Gedichten. Deel 2. Commentaar

[p. 276]

20 Sintels

20.1 Voorbereidingen voor de bundel

Reeds in juli 1943 hadden Achterberg en Jan Vermeulen de titel Sintels overwogen als alternatief voor de door hen samengestelde bundel Balans. Vervolgens werd de titel Sintels weer vervangen door Cel. Uiteindelijk zouden de gedichten uit Balans niet alleen in deze beide bundels worden ondergebracht, maar ook in Existentie en Morendo (zie hiervóór, § 14). De titel Sintels komt voor het eerst voor in een brief van Bert Bakker aan Achterberg van 25 juli 1943. Voorafgaand aan deze brief - op zaterdag 17 juli 1943 - hebben Achterberg en Vermeulen blijkbaar met Bakker afgesproken dat de bundel door de Mansarde Pers zou worden uitgegeven, want in zijn brief schreef Bakker: ‘“Sintels” ligt hier voor je. We beginnen wel spoedig met het zetten.’ Waarschijnlijk gebruikte Bakker de titel Sintels voor de bundel die later Cel zou gaan heten, want er zijn geen aanwijzingen dat de bundel Sintels reeds in juli was samengesteld en door Bakker zou worden uitgegeven.¹ De voorbereidingen voor Sintels zouden eerst in de tweede helft van 1943 worden getroffen, de periode dat Achterberg en Vermeulen ook bezig waren met de al dan niet gecombineerde uitgave van Eurydice en Limiet. Achterberg doelde op deze bundels toen hij op 2 september 1943 aan Vermeulen schreef:

Nu ik zoo'n beetje zit te bladeren [...] kom ik sommige verzen tegen, die o.a. in Morendo of Sintels stonden; zooals ‘Uw leden strekken zich in boomen’ enz. Hoe zit dit? Hadden die ook niet bij bovengenoemde bundel gehoord?²

Uit deze brief blijkt niet alleen dat de samenstelling en titel van de bundel nog niet vaststonden, maar ook dat de voorbereidingen voor de verschillende bundels nogal door elkaar liepen en in ieder geval voor Achterberg niet volledig helder te scheiden waren.

De definitieve samenstelling van Sintels werd vermoedelijk pas eind 1943 afgerond. Nadat Achterberg eind november aan A. Marja gevraagd had of de Homerus Pers (F.G. Kroonder te Bussum) bereid zou zijn een bundel van hem uit te geven³ en Marja de uitgever blijkbaar met

1 Zie voor Cel § 16.

2 Zie [437] ‘Uw leden strekken zich in boomen’. Dit gedicht werd uiteindelijk gebundeld in Existentie. Achterberg gebruikt hier de titel Morendo als alternatief voor Sintels. Zie ook § 15.2.

3 Zie Achterbergs brief aan Jan Vermeulen, 27 november 1943 (Achterberg-Uitgevers, dl. 1, p. 80).

[p. 277]

positief resultaat benaderd had, stuurde Achterberg de bundel op 29 december 1943 aan hem op:

Zooals je ziet is deze bundel opgedragen aan A. Marja, hopende dat ik hem iets goeds opdraag (wat niet goed is, is niet geschreven). Maar ja... honoreert Kroonder behoorlijk, Theo? Ik kan n.l. momenteel zeer goed wat geld gebruiken, nu mijn advocaat, met wien ik een onderhoud had, trachten wil, mij, via een psychiater van zijn kennis, meer vrijheid te verschaffen. De naam ‘Sintels’ kwam mij beter voor dan ‘Morendo’, omdat de verzen nogal heterogeen zijn. Als Kroonder er aan wil, komt de uitgave waarschijnlijk dit voorjaar nog?

Een maand later, op 29 januari 1944, kon Marja aan Achterberg schrijven ‘dat de Homerus Pers gaarne je bundel “Sintels” zal uit geven. Het is de bedoeling dat deze binnen enkele maanden, dus in elk geval nog in 't voorjaar, verschijnt.’ Verder schreef hij:

In verband met het onderzoek dat tegen den uitgever nog in gang is, waarbij voor 10 mille aan papier in beslag werd genomen, wil hij liever zo weinig mogelijk correspondentie voeren over dergelijke uitgaven, weshalve hij mij verzocht deze zaak met jou te willen regelen. Het is dus beter zijn naam verder niet te noemen, vooral ook niet tegen derden.
Je krijgt 15% royalty, met als voorschot f. 100, -. Dit is niet zo erg hoog, maar de oplage kan natuurlijk maar klein zijn. Ga je hiermee accoord laat het mij dan p.o. weten, dan doe ik je zo gauw mogelijk het voorschot toekomen. Ook de proeven e.d. ontvang je dan t.z.t. via mij.

Op 1 februari 1944 verklaarde Achterberg zich akkoord, ‘want ik heb het geld om bekende redenen hard noodig. [...] Wil je zoo mogelijk, en als je 't onthoudt, t.z.t. de drukproeven in een dichte enveloppe zenden? Daar doe je mij een dienst mee: dit is hier een erg druk huishouden en iedereen grijpt naar de post.’⁴ Medio april zijn de drukproeven van Sintels aan Achterberg gestuurd, want op 18 april 1944 vroeg Marja: ‘Heb je de proeven van de “Sintels” ontvangen en doorgezonden naar Kr.?’ Deze proeven zijn niet overgeleverd.⁵ De productie van de bundel zou overigens vertraging oplopen. Op 18 juli 1944 meldde Achterberg nog aan Gerrit Kamphuis⁶ van de uitgever bericht te hebben gehad dat de bundel ‘zeer binnenkort’ zou verschijnen, maar op 31 augustus 1944 schreef hij aan Jan Vermeulen dat de uitgave ‘al een paar maanden’ stagneerde.

