Gedichten. Deel 2. Commentaar

[p. 398]

33 Doornroosje

33.1 Voorbereidingen voor de bundel

In januari 1946 ging bij uitgeverij F.G. Kroonder te Bussum de Bayard Reeks van start. De reeks was bedoeld als voortzetting van de eveneens bij Kroonder verschenen uitgaven van de Bayard Pers - waaronder Achterbergs bundel Sintels (zie § 20) - en zou circa twintig nummers per jaar bevatten, geredigeerd door H. Drijvers jr. en A. Marja. Al in september 1945 had Marja Achterberg gevraagd of hij de bundel Einstein in de reeks mocht publiceren, maar van dat plan kwam niets terecht.¹ Pas in juli 1946 heeft hij Achterberg opnieuw benaderd met het verzoek om een bundel, zoals blijkt uit de volgende passage in een brief van Achterberg: ‘Wat een bundel in de Bayard betreft: wat mij aangaat: best. Schrijf je nog even nadere condities enz.?’² Op 6 augustus 1946 antwoordde Marja:

Ik was bij Kroonder en hoorde dat hij je ‘Sintels’ buiten de Bayard-reeks wilde herdrukken. Ik voor mij wil graag voor de volgende jaargang van de Bayard-reeks een nieuw bundeltje van je hebben. Is daar kans op? Ik wil veel strenger gaan selecteren en proberen volgend jaar met een werkelijk heel goede serie voor de dag te komen. Enfin, we praten daar wel over, 17 Augustus.
[...] Kom in elk geval Zaterdag's niet te laat, dan kun je van tevoren met je vrouw onze nederige stulp nog even bezoeken. Kroonder zal hier dan vermoedelijk ook zijn.

De laatste mededelingen hadden betrekking op het weekend van 17 en 18 augustus, waarin de viering van de vijftigste verjaardag van Hendrik de Vries zou plaatsvinden. In dit weekend zullen Achterberg en Marja (en wellicht ook Kroonder) de verdere plannen met de bundel hebben besproken.³ Eind augustus/begin september heeft Achterberg de samenstelling van de bundel ter hand genomen. Op 10 september 1946 schreef hij aan Marja:

Wat de verzen betreft [...]: ik wilde ze Doornroosje noemen. Hoe vind je dat naast en na Eurydice?
Tot nog toe ontving ik geen contracten ter onderteekening van Kroonder. Daar is het wachten op.

1 Zie hiervóór, § 25.1.

2 Ongedateerde brief, juli 1946, collectie J.B.W. Polak, Amsterdam.

3 Zie Achterberg-Uitgevers, dl. 2, p. 160. Vgl. ook [735] ‘Olifant’, noot 2.

[p. 399]

Verdere correspondentie tussen Achterberg en Marja over de bundel is niet overgeleverd.⁴ Over de productie van de bundel heeft Achterberg vervolgens een tijd lang niets gehoord, zoals blijkt uit wat hij op 22 januari 1947 aan Jan Vermeulen schreef: ‘Jij bent natuurlijk de eerste, die Doornroosje ontvangt. Ik heb er nog niet nader over vernomen; in ieder geval dit voorjaar.’ Een maand later, op 25 februari 1947, schreef hij aan Hans Roest, aan wie de bundel in eerste instantie blijkbaar was opgedragen:

‘Doornroosje’ corrigeerde ik al gedeeltelijk. In verband hiermee wilde ik je verzoeken jouw naam, voorin, afte [sic] staan aan Sneeuwwitje. Dan kom jij in ‘Capricio’, een bundel in de Steenbok-serie bij ja, nu ben ik z'n naam weer kwijt, een A'damsche uitgever.⁵
't Is misschien heel gek om je dit achteraf te vragen, maar toch zul je het wel doen voor Sneeuwwitje.

Toen Achterberg twee dagen later acht gedichten uit Doornroosje aan Marja stuurde ter publicatie in Erica, vroeg hij: ‘Kun je deze, of uit deze publiceren met een aankondiging van de bundel, dus vóór ze verschijnt?’ De gedichten zouden niet meer in Erica worden opgenomen, waarschijnlijk vanwege de verwachte verschijning van de bundel.⁶

4 Op 8 oktober 1946 schreef Achterberg aan Jan Vermeulen over een lezing in Den Haag: ‘Ik denk m'n nieuwe bundel “Doornroosje” voor te lezen [...].’ Zie Achterberg-Uitgevers, dl. 1, p. 226.

