Logo DBNL
Gedichten. Deel 2. Commentaar (2000)

Gedichten. Deel 2. Commentaar

(2000)–Gerrit Achterberg–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

48 Gedichten 1957-1962

48.1 Gedichten 1957-1959

Na de publicatie van Spel van de wilde jacht verschenen er in 1957 geen gedichten van Achterberg in tijdschriften. Ook in 1958 was de oogst gering, want in dat jaar werden slechts vijf nieuwe gedichten gepubliceerd. In de februari-aflevering van Maatstaf werd de reeks ‘Ballade van de tijd’ opgenomen - bestaande uit de gedichten [1010] ‘Memorandum’, [1011] ‘Tête à tête’, [1012] ‘Dies irae’ en [1013] ‘0.00’1 - en in een gezamenlijk mei/ juni-nummer van Maatstaf en De gids verscheen [1014] ‘Drieluikje voor Jany’. Voor dit nummer, samengesteld ter gelegenheid van de zeventigste verjaardag van A. Roland Holst op 23 mei 1958, had Achterberg op verzoek van Bert Bakker een bijdrage geleverd. Bakker had in september 1957 het initiatief genomen voor het gecombineerde nummer; na een aantal vergaderingen van de beide redacties werd begin januari 1958 overeenstemming bereikt over de samenstelling ervan.2 Op 13 januari schreef Bakker aan Achterberg: ‘Denk aan Jany. Sluitingsdatum 15 maart. Je móét er in!’ Op 19 februari vroeg hij nogmaals: ‘is je “Drieluik” voor Jany al klaar? Stuur het mij.’ Op 23 februari zond Achterberg zijn gedicht: ‘hierbij het drieluikje. Mocht het niet aan het gestelde doel beantwoorden, stuur je het dan even terug?’ Het gedicht werd geschikt bevonden voor het Roland Holst-nummer, dat een week voor de zeventigste verjaardag van de dichter van de pers kwam. In feite gaat het om twee afzonderlijke, apart gezette Maatstaf- en Gids-afleveringen, die inhoudelijk vrijwel identiek zijn. In 1958 verscheen het speciale nummer ook nog in boekvorm: A. Roland Holst zeventig jaar.3

Verder ontving Achterberg in deze periode nog een aantal andere verzoeken tot medewerking, maar hij zou geen nieuw werk meer insturen. Zowel in 1958 als in 1959 deed Alice von Eugen tevergeefs een beroep op hem voor het jaarlijkse Singel-boekje van uitgeverij Querido.4 En op

de verzoeken van C.J.E. Dinaux om een bijdrage voor de bloemlezing Dichters omnibus stuurde Achterberg tot tweemaal toe een reeds gepubliceerd gedicht.5

48.2 De Constantijn Huygensprijs 1959

Op 20 november 1959 ontving Achterberg een ‘gelukstelegram’ van Gerrit Kamphuis, die hem als secretaris van de Jan Campertstichting op de hoogte bracht van de toekenning van de Constantijn Huygensprijs voor zijn gehele oeuvre. Vijf dagen later volgde de officiële bevestiging van het bericht:

Ter bevestiging van mijn telegram heb ik de eer en het genoegen U te berichten, dat het bestuur van de Jan-Campertstichting eenstemmig heeft besloten U als erkenning van de grote waarde van Uw gehele oeuvre de Constantijn-Huygensprijs 1959 toe te kennen. Deze prijs bedraagt f 2.500,-.

In zijn brief verstrekte Kamphuis Achterberg verder enkele praktische gegevens over de uitreiking; ook vroeg hij of Achterberg bereid was een dankwoord uit te spreken, en stelde hij voor dat Jaap Harten tijdens de avond uit Achterbergs werk zou lezen. Hierover was reeds contact geweest, want in een persoonlijke toevoeging bij de officiële brief schreef Kamphuis dat Bert Bakker, die eveneens deel uitmaakte van de jury,6 met Harten zou overleggen over diens voordracht.

