Gedichten. Deel 2. Commentaar

[p. 595]

51 Verzamelde gedichten

51.1 Voorgeschiedenis

Het eerste plan voor een volledige uitgave van Achterbergs gedichten was reeds in het najaar van 1959 gemaakt. In een gesprek met uitgeverij Querido werd vastgelegd dat het verzameld werk op zijn vroegst in het voorjaar van 1961 zou kunnen verschijnen, om de bundel Vergeetboek - die op dat moment in voorbereiding was - eerst een kans van verspreiding te geven.¹ Uit de brief die Fred von Eugen naar aanleiding van dit gesprek aan Achterberg stuurde, valt op te maken dat ook reeds over de samenstelling en uitvoering van de bundel van gedachten was gewisseld. Hij schreef:

Wij waren het er over eens, dat je de typografische indeling van die uitgave, ‘stapelen enz.’, met vertrouwen aan ons kunt overlaten.
Ik ben erg blij, dat wij het zo voortreffelijk en op zo'n plezierige manier over alles eens werden.²

Ook werd afgesproken dat de uitgave zou worden samengesteld op basis van de drie reeds verschenen Cryptogamen-bundels. Op 11 november 1959 stuurde Alice von Eugen-van Nahuys Achterberg werkexemplaren van deze bundels ‘met het oog op veranderingen die je wilt aanbrengen’.³

Begin maart 1960 heeft mevrouw Von Eugen een onderhoud gehad met J. Hulsker, het Hoofd van de afdeling Kunsten van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, om te informeren naar de mogelijkheden voor subsidiëring van de uitgave en van het honorarium dat Achterberg zou ontvangen. Dit laatste was niet mogelijk, zoals blijkt uit wat Von Eugen naar aanleiding van de ontvangst van het aanvraagformulier aan Hulsker schreef:

Dit is wel een beperkte opgave van wat wij op onze beurt moeten opgeven. Er ontbrak n.l. een post voor banden en een post voor honorarium.
Toen ik bij U was, vertelde ik U, dat in het geval van de verzamelde gedichten van Gerrit Achterberg, de honorariumpost afweek van honorarium-berekeningen bij andere auteurs. Gerrit Achterberg krijgt n.l. een honorarium van 15% niet alleen over de ingenaaide uitgave, maar over het gebonden boek.

1 Zie hiervóór, § 50.3.

2 Doorslag brief, 29 september 1959, Querido-archief, Amsterdam.

3 Doorslag brief, Querido-archief, Amsterdam.

[p. 596]

Wat moeten wij daar nu mee aan? Als de banden- en honorariumpost niet wordt opgevoerd, krijgt men een totaal ander beeld van de kosten. U weet, dat onze subsidieaanvrage twee bedoelingen heeft:
1. Het vermelde werk van Gerrit Achterberg niet te duur te maken.
2. Gerrit Achterberg van een honorarium te voorzien, waarvan hij weer enige tijd kan leven.
Misschien is er de mogelijkheid dat wij geen subsidie voor de uitgave, dus druk, papier, etc. etc. aanvragen, maar uitsluitend voor het honorarium.⁴

Hierop is er telefonisch overleg gevoerd tussen Querido en het Ministerie. De uitkomst kan zijn geweest dat een subsidie-aanvraag voor honorarium een kans op toekenning maakte, indien de uitgever zou trachten de kosten voor de uitgave te beperken. Anders is het moeilijk te verklaren dat Querido bij de calculatie is uitgegaan van een ‘gestapelde’ uitgave, terwijl men wist hoezeer Achterberg daartegen gekant was. In de begeleidende brief lichtte mevrouw Von Eugen haar aanvraag als volgt toe:

Het lijkt mij overbodig aandacht te vragen voor de betekenis van een onzer grootste dichters en het nut van een eendelige, handzame uitgave van diens Verzamelde Gedichten. Wel zou ik u erop willen wijzen, dat wij in de nieuwe uitgave de verzen ‘gestapeld’ hebben, zodat het ruimteverlies zo gering mogelijk is. Wij konden hierdoor de omvang terugbrengen tot 512 pagina's. Wij zijn uitgegaan van een oplage van 2000 exemplaren.⁵

Volgens mevrouw Von Eugen zou dit bij een normale calculatie neerkomen op een prijs van f 26,50 per boek, wat zij ‘ten enenmale uitgesloten’ achtte:

