Gedichten. Deel 2. Commentaar

[p. 412]

35 Sneeuwwitje

35.1 Voorbereidingen voor de bundel

Over de totstandkoming van Sneeuwwitje zijn geen gegevens bekend. De idee voor de bundel is mogelijk reeds in het begin van 1948 ontstaan, gezien Achterbergs vragen aan Jan Vermeulen in een brief van 2 april 1948: ‘ik loop al weken te zoeken naar Sneeuwwitje, Doornroosje en Goudelsje; weet jij misschien een boek waar ze in staan? [...] Weet jij misschien wie Maya was? Een mythologische figuur? Wat ben ik lastig hè.’¹ Eind 1948 was de samenstelling van Sneeuwwitje afgerond en informeerde Achterberg bij verschillende personen naar de mogelijkheden tot uitgave van de bundel. Aan Adriaan Morriën, aan wie hij een aantal gedichten voor Criterium stuurde, vroeg hij of Meulenhoff - de uitgever van het tijdschrift - interesse in de bundel zou hebben, want op 14 december 1948 schreef Morriën hem: ‘Ik heb Meulenhoff over je bundel Sneeuwwitje gesproken. Stellig voelt hij er voor je gedichten uit te geven. Hij zou je spoedig schrijven.’² Ook heeft Achterberg de bundel ter sprake gebracht bij A.A.M. Stols, die hem op 11 januari 1949 liet weten ‘niet tot uitgave van uw bundel sneeuwwitje over te gaan’.³ Vervolgens heeft Achterberg de bundel op 24 januari 1949 aangeboden bij uitgeverij Querido te Amsterdam:⁴

Geachte Heer Querido,
hierbij zend ik u, volgens afspraak met de Heer Hirsch,⁵ ‘Sneeuwwitje’ toe.
Kunt u het nog dit voorjaar brengen?
Dr Hirsch heeft u intussen van enige bepalingen mijnerzijds op de hoogte gebracht?

Op 26 januari 1949 antwoordde Alice von Eugen-van Nahuys, directrice van de uitgeverij:

1 Op 8 april 1948 beloofde Vermeulen te zullen zoeken naar de gevraagde gegevens. Zijn uiteindelijke antwoord is niet overgeleverd.

2 Er is geen correspondentie van Meulenhoff aan Achterberg bewaard gebleven.

3 Stols kampte met ernstige liquiditeitsproblemen (zie Achterberg-Uitgevers, dl. 2, p. 194). Zie ook § 38.1.

4 De in dit hoofdstuk geciteerde correspondentie tussen Achterberg en Querido bevindt zich in het Querido-archief te Amsterdam.

5 Rudolf Hirsch, die op dat moment werkzaam was bij Bermann-Fischer/Querido.

[p. 413]

Uw manuscript ‘Sneeuwwitje’ vond ik vanmorgen op mijn bureau. Toen de heer Hirsch met mij over dit manuscript sprak heb ik hem meteen gezegd dat ik eigenlijk voor het hele jaar '49 geen nieuwe verzenbundels meer kon aannemen, omdat er door de productiebeperking, waartoe wij gezien de toestand in de boekhandel in '48 gedwongen waren, een verschuiving heeft plaats gevonden, waardoor verschillende bundels, die eigenlijk in '48 hadden moeten verschijnen, nu pas in '49 uitkomen.
Ik beloofde de heer Hirsch echter eventueel te zullen proberen Uw bundel nog dit jaar te laten verschijnen.
Ik begrijp daarbij wel de moeilijkheden, gezien Uw productiviteit, maar de heer Hirsch zag daarin niet zulke grote bezwaren.
In geen geval echter zou ik de bundel in de eerste helft van het jaar kunnen laten verschijnen; het zou wel laat in het jaar worden.
Alvorens het manuscript te gaan lezen zou ik graag van U vernemen of U daarmee eventueel genoegen kunt nemen.

Achterberg is hiermee akkoord gegaan, want reeds op 4 februari 1949 stuurde mevrouw Von Eugen hem het contract voor de bundel. In het contract was onder meer bepaald dat de bundel ‘in het najaar van 1949’ zou verschijnen, dat Achterberg behalve ‘een in het voorjaar bij Breughel te verschijnen bundel⁶ [...] geen andere bundels bij andere uitgevers’ zou publiceren, en dat hij ‘zijn eerstvolgend manuscript allereerst aan de uitgeefster’ zou aanbieden.⁷

Gezien de geplande verschijning in het najaar zal niet onmiddellijk haast zijn gemaakt met de productie van de bundel. Hierover is geen nadere correspondentie overgeleverd, met uitzondering van een verzendbriefje waaruit blijkt dat op 29 juni 1949 de ‘Proef in 2-voud (1-40) [/] + copy’ aan Achterberg werd gezonden.