De uitreiking vond plaats op 23 december 1959, in de Raadzaal van het Haagse stadhuis. Na een openingswoord door voorzitter A. Mout las Gerrit Kamphuis de judicia voor. Het gedeelte over Achterberg luidt:

Achterbergs werk draagt een volstrekt oorspronkelijk karakter. Het is van ‘gewone poëzie’ onderscheiden op essentiële punten. Zijn gedichten zijn niet subjectief-bespiegelend, noch ‘woordkunst’, noch beschrijven zij objectieve realiteit. Het dichterwoord van Achterberg reikt naar het absolute, naar het zijn boven ruimte en buiten tijd, verder dan leven en dood. Het is terecht wel gekwalificeerd als magisch of als bezwerend. Toch is, wat deze poëzie evoceert, niet van traditionele occulte aard en evenmin stamt zij uit extatische mystische eenheidsbeleving. Achterberg overschrijdt veeleer door de macht van zijn woord iedere vorm van het gewone menselijke zijn en verheft zich tot de sfeer, waarin de mens tot bewustzijn van zijn oorsprong geraakt. Hij is bij uitnemendheid de dichter van de mogelijkheid van de mens. Achterbergs poëzie schudt ons wakker en ontstelt ons. Door haar zien wij een afglans van de wereld, waartoe wij in wezen
behoren. Wij worden bewust van wat wij in waarheid zijn. Een dichter, die, een dichterleven lang, trouw is gebleven aan deze hoge roeping van het dichterschap, wiens werk geen inzinkingen kent, heeft recht op dank van de gemeenschap, waartoe hij behoort en wier leden hij wegen heeft gewezen tot vruchtbare bezinning op eigen innerlijk.
Als vele thans nog luid klinkende stemmen allang zullen zijn verstomd, zal het nageslacht nog de toverklank van Achterbergs geladen woorden vernemen en - mag men hopen - naar vermogen verstaan.

Na de rede bij de uitreiking van burgemeester H.A.M. Kolfschoten - die vooral inging op Ode aan den Haag - sprak Achterberg een dankwoord uit, waarin hij ondermeer zei:

Het verheugt mij niet alleen bijzonder dit blijk van waardering te ontvangen, omdat ik weet, welke waarde daaraan wordt gehecht, maar bovendien, omdat deze stad den Haag in mijn hart een zeer eigen plaats inneemt.
Ik ben een man van buiten en ik houd van de luchten, van het wijde landschap en van de stilte; misschien dat daarom steden op mij anders en verrassender werken dan op degenen, die er altijd wonen. Een wat langduriger verblijf in uw stad heeft mij dan ook tot de ‘Ode aan den Haag’ geïnspireerd en zo er iets is, dat voor mij deze avond nog schoner maakt, dan hij reeds tevoren leek, dan is het, dat mijn vriend Jaap Harten u deelgenoot zal maken van wat mij bij het schrijven van deze gedichten heeft bewogen. Ook naar hem gaat zeker mijn dank uit.
Gij zoudt mij zelve opnieuw hebben kunnen brengen tot enkele regels van het 7e sonnet want:
‘Klokken haalden mij uit de slaap vandaan’
En weldra is het weer:
Kerstmis over den Haag om middernacht.7

Na Jaap Hartens voordracht uit Ode aan den Haag sloot de voorzitter de avond af.