De liefhebbers van Achterberg hebben zijn werk ongetwijfeld in de losse bundels; wij moeten dus een nieuw publiek zoeken, hoofdzakelijk onder de jongeren en dus minder draagkrachtigen. Wij zouden derhalve van een imaginaire prijs willen uitgaan en deze niet hoger stellen dan f 17,50 voor het gebonden boek. [...]
Het is ons een grote eer en een bijzonder genoegen de Verzamelde Gedichten van Gerrit Achterberg te verzorgen. Een grote investering is daarmee echter gemoeid, die gezien de uiterste prijs van f 17,50 niet snel zal zijn goed te maken.
Het lijkt ons derhalve verantwoord voor deze bijzondere uitgave een subsidie aan te vragen, bestaande uit

4 Brief, 18 maart 1960, archief wvs, map 823, waar ook de hierná geciteerde correspondentie zich bevindt. Ik dank F.R.W. Stolk, die mij op deze gegevens attendeerde.

5 Brief, 30 maart 1960. Bij de brief bevindt zich een proefdrukje van vier ‘gestapelde’ gedichten (op twee pagina's): [920] ‘Gemeentereiniging’, [924] ‘Nachtwaker’, [87] ‘Vrouw’ en [105] ‘De wil der wegen’. De proef is zonder Achterbergs medewerking vervaardigd en blijft in deze uitgave verder buiten beschouwing.

[p. 597]

a. het honorarium van de auteur, groot f 4797,50, zodat deze niet afhankelijk is van de verkoop en het bedrag hem, hetzij ineens hetzij in twee termijnen, kan worden uitgekeerd;
b. het restant van het directe tekort, zijnde f 2131,66.

Op 6 april 1960 stuurde Hulsker de aanvraag van Querido aan de Raad voor de Kunst, die op 11 juni 1960 haar advies uitbracht:

Ten aanzien van deze aanvraag is de afdeling van mening, dat het uitgeven van zulk een verzameling tot het normale uitgeversrisico behoort. Vrijwel al het werk van de dichter Achterberg is in druk verschenen en het wordt met redelijk commercieel succes verkocht. Bovendien is het oeuvre van deze dichter nog zeker niet afgesloten, zodat van ‘verzameld werk’ in de eigenlijke betekenis van het woord niet kan worden gesproken.
De afdeling besloot daarom U te adviseren dit verzoek af te wijzen.

Hulsker nam het advies over, en stelde op 12 juli 1960 uitgeverij Querido hiervan officieel in kennis.

Het is mogelijk dat Querido reeds eerder op de hoogte is gebracht van de negatieve uitslag, en dat dit een overweging is geweest om eerst nog een vierde Cryptogamen-bundel uit te brengen.⁶ Daartoe is namelijk besloten tijdens een gesprek dat Tine van Buul en Fred von Eugen in de eerste week van juli met Achterberg hadden. Op 11 juli 1960 bevestigde Tine van Buul de nieuwe afspraken: Cryptogamen 4 zou in het voorjaar van 1961 verschijnen, Verzamelde gedichten in het voorjaar van 1965, ter gelegenheid van de zestigste verjaardag van de dichter:

In het voorjaar van 1965 zullen wij dan met de dundrukuitgave komen van je ‘Verzamelde Gedichten’. De persklare kopij hiervoor zullen wij in het voorjaar van 1964 in huis hebben. De correctie in het deel dat door Stols is uitgegeven, zal voorzover het zetfouten betreft, door ons worden waargenomen naar de oude losse bundels - zodra dat gebeurd is, zullen wij jou het exemplaar met deze correcties doen toekomen.
En wat de bundel betreft, die nog bij jou in de kast ligt: wij kunnen alleen maar hopen, dat wij die binnen niet al te lange tijd ook kunnen gaan uitgeven.

Met de laatste opmerking doelde Tine van Buul hoogstwaarschijnlijk op de bundel Asyl, waarvan Achterberg zich - ook blijkens de latere herinneringen van A. Middeldorp en Bert Bakker - afvroeg of hij deze in de Verzamelde gedichten zou opnemen.⁷ De werkexemplaren van Cryptogamen 4 en Vergeetboek ontving Achterberg na verschijning van deze bundels, respectievelijk op 27 maart en 10 november 1961. Inmiddels had hij ook

6 Zie hiervóór, § 49.1.

7 Zie respectievelijk § 31.4.2 en § 52.1.

[p. 598]

verschillende lijstjes aangelegd met aantekeningen voor de beoogde uitgave: correcties van zetfouten, nieuwe varianten, aanvullingen voor de in de bundels opgenomen bibliografische gegevens en algemene aantekeningen. Uit november of december 1961 dateert het volgende lijstje met zakelijke en praktische punten die Achterberg blijkbaar nog met uitgeverij Querido wilde bespreken:

dundruk Q. zeggen:

1	contract. © met omschrijving				{...dan na toestemming auteur/uitg.?
2	nummeren op balk. Pers romeins
3	niet stapelen (chronologie)
4	25 presentex. ook 1. Ook werkex. Luxe? (nummeren a, b, enz.)
5	copy terug
6	uitvoering
7	alle recensies
8	oplaag
9	prijs
10	roalty [sic]
11	f 500 - per jaar + afrekening
12	correctie daar
13	inhoudsopgaven			{ titels per bundel
				{ beginregels alph.
14	handschrift/portret/handtekening
15	bibliografie		{ bundels
			{ tijdschr. publicatie
16	varianten
17	werkex. Vergeetb.
18	In land v/d dichter (Gab. Smit) f 5. - op giro Querido (Ik kreeg bewijsex)^8
		d
19	uit mijn gezicht vandaan^9

Volgens Cathrien Achterberg-van Baak vond de laatste bemoeienis van de dichter met zijn uitgave plaats op 17 januari 1962 - de dag van zijn overlijden - in een boekhandel te Amsterdam, waar Achterberg de Verzamelde gedichten van Slauerhoff inkeek: ‘toen zei hij nog: kijk, zo bedoel ik het. 't Was net of hij het me nog eens even goed wilde zeggen hoe het moest worden.’¹⁰

8 Op 15 december 1961 vroeg Tine van Buul aan Achterberg of hij toestemming had gegeven voor de opname van [793] ‘Euclides’ in de bloemlezing In het land van de dichter (red. G. Smit, tweede druk, Utrecht etc., 1961), waarvoor Querido f 5, - aan honorarium had ontvangen (doorslag brief, Querido-archief, Amsterdam).

9 Dit betreft een zetfout in [980] ‘Reservaat’, r. 2 (zie de commentaar bij het gedicht).

10 Brief van J.C. Achterberg-van Baak aan H.C. Touw, 24 januari 1971. Het betreft de zesde druk van Slauerhoffs Verzamelde gedichten ('s-Gravenhage etc., 1961).

[p. 599]

51.2 Kopij voor de bundel

De kopij van Verzamelde gedichten bestaat uit de losgescheurde bladzijden van Oude cryptogamen (1951), de tweede druk van Cryptogamen (1953), Cryptogamen iii (1954), Cryptogamen 4 (1961) en Vergeetboek (1961). De afzonderlijke bundels zijn geplaatst in chronologische volgorde van verschijnen van de eerste druk, met uitzondering van Morendo, Inertie en Sintels. Deze bundels staan in dezelfde volgorde als waarin zij in Oude cryptogamen waren opgenomen.¹¹

De kopij bevat alle door de auteur zelf gepubliceerde bundels, met uitzondering van zijn eersteling, De zangen van twee twintigers, die Achterberg niet meer tot zijn poëtisch oeuvre wenste te rekenen.¹² Verder ontbreken de ongebundelde gedichten - al dan niet gepubliceerd -, waaronder de reeds eerder genoemde gedichten uit de bundel Asyl.¹³ De twee laatste gedichten [1015] ‘Critische massa’ en [1016] ‘Anti-materie’ en de nieuwe versie van [848] ‘Vrijgezel’ (‘Fall-out’) zijn niet in de kopij overgeleverd, maar zouden wel in de eerste druk van Verzamelde gedichten worden opgenomen (zie § 51.3).

Achterberg heeft zelf geen varianten en correcties in de kopij aangebracht. Dat vertrouwde hij toe aan Daisy Wolthers, ‘huisvriendin’ van het echtpaar Achterberg en vanwege haar werkzaamheden bij Bert Bakker en het Letterkundig Museum daartoe de aangewezen persoon.¹⁴ Zij nam de veranderingen over van de lijstjes die Achterberg aan de hand van Oude cryptogamen, Cryptogamen (tweede druk) en Cryptogamen iii had vervaardigd (zie de afbeeldingen op p. 600-601). Van de in 1961 gepubliceerde bundels Cryptogamen 4 en Vergeetboek hebben geen correctielijsten bestaan: de kopij van dat gedeelte bevat tenminste geen veranderingen.¹⁵

Achterberg beschouwde zijn correctielijsten niet als volledig, want bovenaan de lijst bij de tweede druk van Cryptogamen noteerde hij: ‘bij herdruk Cryptogamen corrigeren op de oorspronkelijke bundels en op 1e druk’. Eronder staat: ‘klank-n handhaven? ook in andere Cryptogamen?’, waaruit blijkt dat hij overwoog om de in de Cryptogamen-bundels

11 Zie § 38.6. De volgorde van de bundels in de kopij is overeenkomstig de eerste druk van Verzamelde gedichten (zie § 51.4). De volgorde van Radar en Sphinx komt strikt genomen niet overeen met de exacte verschijningsdata: Sphinx verscheen begin mei 1946, Radar enkele weken later.