6 Hoonte (zie hiervóór, § 34.1).

7 Het contract is gedateerd op 7 februari 1949. Een exemplaar bevindt zich in de collectie Achterberg, een doorslag in het Querido-archief te Amsterdam.

35.2 De drukproef van de bundel

Van de bundel Sneeuwwitje is alleen de eerste drukproef overgeleverd, bestaande uit 40 pagina's en door Achterberg met potlood gecorrigeerd. Afgezien van de correctie van zetfouten bracht Achterberg in de volgende gedichten nog nieuwe varianten aan: [604] ‘Papyroline’, [793] ‘Euclides’, [796] ‘Ban’, [803] ‘Spellbound’, [806] ‘Reincultuur’ en [811] ‘Inclinatie’. De samenstelling van de proef is gelijk aan de uiteindelijke samenstelling van de bundel (zie § 35.3) en wordt hier verder niet uitputtend beschreven.

Het is niet bekend wanneer Achterberg de gecorrigeerde proef aan Querido heeft teruggestuurd. Op 3 september 1949 werd de revisie-

[p. 414]

proef aan hem gezonden,⁸ die zoals gezegd niet bewaard is gebleven. De overige correspondentie betreft een verzoek van Johan van der Woude om een gedicht uit de bundel in Vrij Nederland te mogen publiceren⁹ en de voorbereidingen voor Singel 262, waarin Achterberg als één van de zesentwintig Querido-auteurs zou worden geïntroduceerd.¹⁰

8 Verzendbriefje (Querido-archief, Amsterdam): ‘Sneeuwwitje [/] revisie 1/42 + 1e proef [/] Gaarne spoedig retour’.

9 Aan hem stuurde Von Eugen op 14 september 1949 een ongecorrigeerde proef van Sneeuwwitje (zie verder § 36.2.4).

10 Ed. Hoornik, ‘Gerrit Achterberg.’ In: Singel 262. Zesentwintig biografieën. Amsterdam, 1949, p. 12-15.

35.3 De eerste druk van Sneeuwwitje

Op 16 november 1949 stuurde Alice von Eugen-van Nahuys de afgesproken tien auteursexemplaren van Sneeuwwitje aan Achterberg: ‘Ik hoop dat wij beiden pleizier aan deze bundel mogen beleven en dat de uitgave in Uw smaak valt.’ Achterberg bedankte haar op 1 december 1949: ‘Het ziet er bijzonder mooi uit!’ In het Nieuwsblad voor de boekhandel van 1 december 1949 werd de bundel als volgt vermeld: ‘Achterberg, Gerrit[:] Sneeuwwitje. Amsterdam, Em. Querido. 21 × 13. 38 blz. Geb. fl. 4.25’. De samenstelling van de bundel is als volgt:

[Band voorplat]	gerrit achterberg [/] sneeuwwitje [/] [vignet]
[Schutblad]
[i-iv]	[blanco]
[1]	sneeuwwitje
[2]	[blanco]
[3]	gerrit achterberg [/] sneeuwwitje [/] [vignet] [//] amsterdam [/] n.v. em. querido's uitgeversmij [/] mcmxlix
[4]	[blanco]
5	[792] ‘Weerbericht’
6	[789] ‘Rath & Doodeheefver’
7	[757] ‘Erker’
8	[782] ‘Mamré’
9	[767] ‘Draaideur’
10	[785] ‘Reflexie’
11	[783] ‘Overjarig’
12	[770] ‘Topaas’
13	[780] ‘Ectoplasma’
14	[781] ‘Hangkast’
15	[736] ‘Inflatie’
16	[756] ‘Status moriendi’

[p. 415]