Naar aanleiding van de bekroning verschenen - afgezien van korte berichten - de volgende artikelen:

 

Elemans, J., ‘Drie literaire prijzen. Meesterprijs voor Gerrit Achterberg.’ In: De tijd/De Maasbode 23 december 1959.
[Anoniem], ‘Gerrit Achterberg krijgt Constantijn Huygensprijs.’ In: Het parool 20 november 1959.
[Anoniem], ‘Huygensprijs voor G. Achterberg voor zijn gehele oeuvre.’ In: Het vaderland 20 november 1959.
[Anoniem], ‘Gerrit Achterberg. Prijs voor “geraffineerd gestamel”.’ In: Haagsche post 28 november 1959.
[Anoniem], ‘Gerrit Achterberg krijgt Constantijn Huygens prijs.’ In: Algemeen dagblad 18 december 1959.
[Anoniem], ‘Den Haag eert literatoren. Achterberg en Panhuijsen ontvingen Campertprijzen.’ In: Haagsche courant 24 december 1959.
[Anoniem], ‘Plechtige uitreiking van letterkundige prijzen.’ In: Nieuwe Rotterdamsche courant 24 december 1959.
[Anoniem], ‘Uitreiking prijzen van de Jan Campert-stichting.’ In: Het vaderland 24 december 1959.

48.3 Nieuwe plannen

De geringe zichtbare productiviteit van de dichter in de periode na de verschijning van Spel van de wilde jacht heeft geleid tot speculaties omtrent een verminderde dichterlijke creativiteit van Achterberg: hij zou zijn dichtwerk zelfs als voltooid hebben beschouwd.8 Het valt niet te betwijfelen dat met name de ongunstige ontvangst van de bundel Spel van de wilde jacht Achterberg geruime tijd bezig gehouden heeft.9 Dat de dichter ‘opgebrand’ was, zijn taak volbracht achtte en op zijn lauweren rustte, wordt echter weersproken door verschillende gegevens. Tegenover H.U. Jessurun d'Oliveira verklaarde Achterberg in april 1959: ‘Al zou ik het tot mijn dood moeten proberen, ik ga door. Als iemand me wijs kan maken dat ik ermee op moet houden zal ik het doen.’ In één adem bracht hij zijn nieuwe bundel ter sprake, die hij - volgens eigen zeggen - nog slechts op vier plekken moest omwerken en waarvoor hij de titels Ultima Thule of Vrije radicalen overwoog.10 In 1959 en 1960 werd Achterberg bovendien in beslag genomen door de samenstelling van een vierde Cryptogamen-bundel (zie § 49), en werden daarnaast voorbereidingen getroffen voor een uitgave van zijn verzamelde gedichten (zie § 51).

Intussen verdiepte Achterberg zich in deze periode ook in nieuwe ontwikkelingen in de fysica en astronomie, zoals impliciet ook blijkt uit het interview met Jessurun d'Oliveira: niet alleen de titel Vrije radicalen is er een voorbeeld van, ook bracht Achterberg het gedicht [956] ‘Aquarium’ in verband met de zogenaamde ‘Fraunhoferse lijnen’ en noemde hij zijn



illustratie
Aantekeningen uit het groene schrift (collectie nlmd)


bundel Spel van de wilde jacht ‘middelpuntvliedend, of nee, het heeft met de quantentheorie te maken: elk gedicht representeert het geheel’.11

Achterbergs belangstelling is gedocumenteerd in de vorm van diverse aantekeningen die hij van zijn lectuur gemaakt heeft. In een schoolschrift noteerde hij een groot aantal wetenschappelijke termen, met op enkele plaatsen een nadere uitwerking (§ 48.3.1). Achter drie termen noteerde hij ‘zie blaadje’; deze blaadjes - een typoscript en twee manuscripten - worden in § 48.3.2 en § 48.3.3 weergegeven. Sporen van deze lectuur zijn terug te vinden in een tweetal fragmenten, in de laatste twee voltooide gedichten - [1015] ‘Critische massa’ en [1016] ‘Anti-materie’ - en in ‘Fall-out’, de nieuwe versie van het gedicht [848] ‘Vrijgezel’, zoals eveneens in het vervolg (§ 48.4) zal worden beschreven.