5 Capricio (of: Capriccio) was aanvankelijk de titel voor de bundel die in 1949 bij G.W. Breughel te Amsterdam als Hoonte zou verschijnen. Ook deze bundel werd uiteindelijk niet aan Roest opgedragen. Zie verder § 34.1.

6 Zie hiervóór, § 32.2.3.

33.2 De eerste druk van Doornroosje

In het Nieuwsblad voor den boekhandel van 19 juni 1947 staat de bundel in de rubriek ‘Nieuwe uitgaven’ vermeld: ‘Achterberg, Gerrit: Doornroosje. Gedichten. Bussum, F.G. Kroonder. 20 × 11⁵. 34 blz. [Bayard Reeks. Red. A. Marja en H. Drijvers Jr] Gecart. fl. 1.90’. De samenstelling van de bundel is als volgt:

[Band voorplat]	Gerrit Achterberg [/] doornroosje [/] bayard reeks^7
[Schutblad]
[1]	doornroosje [//] Bayard Reeks [/] Redactie A. Marja en H. Drijvers Jr.

7 De tekst (omkaderd, de titel in rode inkt) is gedrukt op een op de band geplakt etiketje. Zie de reproductie in Schrijvers prentenboek, p. 40.

[p. 400]

[2]	[blanco]
[3]	gerrit achterberg [//] Doornroosje [/] gedichten [//] [vignet] [/] bayard reeks [/] uitgeverij f.g. kroonder bussum 1947
[4]	Voor Sneeuwwitje^8
[5]	‘Zal het begrip leven wellicht een differen- [/] tiatie moeten ondergaan, zó dat het kwaliteits- [/] verschil tussen de verschillende hiërarchieën [/] van leven niet geringer is, dan dat hetwelk [/] tussen leven en niet-leven bestaat?’ [/] H.A. Kramers: Ensie i, blz. 145.^9 [/] ‘Gaan wij thans echter nog één stap verder [/]... Welnu, dan kunnen wij ook Bohr's [/] gedachte uitbreiden en vragen: zijn aan den [/] eenen kant alle physisch-chemische verschijn- [/] selen en processen en aan den anderen kant [/] de vele en velerlei verschijnselen, die uitingen [/] zijn van hetgeen wij leven plegen te noemen, [/] complementaire aspecten van één en dezelf- [/] de met reden veronderstelde realiteit?’ [/] Dr. J.H.F. Umbgrove: Leven en Materie, blz. 122.^10
[6]	[blanco]
7	[711] ‘Doornroosje’
8	[712] ‘Status quo’
9	[713] ‘Complementariteit i’
10	[714] ‘Complementariteit ii’
11	[715] ‘Complementariteit iii’
12	[716] ‘Complementariteit iv’
13	[717] ‘Fotogram’
14	[718] ‘Electrolyse’
15	[749] ‘Doodbeeld’
16	[719] ‘Optiek’
17	[750] ‘Verwildering’
18	[720] ‘Proteïne’
19	[751] ‘Auschwitz’
20	[721] ‘IJsmassief’
21	[752] ‘Permanent wave’
22	[722] ‘Raster’
23	[723] ‘Onheil’
24	[724] ‘Excentriek’
25	[725] ‘Devaluatie’
26	[726] ‘Regendroppels’

8 Volgens Hazeu is hiermee Cathrien Achterberg-van Baak bedoeld (Biografie, p. 476).

9 H.A. Kramers, ‘Natuurfilosofie.’ In: Eerste Nederlandse systematisch ingerichte encyclopaedie. 10 dln. Red. H.J. Pos e.a. Amsterdam, 1946-1952. Dl. 1: Wijsbegeerte, godsdienst, psychologie, opvoeding en onderwijs. Red. H. de Vos/Ph. Kohnstamm. Amsterdam, [oktober] 1946, p. 139-145. Het citaat op p. 145.

10 J.H.F. Umbgrove, Leven en materie. 's-Gravenhage, 1943, p. 122.

[p. 401]

27	[727] ‘Descartes’
28	[753] ‘Blokkeering’
29	[728] ‘Perpetuum mobile’
30	[729] ‘Beklemrecht’
31	[730] ‘Hameln’
[32]	[blanco]
[33]	inhoud [volgt inhoudsopgave]
[34]	[blanco]
[35]	bayard reeks no. 17 [//] Druk: Everhard & Zn. Naarden [/] Typografie: Johan H. van Eikeren [/] Bindwerk: Gebr. Delcour te Hilversum
[36]	[blanco]
[Schutblad]
[Band achterplat]

De tekst van het binnenwerk is gezet uit de Egmont van S.H. de Roos. De bundel verscheen alleen gecartonneerd, in een vermoedelijke oplage van vijfhonderd exemplaren (zie § 33.3.1).¹¹

