dl. 2, p. 91 is het desbetreffende boek Über das Geistige in der Kunst uit 1912.
^4	Literatuur over het gedicht: Piere, J. de, ‘Van Kandinsky naar Achterberg: het “duizendjarig rijk des punts”.’