48.3.1 Aantekeningen uit het groene schrift

Een schoolschrift met een groen omslag bevat een lijst van 66 termen, genoteerd in blauwe ballpoint op 6 bladzijden. De rest van het schrift is blanco, met uitzondering van de laatste pagina, waarop Achterberg een citaat noteerde. De lijst is op zijn vroegst eind 1959 ontstaan, want de toevoeging ‘zie blaadje’ bij de eerst genoteerde term ‘anti-materie’ verwijst naar een afschrift uit Keesings historisch archief van 31 augustus/6 september 1959.12 De toevoeging over ‘Omega meson’ bij de term ‘filamenten’ is ná 7 oktober 1961 genoteerd, gezien de verwijzing naar een bericht in de Nieuwe Rotterdamse courant van die datum. Verder dient te worden opgemerkt dat Achterberg van een aantal termen reeds eerder kennis heeft genomen, zoals ‘vrije radicalen’ en ‘lijnen van Fraunhofer’, die hij zoals gezegd reeds in april 1959 in het interview met H.U. Jessurun ter sprake bracht.13 In transcriptie luidt de lijst als volgt:

anti-materie (zie blaadje)14
Wilson (damp) { vat  
Wilson (damp) { kamer, nevelkamer, kernspoormethode, nevelsporen, nevelige baansporen; Glaservat (bellenvat) (vloeistof) (18 m. grote ‘liquid hydrogen bubble chamber’, blaasjeskamer met vloeibare waterstof)
Wilson (damp) { camera  
? polymeren/monomeren

vrije radicalen  
Geigerteller  
? lijnen van Fraunhofer  
relaties van Heisenberg } (zie blaadje)  
constante van Planck } (zie blaadje)  
critische massa, grootte, hoeveelheid (kritieke) (zie blaadje)15
massa-spectograaf; massa-scheiding16  
massa-defect  
halveringstijd, halfwaardetijd  
? fase-contrast  
wet v/d z.g. overgangswaarschijnlijkheid der atomen (in de zon), waarschijnlijkheidsrekening
ionisatie } aanslaan atomen;  
excitatie } aanslaan atomen;  
aangeslagen toestand; grondtoestand  
moderator, remstof  
verrijkt materiaal (uranium)  
vertraagde neutronen (nagekomen)  
langzame neutronen, thermische-, lange-golf-  
fall-out  
potentiaal-barrière  
C14 (C14)-methode, radio-carbonmethode, radiokoolstofmethode
spiegelbeeldsymmetrie (der neutrino's)  
? zwarting  
kern-fotoëffect  
foto-elektrisch effect  
kosmotron bevatron 6,2 miljard electronvolt  
resonantie   { -zone  
resonantie   { -absorptie  
atoombrand = kettingreactie  
Tsjerenkowstraling (blauw)  
E = mc2  
stellair weefsel = plasma  
autoradiografie  
mechanisch(e) draaimoment (spin)  
isospin (isotope of isobare spin) Het behoud van isospin is equivalent met ladings-onafhankelijkheid (c.q. -symmetrie) van kernkrachten. Proton en neutron: 2 verschillende ladingstoestanden van éénzelfde deeltje (het nucleon); (isotopische spin: ‘isotopische draaiing’: wijze waarop de ene magneet inwerkt o/h magn. veld v/d

andere. De spin geeft proton lading. Neutron heeft gelijke, elkaar opheffende pos. en neg. lading).
Pauli-behandeling v/d gewone spin
rembaan17 (van deeltjes i/d reactor)
werkzame afmeting (volume) (= golfl. = lambda λ) λ = h/mv
wet van behoud van impuls = wet van beh. v. hoeveelh. v beweging
limiet van Roche (zie blaadje)18
grafiekpapier  
? hodologie  
informatie  
scheidend vermogen (scherper focusseren)
filamenten (draden gecondenseerd gas) Omega meson, gevonden door Macglic; massa 1540 electronenmassa's; geen elec. lading; (nrc 7-x-'61)19
globulen (pre-stellaire)
granulatie  
roodverschuiving { optisch
roodverschuiving { radio
Astro-Tracker, stervolger, telescopisch oog
dislocatie  
? commando's  
puls (bv. radarpuls)  