12 Zie hiervóór, § 2.3.2.

13 Zie hiervóór, § 51.1.

14 Mondelinge mededeling van D. Wolthers aan mij.

15 Alleen in [980] ‘Reservaat’, r. 2 is een zetfout verbeterd, conform Achterbergs aantekening op het in § 51.1 weergegeven lijstje.

[p. 600]

Correctielijstje Cryptogamen iii. De door Achterberg genoteerde veranderingen zijn door Daisy Wolthers in de kopij van Verzamelde gedichten aangebracht. Afgebeeld is [747] ‘Terreur iii’ (p. 196) (collectie nlmd)

[p. 601]

[p. 602]

nog gehandhaafde naamvalsspelling in de nieuwe uitgave te schrappen. Verder twijfelde Achterberg blijkens de lijstjes nog over een tweetal varianten. Voor de reeks [408-410] ‘Pastiches’ overwoog hij de titel ‘Portretten’ en bij [494] ‘Kleine kaballistiek voor kinderen’ noteerde hij: ‘regels 11 en 12 worden: [/] de 5 is een oud wijf [/] heeft altijd pijn in 't lijf’. Beide alternatieven zijn van een vraagteken voorzien, waaruit blijkt dat Achterberg geen definitieve keuze heeft gemaakt.¹⁶ Mogelijk zijn er nog andere kwesties blijven liggen. Aan het eind van zijn leven schijnt hij bijvoorbeeld tegen A. Middeldorp te hebben gezegd dat de eerste versie van [848] ‘Vrijgezel’ in Mascotte (en dus in de Verzamelde gedichten) mocht ‘terugkeren’, omdat de laatste versie van het gedicht (‘Fall-out’) geen enkele regel meer met ‘Vrijgezel’ gemeen had. Een vervolg aan deze intentie heeft Achterberg echter op geen enkele wijze meer gegeven.

16 Om die reden zullen de veranderingen niet zijn overgenomen in de kopij. Zie verder de commentaar bij de gedichten.

51.3 Voorbereidingen voor de bundel

Na het plotselinge overlijden van Achterberg werd besloten de Verzamelde gedichten vervroegd te laten verschijnen, en werden de voorbereidingen voor de uitgave in versneld tempo voortgezet. Op 3 augustus 1962 kwamen Tine van Buul, Reinold Kuipers, Cathrien Achterberg-van Baak, Bert Bakker en Daisy Wolthers bijeen om te overleggen in welke vorm Verzamelde gedichten uitgegeven moest worden. Hierbij werden verschillende punten van Achterbergs laatste aantekenlijstje (zie hiervóór, § 51.1) alsnog besproken, zoals blijkt uit het verslag dat Tine van Buul op 8 augustus 1962 aan mevrouw Achterberg stuurde:

[1]	In de te maken dundruk-editie zullen alle bundels in de volgorde, waarin zij oorspronkelijk zijn verschenen, worden opgenomen. Wij zullen dus alleen de gedichten opnemen, die Gerrit zelf reeds openbaar heeft gemaakt; wij zullen ons houden aan zijn laatste versie.
[2]	Als illustraties zullen een portret en een facsimile van een ondertekend gedicht in handschrift worden opgenomen.
[3]	Alle gedichten zullen op een nieuwe bladzijde beginnen, er zal dus niet worden ‘gestapeld’.
[4]	De gehele oplage zal door een calligraaf en niet met een numeroteur, omdat het hiermee zo lelijk wordt, worden genummerd; de recensie-exemplaren zullen weer Romeins worden genummerd.
[5]	Behalve de inhoud volgens de titels van de bundels en de gedichten op paginanummer zal in het boek ook een register volgens de beginregels van de verzen op alfabet worden opgenomen.

