Gedichten. Deel 2. Commentaar

[p. 498]

43 Autodroom

43.1 Voorbereidingen voor de bundel

Over het verloop van de samenstelling van de bundel Autodroom is weinig bekend. Zoals in het vorige hoofdstuk ter sprake kwam, is het mogelijk dat de gedichten die uiteindelijk in Autodroom zouden worden gebundeld, in eerste instantie deel uitmaakten van het concept van Cenotaaf. Eind januari 1953 had Achterberg de gedichten in twee bundels ondergebracht, want tijdens zijn bespreking met uitgeverij Querido werd afgesproken dat Cenotaaf in het najaar van 1953 zou verschijnen, en Autodroom in het voorjaar van 1954.¹

Op 30 oktober 1953 stuurde Achterberg de kopij van Autodroom aan Querido: ‘Hierbij dus de 13 verzen. Ik overweeg een aanvulling en hoor dan graag t.z.t. de uiterste datum van inzending. Ingesloten zend ik je ook alvast de verbeterde en aangevulde bibliografie en zie gaarne de contracten tegemoet.’² Hierop antwoordde Alice von Eugen-van Nahuys:

Dat is nu een vervelende geschiedenis, want we zijn juist bezig, aangezien we met de voorbereidingen voor de nieuwe uitgaven begonnen zijn, de calculaties te maken. Dus óf je moet nu zeggen wat erbij komt, óf we moeten de bundel uitgeven zoals hij nu is.
Ik wou net proberen, je op te bellen, toen je briefje kwam. Bel je mij nu even hoeveel je er eventueel bij wilt geven en wanneer dat klaar kan zijn?
Mij leek het bundeltje zoals het nu is eigenlijk wel af.³

Vervolgens zal Achterberg telefonisch hebben laten weten dat hij afzag van uitbreiding van de bundel. De overgeleverde correspondentie uit november betreft alleen het heen en weer sturen van het contract en de uitbetaling van het voorschot.⁴

1 Zie hiervóór, § 42.1.

2 Brief, Querido-archief, Amsterdam. De meegestuurde bibliogafie is niet overgeleverd.

3 Doorslag brief, 4 november 1953, Querido-archief, Amsterdam.

4 Op 14 november 1953 stuurde Achterberg het contract (gedateerd op 13 november 1953) aan Querido terug. Op 18 november werd het voorschot (f 250, -) aan hem overgemaakt. Gegevens Querido-archief, Amsterdam.

43.2 Typoscript, kopij voor de bundel

De kopij voor de bundel - op 17 november 1953 door Querido aan drukkerij G.J. Thieme te Nijmegen gestuurd⁵ - bestaat uit 14 bladen:

5 De correspondentie tussen Querido en Thieme bevindt zich in het Querido-archief te Amsterdam.

[p. 499]

een ongenummerd blad met de getypte titel ‘Autodroom’ en de typoscripten van dertien gedichten, waarop paginanummers (‘5’ tot en met ‘17’) zijn aangebracht.⁶ Verschillende bladen bevatten zetinstructies (in de hand van typograaf Theo Kurpershoek) en sporen van drukkersinkt.

Van het typoscript van [900] ‘Souvenir’ is een doorslag bewaard gebleven, die heeft gediend als kopij voor de publicatie van het gedicht in De gids (november 1952).⁷ In de getypte tekst van [886] ‘Valuta’, [855] ‘Cartering’, [929] ‘Topografie’, [898] ‘Gorge de Loup’ en [931] ‘Rorschach’ heeft Achterberg naderhand met potlood varianten aangebracht. Gezien het feit dat de varianten in [886] ‘Valuta’, [898] ‘Gorge de Loup’ en [931] ‘Rorschach’ ook in de tijdschriftversie staan, ligt het voor de hand te veronderstellen dat van deze gedichten eveneens doorslagen hebben bestaan, waarvan Achterberg de wijzigingen naderhand in de kopij voor de bundel heeft overgenomen.