Op de laatste bladzijde van het cahier staat (omgekeerd geschreven):

Nernst: ‘zijn speculaties over de energie v/h nulpunt’ (Hoe leven wij morgen, Baade, blz. 43)20

48.3.2 Typoscript Keesings historisch archief

In het cahier bevindt zich een typoscript, dat een afschrift bevat van een artikel uit Keesings historisch archief nr. 1471 (31 augustus/6 september 1959), p. 15141:

Nieuwe methode voor theoretisch natuurwetenschappelijk onderzoek.

Het laboratorium voor stralingsonderzoek van de Universiteit van Californië te Berkeley is kortgeleden gereed gekomen met de bouw van een ingewikkeld apparaat, waarvan het essentiële onderdeel een afgesloten ruimte met vloeibare waterstof is. (Waterstofgas wordt vloeibaar bij -252,7° C).
Vanuit de grote atoomkraker Bevatron van het laboratorium, die spanning kan opwekken tot 6 miljard volt, wordt een stroom van antiprotonen geleid door een buis van 60 m lang naar de waterstof-kamer, die 500 l inhoud heeft. Antiprotonen, of anti-materiedeeltjes,21 komen niet in de natuur voor, althans niet in dit gedeelte van het heelal, maar zij ontstaan als ‘kunstprodukten’ bij kernexperimenten. Zij bezitten eigenschappen die het tegengestelde zijn van die der gewone materie.
Hiermede in contact gebracht, vernietigen de twee elkander volkomen, d.w.z. ze lossen zich op in stralende energie. Een ontploffing van een A-bom is hierbij vergeleken kinderspel. Men heeft meer dan eens de veronderstelling geuit, o.a. op een internationale conferentie over kernenergie te kiew, dat er buiten onze materiële wereld iets zou kunnen bestaan als een antimateriële wereld.
Op hun weg door de waterstofkamer te Berkely nu, laten de anti-protonen smalle strepen na, die bestaan uit belletjes waterstofgas. Deze sporen zijn maar een fractie van een seconde zichtbaar, maar men weet ze te fotograferen. Uit de aldus verkregen afbeeldingen hoopt de ontwerper van het instrument,22 dr. luis alvarez, een stap nader te komen tot de oplossing van de laatste raadselen omtrent energie en materie en hun samenhang, aldus time.
(Uit Keesings Historisch Archief No. 1471 31 - 8/6-9-1959)

48.3.3 Overige notities

Op twee blaadjes uit een kladblok heeft Achterberg met potlood aantekeningen gemaakt van zijn lectuur van drie boeken: H. Groot, Symptomen van een nieuwe geesteshouding (Arnhem, 1959), Robert Jungk, Licht van duizend zonnen (Amsterdam, [1957]) en Karl Gilzin, Naar verre werelden (Amsterdam, 1958). Onderaan het eerste blaadje (voorzijde) staat een verwijzing naar een krantenartikel, dat niet nader geïdentificeerd kan worden:23

‘onzekerheidsbetrekkingen’ van Heisenberg
‘onbepaaldheidsrelaties van Heisenberg’
of relaties van Heisenberg

de massa van het deeltje } x { de onbepaaldh. in de snelh. } x { de onbepaaldh. in de plaats } = h24

waarin h de beroemde ‘constante van Planck’ is, een zeer klein getal.
(Naarmate de plaats beter bekend is, treedt meer en meer onzekerheid op aangaande de bijbehorende snelheid, en als omgekeerd de snelheid steeds zuiverder gemeten kon worden, zou de plaats van het deeltje minder nauwkeurig bekend zijn. Deze onverwachte staat van zaken wordt uitgewerkt door de bedoelde relaties van Heisenberg. Wij kunnen die, ontdaan van hun wiskundig gewaad, aldus opschrijven:25
uit Dr. H. Groot: Symptomen van een nieuwe geesteshouding Van Loghum Slaterus/Arnhem 1959 blz. 12026
Krantenartikel(-bericht):
de z.g. onnauwkeurigheidsregel van Heisenberg die zegt dat het onmogelijk is tegelijkertijd te bepalen zowel de nauwkeurige positie als de nauwkeurige beweging van het elektron.
z.o.z.