[p. 603]

[6]	Tussen het register en het colofon komen de gebruikelijke bibliografie en de verantwoording.
[7]	Mevrouw Daisy Wolthers zal het boek persklaar maken, en op grond van haar werk, de verantwoording schrijven.
[8]	Over de titel van de bundel zullen wij ons allen nog beraden; hierbij zullen wij in het oog houden, dat Gerrit het woord ‘cryptogamen’ wilde handhaven.
[9]	Wanneer wij de kopij van de bundel half november in huis hebben, kunnen wij het boek in de zomeraanbieding van 1963 opnemen en het vroeg in het najaar, bij voorbeeld begin oktober, laten verschijnen.
[10]	Zodra wij de kopij hebben, zullen wij ons aan de aesthetische en technische vorm van het boek wijden; wij verzekeren je nogmaals, dat wij er al ons kunnen aan zullen geven.
[11]	Het contract zullen wij je voorleggen, als wij precies weten, welke omvang de bundel zal hebben.^17

Alhoewel Tine van Buul in haar brief schreef dat deze afspraken ‘de instemming van iedereen’ hadden, zouden uiteindelijk niet alle punten volledig worden uitgevoerd. Het betreft:

[1]	Niet alle door Achterberg openbaar gemaakte gedichten werden opgenomen, maar alleen de gebundelde gedichten en [1015] ‘Critische massa’, [848] ‘Fall-out’ en [1016] ‘Anti-materie’. De overige verspreid gepubliceerde gedichten zouden worden opgenomen in de postume uitgaven Blauwzuur (1969) en Zeven gedichten (1979), en vervolgens ook in de vierde en achtste druk van Verzamelde gedichten.^18
[2]	Als illustratie werd alleen een portret van Achterberg opgenomen. Het ‘facsimile van een ondertekend gedicht in handschrift’ bleef achterwege.
[4]	De oplage werd niet genummerd.
[6]	In de uitgave zou geen afzonderlijke ‘verantwoording’ worden opgenomen. Alleen de colofon bevat een beknopte aantekening.
[8]	Bij de keuze voor de titel Verzamelde gedichten is de overweging dat Achterberg zelf ‘het woord “cryptogamen” wilde handhaven’ losgelaten, om verwarring met de eerdere Cryptogamen-bundels te voorkomen.^19

De gegevens die over de verdere voorbereidingen voor de uitgave bekend zijn, zullen hier slechts beknopt worden beschreven.²⁰ Vanaf augustus 1962 heeft Daisy Wolthers, in samenwerking met Cathrien

17 Doorslag brief, Querido-archief, Amsterdam. De nummers zijn door mij toegevoegd.

18 Zie § 52.1 en § 52.2.

19 Mondelinge mededeling van D. Wolthers aan mij.

20 Vanwege het feit dat de verdere productie van Verzamelde gedichten na Achterbergs dood heeft plaatsgevonden, wordt het overgeleverde materiaal - waaronder een drukproef - in deze uitgave niet nader gedocumenteerd.

[p. 604]

Achterberg-van Baak, de kopij voor de bundel persklaar gemaakt. De tekst van de Cryptogamen-bundels werd gecontroleerd aan de hand van de afzonderlijke bundels, en op grond van deze vergelijking werd nog een aantal evidente zetfouten verbeterd. In het voorjaar van 1963 zal de kopij naar de zetter zijn gegaan, want eind juni/begin juli is de eerste drukproef van de bundel vervaardigd.²¹ Deze proef werd door Daisy Wolthers en Cathrien Achterberg gecorrigeerd. Tussen 2 en 11 september 1963 werd de revisieproef aan hen gestuurd, op 26 september 1963 volgde de revisie van register, bibliografie en colofon.²² In oktober en november heeft de verdere afwerking van Verzamelde gedichten plaatsgevonden. Begin december was de bundel gereed, blijkens hetgeen Tine van Buul op 28 november 1963 aan mevrouw Achterberg schreef: ‘het binden van de Verzamelde gedichten heeft langer geduurd dan wij verwacht en gehoopt hadden. Het boek komt in de loop van de volgende week van de binder. Zodra de eerste exemplaren in huis zijn, zal ik ze zo spoedig mogelijk bij je brengen.’

21 Op 21 juni 1963 stuurde Querido de proeven van het eerste gedeelte van de bundel aan J.C. Achterberg-van Baak, op 9 juli de proeven van het laatste gedeelte. Doorslag brieven, Querido-archief, Amsterdam.

22 Verzendbriefjes, Querido-archief, Amsterdam.

51.4 De eerste druk van Verzamelde gedichten

In het Nieuwsblad voor de boekhandel van 19 december 1963 staat de bundel als volgt vermeld: ‘Achterberg, Gerrit[:] Verzamelde gedichten. Amsterdam, Em. Querido. 1963. 18⁵ × 11. 1000 blz. Met portret. Geb. fl. 29.50’. De samenstelling van de bundel is als volgt:²³

[Stofomslag]	gerrit [/] achterberg [/] ga [/] verzamelde [/] gedichten [/] querido^24
[Band voorplat]	gerrit [/] ga [/] achterberg
[Schutblad]
[1]	verzamelde gedichten
[2]	[blanco]
[Frontispice]	[portret]^25
[3]	gerrit [/] achterberg [/] verzamelde [/] gedichten [//] [vignet] [/] amsterdam [/] em. querido's uitgeverij n.v. [/] mcmlxiii

23 Voor de precieze inhoud van de afzonderlijke bundels raadplege men de beschrijvingen van de Cryptogamen-bundels en Vergeetboek.