17	[604] ‘Papyroline’
18	[737] ‘Kegelsnede’
19	[763] ‘Quadratuur’
20	[788] ‘Slootkant’
21	[793] ‘Euclides’
22	[794] ‘Verzoendag’
23	[795] ‘Ondertrouw’
24	[796] ‘Ban’
25	[803] ‘Spellbound’
26	[802] ‘Aanhalingstekens’
27	[758] ‘Uiteindelijk’
28	[820] ‘Elckerlyc’
29	[807] ‘Transplantatie’
30	[804] ‘Slagzij’
31	[805] ‘Monogram’
32	[806] ‘Reincultuur’
33	[808] ‘Oculair’
34	[811] ‘Inclinatie’
35	[810] ‘Halo’
36	[809] ‘Roltrap’
37	[819] ‘Asbelt’
38	[817] ‘Spel’
[39]	inhoud
[40]	[blanco]
[41-42]	[volgt inhoudsopgave]
[43-48]	[blanco]
[Schutblad]
[Band achterplat]

De bundel verscheen alleen in gecartonneerde uitvoering (witte band met zwarte opdruk) en werd typografisch verzorgd door Susanne Heynemann.¹¹

11 Zie de reproductie in Schrijvers prentenboek, p. 41.

35.4 De ontvangst van de bundel

35.4.1 Verkoop en honorarium

In het contract van Sneeuwwitje was het honorarium bepaald op ‘15% van de ingenaaide verkoopprijs minus omzetbelasting per verkocht exemplaar’. Op 27 januari 1949 had Achterberg reeds f 250, - als voorschot ontvangen. Blijkens de afrekeningen is de verkoop van de bundel als volgt verlopen: 1949: 403; 1950: 130; 1951: 69; 1952: 40; 1953: 39; 1954:

[p. 416]

22; 1955: 17; 1956: 13; 1957: 6; 1958: 5; 1959: 9; 1960: 14; 1961: 9; 1962: 48; 1963: 26; 1964: 7; 1965: 29; 1966: 2. Bij de afrekening over 1966 wordt vermeld dat de voorraad nul exemplaren bedraagt. Van de oplage van 1000 exemplaren zijn derhalve 888 exemplaren verkocht. De overige exemplaren - afgezien van de 10 exemplaren die aan Achterberg werden verstrekt - zullen niet in de handel zijn gebracht en/of voor promotie en recensie zijn gebruikt.

Naar aanleiding van de afrekening over 1949 heeft Achterberg bezwaar gemaakt tegen de berekening van het honorarium, omdat daarbij de bandprijs in mindering was gebracht. Achterberg was er blijkbaar van uitgegaan dat de afgesproken prijs de ingenaaide prijs betrof, want op 20 september 1950 schreef mevrouw Von Eugen aan hem: ‘Ik wil geen kwestie met U hebben over het honorarium en aangezien ik U volgens U beloofd heb het boekje ingenaaid uit te geven, zullen we U ook over de banden 15% royalty betalen.’¹²

In 1961 werd Sneeuwwitje herdrukt in de verzamelbundel Cryptogamen 4 (zie verder § 49).

12 Mascotte verscheen vervolgens alleen ingenaaid. Op 30 januari 1951 vroeg Von Eugen Achterbergs toestemming om van Oude cryptogamen (‘een boek [...] van meer dan 200 bladzijden’) ook een gebonden uitgave te maken, ‘bv. zoals sneeuwwitje was’. Zie verder § 38.3.

35.4.2 Recensies

Bittremieux, C., ‘[Recensie van Sneeuwwitje.]’ In: De nieuwe gids 17 januari 1951.

Bordewijk, F., ‘Nieuw werk van G. Achterberg en L. Vroman.’ In: Utrechtsch nieuwsblad 18 februari 1950.

[Donker, A.], ‘Achterbergs bekroning.’ In: Critisch bulletin 17 (1950), p. 284-285.

Dubois, P.H., ‘De mythe van Sneeuwwitje. Nieuwe gedichten van Gerrit Achterberg.’ In: De spectator 12 mei 1950.

R., H., ‘Vernieuwing door verrassing. Nieuwe bundels van Gerrit Achterberg.’ In: De Maasbode 4 februari 1950.

Rijnsdorp, C., ‘[Recensie van o.a. Sneeuwwitje.]’ In: Ontmoeting 4 (1949-1950), p. 263-270.

Scheltema, T.W.L., ‘[Recensie van Sneeuwwitje.]’ In: Books abroad 25 (1951), p. 181.

Sirius [= U. van de Voorde], ‘[Recensie van Sneeuwwitje.]’ In: De standaard 7 mei 1950.

Vestdijk, S., ‘De betekenis van Achterbergs sonnetten.’ In: Algemeen handelsblad 11 maart 1950.

[Anoniem], ‘[Recensie van Sneeuwwitje.]’ In: Nieuwsblad voor Sumatra 20 januari 1950.