Op de keerzijde van het blaadje staat een passage uit het boek Licht van duizend zonnen van Robert Jungk, handelend over het laatste stadium in de ontwikkeling van de atoombom te Los Alamos (New Mexico) door Luis W. Alvarez en Louis Slotin, met name over de constructie van het ontstekingsmechanisme van de bom in 1945:

Robert Jungk: Licht van duizend zonnen Scheltens & Giltay - A'dam (oorspronkelijke titel ‘Heller als tausend Sonnen’ Uitgave Scherz & Goverts Verlag gmbh. Vertaling J.F. Kliphuis
blz. 199/200:
Inmiddels experimenteerde Slotin met het inwendige van de bom. Dit bestond uit twee halve bollen, die pas wanneer de bom werd afgeworpen met elkaar in contact mochten komen, waardoor in het bijeengevoegde uranium een ‘kritische massa’ zou ontstaan. De bepaling van de grootte van deze kritische massa (in het jargon van Los Alamos eenvoudig de ‘crit’ geheten), was een van de voornaamste problemen, waaraan de theoretische afdeling werkte. Over de benodigde hoeveelheid uranium, de spreiding, de afstand, die moest worden afgelegd door de neutronen die de kettingreactie moesten veroorzaken en nog een hele serie andere bijzonderheden, had men nu wel vrij betrouwbare gegevens. Om volkomen zeker te zijn moest dit echter bij iedere bom experimenteel worden gecontroleerd. Dit was de taak van de groep, waartoe27
Slotin placht bij dit experiment geen bijzondere voorzorgsmaatregelen te nemen. Zijn enige instrumenten waren twee schroevedraaiers, waarmee hij de beide halve bol-
len uiterst behoedzaam over een rails naar elkaar toeschoof. Hij mocht het ‘kritische punt’ maar even bereiken en moest de dan ontstane kettingreactie onmiddellijk weer afbreken door de bollen weer uit elkaar te schuiven. Wanneer hij dit punt overschreed of niet snel genoeg handelde, kon de massa ‘overkritisch’ worden en dan zou het gevolg een kernexplosie zijn.
z.o.z.

Het tweede blaadje bevat een fragment uit Karl Gilzin, Naar verre werelden:

... wanneer een hemellichaam wentelt om een ander, dat zeer veel groter is, wordt het uit elkaar gerukt als het binnen 2,45 × de straal van het grote hemellichaam geraakt. Die kritische afstand heet de ‘limiet van Roche’.
(Uit: naar verre werelden; Karel Gilzin; uitgeverij Pegasus Amsterdam 1958; blz 21.) (Oorspronkelijke titel: Poetesjestwie k dalekim miram. Vertaald en bewerkt door: H. Nijman.)28

48.4 Laatste gedichten

48.4.1 Onvoltooide gedichten

Enkele sporen van de hierboven gepresenteerde natuurwetenschappelijke aantekeningen zijn terug te vinden in twee van de in totaal 43 onvoltooid gebleven gedichten, die zich in de collectie Achterberg bevinden.29 De datering van deze fragmenten - in verreweg de meeste gevallen betreft het aanzetten van één of enkele regels - is onzeker. Alleen op grond van de verwijzingen naar de aantekeningen in twee fragmenten kan worden vermoed dat deze eind jaren vijftig zijn ontstaan. Het betreft [38] ‘Nevelkamer van Wilson is’, waarin de beginregel verwijst naar de aantekeningen in het groene cahier (zie hiervóór, § 48.3.1), en [42] ‘Lage flux’, waarin de zogenaamde lage flux-reactor wordt genoemd. Al komt dit specifieke type reactor niet letterlijk in Achterbergs aantekeningen voor, het kan niet anders of hij is op deze term gestuit bij de bestudering van boeken over kernreactie.