24 Zie de reproductie in Schrijvers prentenboek, p. 57.

25 Hiervoor is de pasfoto gebruikt, die Achterberg in februari 1958 had laten maken ten behoeve van zijn rijbewijs (vgl. Schrijvers prentenboek, p. 51). Zie afbeelding.

[p. 605]

Frontispice Verzamelde gedichten

[p. 606]

[4]	Copyright 1963 by J.C. Achterberg-van Baak, Leusden. [volgt copyright-clausule]
[5]	inhoud
[6]	[blanco]
7-20	[volgt inhoudsopgave]
[21]	afvaart
22	[65] ‘Aan het roer dien avond stond het hart’
23-72	[40] ‘Strophen i’ tot en met [127] ‘Nacht-woorden’
[73]	eiland der ziel
74-143	[68] ‘Eiland der ziel i’ tot en met [252] ‘Reiziger “doet” Golgotha iii’
[144]	[blanco]
[145]	dead end
146-191	[304] ‘Ode’ tot en met [319] ‘Duur’
[192]	[blanco]
[193]	osmose
194-255	[387] ‘Delphi’ tot en met [414] ‘Dood paard’
[256]	[blanco]
[257]	thebe
258-298	[348] ‘Thebe’ tot en met [362] ‘Marsman iii’
[299]	morendo
300-327	[545] ‘Morendo’ tot en met [561] ‘Kamer’
[328]	[blanco]
[329]	inertie
330-353	[661] ‘Duel’ tot en met [139] ‘Gekwetst...’
[354]	[blanco]
[355]	sintels
356-364	[426] ‘Wandeling’ tot en met [518] ‘Klok’
[365]	eurydice
366-392	[523] ‘Orpheus’ tot en met [462] ‘Verschijning’
[393]	limiet
394-420	[495] ‘Kandinsky i’ tot en met [544] ‘Zeitlupe’
[421]	stof
422-453	[586] ‘Lithosfeer’ tot en met [623] ‘IJzer’
[454]	[blanco]
[455]	radar
456-465	[658] ‘Wichelroede’ tot en met [653] ‘Omsingeling’
[466]	[blanco]
[467]	sphinx
468-496	[423] ‘Memphis’ tot en met [489] ‘Emmaus’
[497]	energie
498-543	[635] ‘Quantiteit’ tot en met [703] ‘Cartografie’
[544]	[blanco]
[545]	existentie
546-575	[563] ‘Oppervlaktespanning’ tot en met [620] ‘Embryo’

[p. 607]

[576]	[blanco]
[577]	zestien
578-597	[580] ‘Zestien i’ tot en met [521] ‘Cherubijn’
[598]	[blanco]
[599]	en jezus schreef in 't zand
600-607	[496] ‘Bekering’ tot en met [709] ‘En Jezus schreef in 't zand’
[608]	[blanco]
[609]	doornroosje
610-634	[711] ‘Doornroosje’ tot en met [730] ‘Hameln’
[635]	hoonte
636-708	[761] ‘Hoonte’ tot en met [815] ‘Kindergraf’
[709]	sneeuwwitje
710-744	[792] ‘Weerbericht’ tot en met [817] ‘Spel’
[745]	mascotte
746-779	[827] ‘Mascotte’ tot en met [854] ‘Ballade van de winkelbediende iii’
[780]	[blanco]
[781]	cenotaaf
782-815	[858] ‘Droomlot’ tot en met [896] ‘Clair-obscur’
[816]	[blanco]
[817]	ode aan den haag
818-832	[913] ‘Noordeinde’ tot en met [927] ‘Passage’
[833]	ballade van de gasfitter
834-847	[871] ‘Ballade van de gasfitter i’ tot en met [882] ‘Ballade van de gasfitter xiv’
[848]	[blanco]
[849]	autodroom
850-862	[886] ‘Valuta’ tot en met [931] ‘Rorschach’
[863]	spel van de wilde jacht
[864]	[blanco]
[865]	proloog
866-919	[979] ‘Beau lieu’ tot en met [1009] ‘Mon trésor’
[920]	[blanco]
[921]	vergeetboek
922-963	[930] ‘Deïsme’ tot en met [1013] ‘0.00’
[964]	[blanco]
[965]	drie ongebundelde gedichten
966	[1015] ‘Critische massa’
967	[848] ‘Fall-out’
968-969	[1016] ‘Anti-materie’
[970]	[blanco]
[971]	register
972-996	[volgt alfabetisch register op beginregels]
[997]	bibliografie
998-999	[volgt opgave van de eerder verschenen bundels]