6 De samenstelling en paginering zijn identiek aan de uiteindelijke samenstelling van de bundel (zie § 43.5).

7 Dit geldt ook voor de andere gedichten uit deze aflevering, die werden gebundeld in Cenotaaf. Zie hiervóór, § 42.2.

43.3 De drukproef van de bundel

Eind november/begin december heeft drukkerij Thieme een proef voor het omslag van de bundel vervaardigd en aan Querido gestuurd. Op 7 december 1953 stuurde Querido deze proef met correcties terug: ‘Graag met spoed 12 reismodellen. Waar blijven proeven binnenwerk? Hier is haast mee... Graag een en ander omgaand.’ Pas een maand later was de eerste proef gereed: op 6 januari 1954 werd deze in duplo aan Achterberg gezonden.⁸ Op 15 januari had Querido de gecorrigeerde proef al weer van hem teruggekregen, want op die dag werd de proef voor revisie aan Thieme gezonden.

De enige overgeleverde drukproef van Autodroom bevindt zich in de collectie Achterberg en is een ongecorrigeerd exemplaar van de eerste proef. Het door Achterberg gecorrigeerde exemplaar is niet bewaard gebleven. De proef omvat het voorwerk van de bundel (p. [1]-[4]), de tekst van de gedichten (p. 5-17) en het nawerk, bestaande uit de inhoudsopgave (p. 23; er is geen afzonderlijke pagina met de kop ‘inhoud’) en colofon (p. [25]-[27]). In vergelijking met de eerste druk van Autodroom valt verder op dat de opdracht ‘Aan Eddy Hoornik’ op p. [4] ontbreekt en dat de ‘Bibliografie van Gerrit Achterberg’, die in de bundel op p. [23-24] zou worden opgenomen, niet in proef is overgeleverd. In de colofon wordt ‘een oplaag van 800 genummerde exemplaren [/] en wel

8 Verzendbriefje, Querido-archief, Amsterdam.

[p. 500]

1 tot 750 en i tot l’ aangegeven (i.p.v. de uiteindelijke oplage van duizend exemplaren).⁹

9 Zie de beschrijving van de eerste druk in § 43.5. In het contract (d.d. 13 november 1953) wordt een oplage van 1050 exemplaren vermeld.

43.4 Verdere voorbereidingen voor de bundel

Bij het terugsturen van de eerste drukproef van de bundel heeft Achterberg verzocht de opdracht aan Ed. Hoornik in de bundel aan te brengen. De opdracht is in de revisieproef toegevoegd, zoals blijkt uit wat Alice von Eugen-van Nahuys op 20 januari 1954 aan Achterberg schreef: ‘Hierbij stuur ik je de revisie van autodroom. Zoals je ziet is de opdracht erin gekomen. [...] Krijgen we de revisie spoedig van je terug?’¹⁰ Binnen een week heeft Achterberg het - niet overgeleverde - gecorrigeerde exemplaar van de revisieproef teruggestuurd, want op 27 januari zond Querido deze aan Thieme met het verzoek: ‘Graag omgaand tweede revisie’. Een ander exemplaar stuurde Achterberg op 4 februari aan Ed. Hoornik: ‘Ziehier de proeven van Autodroom, die je dus kunt behouden.’¹¹

Op 5 februari 1954 stuurde Querido de tweede revisie van Autodroom aan Thieme met het fiat voor afdrukken. Ook werd in februari de laatste hand gelegd aan de vervaardiging van de reismodellen en omslagen. Op 12 februari vroeg Querido aan Thieme: ‘Wanneer kunnen wij er op rekenen dat het binnenwerk afgedrukt bij de firma Van Waarden is en wanneer komt de proef van het omslag?’ Op 22 februari was een en ander blijkbaar nagenoeg gereed. Op die datum gaf Querido de drukker nog een aantal laatste aanwijzingen voor het omslag en binnenwerk, waarna de bundel wat de uitgever betrof aan binderij J.A. van Waarden gestuurd kon worden: ‘De rugtekst vervalt, het boekje is te dun. [...] Wilt U ook een schutblad meesturen, achterin ontbreekt een witpagina.¹² Van hetzelfde papier als de inhoud natuurlijk. Graag een en ander met de meest mogelijke spoed.’