48.4.2 [1015] ‘Critische massa’ en [848] ‘Fall-out’

Een duidelijk relatie met de aantekeningen is te vinden in de titels van de gedichten [1015] ‘Critische massa’ en [848] ‘Fall-out’ (de nieuwe ver-

sie van ‘Vrijgezel’): beide termen staan genoteerd in het groene cahier (zie § 48.3.1). Over het verschijnsel ‘critische massa’ heeft Achterberg bovendien gelezen in het boek Licht van duizend zonnen van Robert Jungk, blijkens de door hem overgeschreven passage daaruit (zie § 48.3.3). De term ‘fall-out’ blijkt bij nader inzien dubbelzinnig door Achterberg te zijn gebruikt, althans gezien zijn eigen verklaring tegenover A. Middeldorp, begin januari 1962:

Aan Fall-out ben ik gekomen door de romantitel Zij vielen uit Gods hand.30 Van ‘vallen uit’ kwam ik op ‘fall-out’ en dit laatste woord werd het. Kaïn viel uit Gods hand, maar er valt ook radio-actieve neerslag. Daardoor kon Nimrod in het vers voor de zondvloed komen. ‘Totdat’ in de voorlaatste regel blokkeert inderdaad, maar het woord heeft toch ook zijn gewone betekenis gehouden. De radioactieve deeltjes zijn hoog opgejaagd en komen pas lang na de explosie neer. De explosie (de zondvloed) had voor Nimrod plaats; de dodende neerslag valt lang na hem. Ik bedoel: het oordeel komt nog altijd op ons neer.31

Volgens Achterberg paste ‘de titel Fall-out [...] bovendien goed na Critische massa, het gedicht dat ervoor geplaatst werd in Maatstaf’.32 Hij doelde hiermee op de publicatie van de twee gedichten het jaar daarvoor, in de Maatstaf-aflevering van maart 1961. Over deze publicatie zijn verder geen gegevens bekend.

48.4.3 [1016] ‘Anti-materie’

Op 10 juli 1961 schreef Nel van Breevoort-Noordzij aan Achterberg dat zij benieuwd was naar zijn ‘gedachtenontwikkeling ten aanzien van de anti-materie etc. Werk je nog aan die cyclus?’ Hieruit blijkt dat Achterberg op dat moment bezig was met het onderwerp anti-materie, zoals gedocumenteerd in zijn aantekening in het groene cahier en het afschrift uit Keesings historisch archief.33 Dat hij plannen had voor een cyclus, zou ook Cathrien Achterberg-van Baak zich later herinneren. In antwoord op de vraag van Wim Hazeu waarom Achterberg aan het einde van zijn leven vrijwel niets meer geschreven had, wees zij onder andere op dit gedicht:

Hij was daar heel erg gelukkig mee en had het gevoel dat het op den duur misschien wel een cyclus zou kunnen worden. [...] Ik geloof ook, als hij was blijven leven, dat
hij met zijn werk een hele andere richting ingegaan zou zijn, meer gericht op de kernenergie, misschien vandaar de naam ‘Anti-materie’.34

Volgens haar werd het gedicht in de periode rond Kerst 1961 voltooid. Van de geplande cyclus is niet veel meer gekomen: de eerder vermelde fragmenten zijn de enige overblijfselen waarmee Achterberg mogelijkerwijs een andere richting had willen inslaan. In het eerste nummer van Maatstaf dat na het overlijden van Achterberg op 17 januari 1962 verscheen, werd [1016] ‘Anti-materie’ gepubliceerd, met als onderschrift: ‘Het laatst voltooide gedicht, in zijn nalatenschap aangetroffen.’


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

datums