[p. 608]

[1000]	colofon [//] Verzamelde gedichten van Gerrit Achterberg is een herdruk [/] van de bundels opgenomen in Cryptogamen, Oude Cryptoga- [/] men, Cryptogamen iii, Cryptogamen 4, van Vergeetboek en [/] van drie ongebundelde gedichten. De correctie geschiedde naar [/] aanwijzingen gevonden in de nalatenschap van de dichter. [/] De typografie van Verzamelde gedichten is ten huize van de [/] uitgeefster ontworpen. De band en het stofomslag zijn getekend [/] door Boudewijn Ietswaart. Het boek is gezet en gedrukt door [/] G.J. Thieme te Nijmegen en gebonden door J. Brandt & Zoon [/] te Amsterdam. De oplage is 3.100 exemplaren. Honderd exem- [/] plaren zijn niet in de handel.
[Schutblad]
[Band achterplat]
[Stofomslag]

Het stofomslag is van wit papier, waarvan de voor-en achterzijde bedrukt is met een donkergroene ondergrond waarin de auteursnaam is uitgespaard. De titel van de bundel is uitgevoerd met geel-groene belettering, het monogram ‘ga’ en de uitgeversnaam zijn gedrukt in zwarte inkt. De band is vervaardigd van groen linnen met zwarte (auteursnaam) en gouden opdruk (‘ga’). De bundel is gezet uit de Romulus - naar het typografische ontwerp van Frits Stoepman - en gedrukt op houtvrij bijbeldruk van de firma M. Ubbens te Zutphen. In 1964 werd de bundel bekroond als een van de best verzorgde vijftig boeken van het jaar 1963.²⁶

26 Zie De best verzorgde vijftig boeken van het jaar 1963. Jury-rapport en catalogus, een uitgave van de Vereeniging ter bevordering van de belangen des boekhandels en de Commissie voor de propaganda van het Nederlandse boek.

51.5 De ontvangst van de bundel

51.5.1 Verkoop en honorarium

In het contract van de bundel is het honorarium gesteld op 15% per verkocht exemplaar (zonder aftrek van omzetbelasting). De oplage bestond uit 3051 exemplaren, dus vijftig minder dan in het contract en in de bundel is aangegeven.²⁷ Blijkens de bewaard gebleven afrekeningen zijn er in 1963 reeds 2017 van de 3051 exemplaren verkocht. Mevrouw Achterberg ontving 30 exemplaren en verder werden er 67 exemplaren verspreid ter promotie en recensie. De overige exemplaren - volgens de opgave van Querido waren dat er 937 - werden in 1964 verkocht, te-

27 Het contract is gedateerd op 27 augustus 1963. Een exemplaar bevindt zich in de collectie Achterberg, een doorslag in het Querido-archief te Amsterdam. Toen Tine van Buul het contract stuurde, schreef zij dat de aangegeven oplage mogelijk niet gehaald zou worden, omdat de omvang van de bundel groter uitviel dan was verwacht (doorslag brief, 28 augustus 1963, Querido-archief, Amsterdam).

[p. 609]

zamen met de exemplaren van de ‘tweede druk’ van Verzamelde gedichten (zie verder § 51.5.3).

51.5.2 Recensies

Andreus, H., ‘Gerrit Achterberg en meneer Jansen.’ In: Het nieuwe boek 2 (1964), p. 104-107.

Bloem, R., ‘Achterbergs Verzamelde gedichten of: het drama in de poëzie.’ In: Vrij Nederland 25 januari 1964.

B[oltendal], [R.], ‘Gerrit Achterberg's Verzamelde gedichten.’ In: Friese koerier 11 januari 1964.

Bos, B., ‘Het uiterste woord.’ In: De nieuwe linie 4 januari 1964.

Brandt, W., ‘Achterberg.’ In: Nieuwe Apeldoornse courant 8 mei 1964.

Dinaux, C.J.E., ‘Verzamelde gedichten van Gerrit Achterberg.’ In: Gelders dagblad 28 maart 1964.