Bij het verzenden van de bundel aan Van Waarden is een deel van de oplage beschadigd geraakt. Op 4 maart 1954 schreef Tine van Buul aan Thieme dat van 250 exemplaren de pagina's met de inhoudsopgave (p. [19]-[22]) verkeerd in de kratten terecht waren gekomen en opnieuw gedrukt moesten worden. Door deze vertraging kwam de bundel op 18 maart 1954 van de binder.

10 Doorslag brief, Querido-archief, Amsterdam.

11 Achterberg-Hoornik, p. 80. Dit exemplaar is mij niet bekend. Zie over de opdracht § 39.3.3.

12 Het betreft p. [29-32] (zie de beschrijving in § 43.5), die achter het tweede katern werden geplakt.

[p. 501]

43.5 De eerste druk van Autodroom

Op 18 maart 1954 zond Tine van Buul de auteursexemplaren van Autodroom aan Achterberg, die haar op 21 maart bedankte: ‘Ze zijn prachtig geworden en ik dank U er hartelijk voor. Zoudt U ook Mevrouw von Eugen mijn erkentelijkheid willen betuigen?’¹³ In het Nieuwsblad voor de boekhandel van 1 april 1954 staat de bundel als volgt vermeld: ‘Gerrit Achterberg. Autodroom. Amsterdam, Em. Querido. 20⁵ × 13. 21 blz. fl. 3.90.’ De samenstelling van de bundel is:

[Omslag]	gerrit achterberg [/] autodroom [//] querido/amsterdam^14
[Kaft]
[i-iv]	[blanco]^15
[1]	autodroom
[2]	[blanco]
[3]	gerrit achterberg [/] autodroom [/] [vignet] [//] amsterdam [/] n.v. em. querido's uitgeversmij [/] mcmliv
[4]	aan eddy hoornik [//] Copyright 1954 Gerrit Achterberg, Holland
5	[886] ‘Valuta’
6	[855] ‘Cartering’
7	[929] ‘Wassende breedte’
8	[890] ‘Tracé’
9	[861] ‘Rivièra’
10	[900] ‘Souvenir’
11	[897] ‘Contrapunt’
12	[870] ‘Déjà-vu’
13	[898] ‘Gorge de Loup’
14	[892] ‘En route’
15	[928] ‘Baedeker’
16	[905] ‘Telex’
17	[931] ‘Rorschach’
[18]	[blanco]
[19]	inhoud
[20]	[blanco]
21	[volgt inhoudsopgave]
[22]	[blanco]
[23-24]	bibliografie [/] van gerrit achterberg [volgt bibliografie]
[25]	colophon

13 Brief, Querido-archief, Amsterdam.

14 Het omslag bevat verder de getekende initialen ‘GA’ en ‘Q’. Het is op dezelfde wijze uitgevoerd als dat van Cenotaaf (zie § 42.5). Zie de reproductie in Schrijvers prentenboek, p. 47.

15 Het omslag is om de kaft en de pagina's [i-ii] en [31-32] gevouwen.

[p. 502]

[26]	[blanco]
[27]	Deze bundel [/] werd in 1954 gezet uit de letter Bembo [/] en gedrukt bij G.J. Thieme te Nijmegen [/] in een oplaag van 1000 genummerde exemplaren [/] en wel 1 tot 950 en i tot l. [/] Deze laatste exemplaren [/] zijn niet voor de handel bestemd. [/] Dit is nummer
[28-32]	[blanco]
[Kaft]
[Omslag]

Het omslag is van grijs, gevergeerd papier en bedrukt met donkerbruinrode letters en lichtgrijze initialen. De typografische verzorging van de bundel was in handen van Theo Kurpershoek.