11 De exemplaren zijn, boven de colofon, met de hand genummerd (in blauwe inkt).

33.3 De ontvangst van de bundel

33.3.1 Verkoop en honorarium

Over de verkoop van de bundel en het overeengekomen honorarium zijn geen precieze gegevens bekend. Een voorraadlijst in het archief van uitgeverij Querido vermeldt een oplage van 1064 exemplaren (waarvan op 1 januari 1950 in totaal 889 exemplaren verkocht waren), maar waarschijnlijk is dit de oplage van de eerste en ‘tweede’ druk tezamen. Anders is het moeilijk te verklaren dat Achterberg op 6 augustus 1947 aan Marja vroeg of de ‘tweede’ druk buiten de Bayard Reeks gepubliceerd zou kunnen worden, omdat hij de prijs en oplage van de eerste druk te laag vond (zie § 33.3.2).

33.3.2 De ‘tweede’ druk van de bundel

Kort na de verschijning van de eerste druk moet reeds tot een herdruk van de bundel zijn besloten. Op 6 augustus 1947 vroeg Achterberg namelijk aan Marja:

p.s. Theo, ben je voor ‘Doornroosje’ absoluut gebonden aan de Bayard? Daarbuiten zou je prijs en oplaag aanzienlijk kunnen verhogen, dunkt me; houd desnoods de aangevulde herdruk van ‘Sintels’ voor de Bayard het volgend jaar? Zie wat je doet, in ieder geval kun je er over beschikken, dat weet je. Wel hoor ik graag hoe of wat, dan

[p. 402]

kan ik op de a.s. lezingen Doornroosje in haar geheel voorlezen en uitgever en verschijningsdatum noemen, lijkt je dat niet goed?

De precieze verschijningsdatum van de herdruk is niet bekend.¹² In feite betreft het een nieuwe oplage van de eerste druk, gemaakt van hetzelfde zetsel en qua uitvoering identiek aan de eerste druk, met uitzondering van de aanduiding ‘Tweede Druk’ op p. [2]. Deze tweede oplage blijft in deze uitgave verder buiten beschouwing.

In 1948 is overwogen de bundel op te nemen in een door Bert Bakker en A.A.M. Stols uit te geven verzamelbundel. Dit plan is nooit gerealiseerd (zie § 38.1). In 1953 werd Doornroosje herdrukt in de verzamelbundel Cryptogamen iii (zie verder § 45).

12 De herdruk werd niet vermeld in het Nieuwsblad voor de boekhandel en in Brinkman's cumulatieve catalogus van boeken.

33.3.3 Recensies

Delden, J. van, ‘[Recensie van Doornroosje.]’ In: Winschoter courant 26 juli 1947.

Dinaux, C.J.E., ‘[Recensie van Eurydice^2 en Doornroosje.]’ In: Haarlems dagblad 10 januari 1948.

H[aantjes], [J.], ‘De dichter en de dood.’ In: In de waagschaal 27 mei 1949.

[Ham, L. van den], ‘[Recensie van Doornroosje.]’ In: De gids 111.11 (1948), p. 72.

Heerikhuizen, F.W. van, ‘Nieuwe bundel van Gerrit Achterberg.’ In: Het boek van nu i (1947), p. 30-31.

M[ellenbergh], J.P., ‘[Recensie van Doornroosje.]’ In: Propria cures 25 november 1950.

Mok, M., ‘Een talent in volle evolutie.’ In: Algemeen handelsblad 1 november 1947.

R., H., ‘Thema met variaties. Twee bundels van Gerrit Achterberg.’ In: De Maasbode 28 juni 1947.

Rutten, M., ‘Vogels van diverse pluimage.’ In: De Vlaamse gids 32 (1948), p. 289-295.

Schuur, K., ‘Poëzie van Gerrit Achterberg.’ In: Groninger dagblad 18 juli 1947.

Smit, G., ‘Oorspronkelijke dichtkunst. Nieuwe bundels van Gerrit Achterberg en Hendrik de Vries.’ In: Ad interim 4 (1947), p. 145-147.

Vermeulen, J., ‘Twee nieuwe bundels van Gerrit Achterberg.’ In: Nederlandse bibliografie 90.8 (1947-1948), p. 7.

W[agenvoorde], H. v[an], ‘[Recensie van Doornroosje.]’ In: Palaestra 2 (1947-1948), p. [25].

[Anoniem], ‘[Recensie van Doornroosje.]’ In: Het Binnenhof 6 augustus 1947.