Donker, A., ‘Gerrit Achterberg, een dichterleven.’ In: De nieuwe stem 18 (1964), p. 497-499.

D[oorne], [J.] van, ‘Achterberg. Verzameld Werk.’ In: Trouw 11 april 1964.

Dubois, P.H., ‘Het fenomenale dichterschap van Gerrit Achterberg.’ In: Het vaderland 1 februari 1964.

Elemans, J., ‘Verzamelde gedichten van Gerrit Achterberg. Onthulling van een mysterie.’ In: Brabants dagblad 22 februari 1964.

Fens, K., ‘Verzamelde gedichten van Gerrit Achterberg. Problemen bij een uitgave.’ In: De tijd/De Maasbode 8 februari 1964.

Govaart, Th., ‘Monument en in ontwikkeling.’ In: Kultuurleven 31 (1964), p. 206-215.

Haimon, P., ‘Verzamelde gedichten van G. Achterberg.’ In: Dagblad voor Noord-Limburg 11 januari 1964.

Hazeu, W., ‘Het verzamelde dichtwerk van Achterberg. Is er sprake van een verminkt dichterschap?’ In: Delftsche courant 6 februari 1964.

H[eij]s, [R.], ‘Bevrijding gezocht in doden, gedoemd tot het leven.’ In: Deventer dagblad 29 februari 1964.

Houwink, R., ‘Gerrit Achterberg. Verzamelde gedichten.’ In: Aksent. i (1964), p. 11-15.

Kossmann, A., ‘Van en over Gerrit Achterberg.’ In: Het vrije volk 28 maart 1964.

M., ‘Verzamelde gedichten van Gerrit Achterberg.’ In: Essedum 7 februari 1964.

Meijer, R.P., ‘Querido's Achterberg.’ In: Merlyn 2.2 (1963-1964), p. 71-74.

[p. 610]

Nuis, A., ‘De ontwikkeling van Achterberg.’ In: Het parool 7 maart 1964.

Nuis, A., ‘De hele Achterberg.’ In: Nieuwe Rotterdamse courant 2 mei 1964.

Ouboter, K., ‘Herdrukken, nieuwe indrukken.’ In: Ontmoeting 17 (1963-1964), p. 225-230 en p. 257-262.

Spillebeen, W., ‘Een god in 't diepst van zijn gedichten. Gerrit Achterberg en de dode geliefde.’ In: Het nieuwsblad 12 maart 1964.

Stroman, B., ‘Het schuldloos Eden van Gerrit Achterberg.’ In: Algemeen handelsblad 21 maart 1964.

Tartwijk, F. van, ‘[Recensie van Verzamelde gedichten.]’ In: Streven 18.1 (1964), p. 305.

Warren, H., ‘Schat aan poëzie.’ In: Provinciale Zeeuwsche courant 21 december 1963.

Westerlinck, A., ‘Achterberg.’ In: Dietsche warande en belfort 109 (1964), p. 145.

[Anoniem], ‘Verzamelde gedichten van Gerrit Achterberg.’ In: De Gelderlander 7 december 1963.

[Anoniem], ‘Drie dichters.’ In: Het Binnenhof 14 december 1963.

[Anoniem], ‘Kracht van geliefde triomf van de dichter.’ In: Twentse courant 22 februari 1964.

[Anoniem], ‘Verzamelde gedichten van Gerrit Achterberg.’ In: De periscoop 14.5 (1963-1964), p. 13.

51.5.3 Herdrukken van Verzamelde gedichten

Tussen 1964 en 1991 verschenen er in totaal tien herdrukken van Verzamelde gedichten, met een gezamenlijke oplage van 47.700 exemplaren. Voor de tweede tot en met negende druk is gebruikt gemaakt van het zetsel van de eerste druk, waarin alleen enkele zet- en/of drukfouten werden hersteld. In de vierde druk (1972) werd Verzamelde gedichten aangevuld met de bundel Blauwzuur (1969), in de achtste druk (1984) met de ongebundelde verzen uit Zeven gedichten (1979).²⁸ De tiende druk (1988) van Verzamelde gedichten is een volledig herziene uitgave. Voor deze opnieuw gezette druk werd de tekst van de gedichten ‘geheel gecontroleerd’: ‘Corrupte plaatsen zijn hersteld en de spelling is, voor zover dat nog niet gebeurd was, in overeenstemming met de voorkeurspelling gebracht.’²⁹

28 Zie § 52.1 en § 52.2.

29 Verzamelde gedichten¹⁰, p. 1060. Vgl. F.R.W. Stolk, ‘Veranderde gedichten.’