43.6 De ontvangst van de bundel

43.6.1 Verkoop en honorarium

Voor Autodroom ontving Achterberg een honorarium van 15%, met een voorschot van f 250, -.¹⁶ Blijkens de overgeleverde afrekeningen is de verkoop van de bundel als volgt verlopen: 1954: 521; 1955: 24; 1956: 20; 1957: 12; 1958: 6; 1959: 12; 1960: 14; 1961: 15; 1962: 50; 1963: 27; 1964: 34; 1965: 29; 1966: 16; 1967: 17; 1968: 44; 1969; 36. Bij de laatste afrekening staat vermeld dat het restant van de oplage werd opgeruimd (39 exemplaren, waarvoor een honorarium van 10% werd berekend). In totaal zijn er dus 916 van de 950 arabisch genummerde exemplaren verkocht. Van de resterende 34 exemplaren had Achterberg er tien ontvangen (tezamen met exemplaar 1 van de romeins genummerde).

In 1961 werd Autodroom herdrukt in de verzamelbundel Cryptogamen 4 (zie verder § 49).

16 Dit voorschot werd op 18 november 1953 aan hem overgemaakt. Evenals bij Mascotte het geval was, werd bij de eerste afrekeningen ten onrechte omzetbelasting afgetrokken. Zie hiervóór, § 37.5.1.

43.6.2 Recensies

Bordewijk, F., ‘Drie nieuwe bundels gedichten. Achterberg, Edinga en Landheer.’ In: Utrechtsch nieuwsblad 17 juli 1954.

Donker, A., ‘Het experiment van den gasfitter.’ In: Critisch bulletin 21 (1954), p. 160-167.

E[yl], H.R., ‘Dichterlijke onvrijheid.’ In: Propria cures 22 mei 1954.

Govaart, Th., ‘Nog op tijd voor daarnet.’ In: De nieuwe eeuw 15 mei 1954.

[p. 503]

K[lap], K., ‘Een dichter op reis. Gerrit Achterberg naar de Rivièra.’ In: Op den uitkijk 27 (1953-1954), p. 389.

Minderaa, P., ‘[Recensie van o.a. Cenotaaf, Ballade van de gasfitter, Ode aan den Haag en Autodroom.]’ In: Wending 9 (1954-1955), p. 232-238.

M[ok], M., ‘Achterbergs Autodroom.’ In: Algemeen handelsblad 21 juli 1954.

Plas, M. van der, ‘Nieuwe poëzie. Achterberg, Morriën en De Haes.’ In: Elseviers weekblad 4 augustus 1954.

Rens, L., ‘Nieuwe geluiden voor nieuw bewustzijn.’ In: Nieuwe stemmen 10 (1954), p. 186-189.

Rodenko, P., ‘Harde en zachte valuta.’ In: Haagsch dagblad 24 juli 1954.

Simons, W.J., ‘[Recensie van o.a. Autodroom.]’ In: Amsterdams tijdschrift voor letterkunde 2 (1954), p. 138-139.

Verhoeven, N., ‘[Recensie van o.a. Autodroom.]’ In: Nieuwe Haarlemsche courant 14 augustus 1954.

Vermeer, C., ‘[Recensie van o.a. En Jezus schreef in 't zand^5 en Autodroom.]’ In: Ontmoeting 8 (1954-1955), p. 125-135.

[Anoniem], ‘Gerrit Achterberg. Autodroom. Tragisch en troostend dichterschap.’ In: Trouw 27 maart 1954.

[Anoniem], ‘[Recensie van Autodroom.]’ In: De volkskrant 26 mei 1954.

[Anoniem], ‘Nieuwe gedichten van Gerrit Achterberg.’ In: Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant 22 juni 1954.