4 Verder schreef Achterberg: ‘Ik ben erg blij dat je de opdracht voorin aanvaardt.’

5 Op 22 april 1944 informeerde Achterberg bij Jan Vermeulen naar de juiste schrijfwijze van ‘code civile’ (vgl. [519] ‘Code civile’), waarschijnlijk in verband met de correctie van de proef.

6 Deze brief is boven water gekomen na de publicatie van Achterberg-Kamphuis.

[p. 278]

20.2 De eerste druk van Sintels

De precieze verschijningsdatum van Sintels is niet bekend. De bundel werd niet aangekondigd in het Nieuwsblad voor den boekhandel. In Brinkman's cumulatieve catalogus van boeken van 1945 staat de bundel als volgt vermeld: ‘Achterberg, Gerrit: Sintels. Gedichten. Z.p., Bayard Pers.

[Bussum, F.G. Kroonder]. 1944. 8^o. 22 × 14. 29 blz. (fl. 2.90; luxe ed. fl. 4.75). Illegaal’. De samenstelling is als volgt:

[Omslag]	sintels [/] [vignet] [/] gerrit achterberg
[Kaft]
[1]	Gerrit Achterberg/sintels
[2]	[blanco]
[3]	sintels^7 [/] gedichten van [/] gerrit achterberg [//] bayard pers
[4]	[blanco]
[5]	Voor a. marja
[6]	[blanco]
7	[511] ‘Glazenwasscher’
8	[456] ‘Ziekenhuis’
9	[512] ‘Dorp’
10	[453] ‘Watermolen’
11	[426] ‘Wandeling’
12	[96] ‘Het leger’
13	[496] ‘Bekeering i’
14	[497] ‘Bekeering ii’
15	[220] ‘Tusschen de duisternissen’
16	[513] ‘Merel’
17	[227] ‘Ambacht’
18	[514] ‘Plateel’
19	[515] ‘Indicht’
20	[210] ‘Melkknecht’
21	[516] ‘Watertoren’
22	[135] ‘Zwarte lente’^8
23	[517] ‘Globe’
24	[193] ‘Zeiltocht’
25	[518] ‘Klok’
26-27	[494] ‘Kleine kaballistiek voor kinderen’^9
28	kwatrijnen
	[251] ‘Vincent’

7 De titel is gedrukt in rode inkt.

8 In de inhoudsopgave luidt de titel: ‘Zwarte Lente’.

9 In de inhoudsopgave luidt de titel: ‘Kleine Kaballistiek’.

[p. 279]

	[519] ‘Code civile’
	[520] ‘Daimon’
[29]	inhoud [volgt inhoudsopgave]
[30]	[blanco]
[31]	colophon [//] Deze bundel werd in het voorjaar van 1944 gedrukt, [/] in een beperkte oplaag voor vrienden en bekenden [/] van den auteur en den uitgever van de Bayard Pers, [/] met de Weiss Antiqua letter op Hollandsch Text. [/] Vijftig exemplaren, genummerd van 1-50, [/] verschenen op Boston Text en werden [/] door den dichter gesigneerd.
[32]	[blanco]
[Kaft]
[Omslag]

Het omslag - gemaakt van blauw-grijs papier en bedrukt met rode letters en vignet - is om een wit kaft van houthoudend karton gevouwen.¹⁰ De tekenaar van het vignet was Fons Montens. De typografie van de bundel is verzorgd door Johan H. van Eikeren. De bundel werd - waarschijnlijk in een oplage van 500 exemplaren, waarvan vijftig gesigneerd door de dichter - gedrukt door drukkerij J. van der Schaaf te Amsterdam.¹¹

10 Zie de reproductie in Schrijvers prentenboek, p. 30.

11 D. de Jong, Het vrije boek in onvrije tijd. Bibliografie van illegale en clandestiene bellettrie. Leiden, 1958, p. 17.

20.3 De ontvangst van de bundel

20.3.1 Verkoop en honorarium

Zoals hiervoor reeds ter sprake kwam, had Marja op 29 januari 1944 aan Achterberg een honorarium van 15% voorgesteld, met een voorschot van f 100,-. Over de verkoop van de bundel zijn geen gegevens bekend. Mogelijk raakte de bundel in de loop van 1946 uitverkocht, gezien het feit dat F.G. Kroonder in juni/juli van dat jaar een herdruk van de bundel overwoog. Zijn plannen hadden echter ook te maken met het feit dat Achterberg een aantal gedichten uit Sintels wilde opnemen in een religieuze bundel en in een verzamelbundel.¹² Een afzonderlijke herdruk van Sintels is nooit verschenen. Twee gedichten uit de bundel zouden worden opgenomen in En Jezus schreef in 't zand, elf gedichten in

12 Het betreft de eerste plannen voor En Jezus schreef in 't zand (zie § 30.1) en Oude cryptogamen (zie § 38.1). Zie ook de in § 33.1 geciteerde brief van A. Marja aan Achterberg d.d. 6 augustus 1946.

[p. 280]

Hoonte.¹³ De resterende gedichten uit Sintels werden onder die titel herdrukt in de verzamelbundel Oude cryptogamen (zie verder § 38).

13 Zie respectievelijk § 30 en § 34.

20.3.2 Recensies

Tijdens de oorlog zijn er geen recensies van de clandestiene bundel verschenen. Uit de jaren 1945-1946 zijn slechts twee korte besprekingen bekend:

G., ‘[Recensie van Sintels.]’ In: De telex 11 juni 1945.

Kool, H.C., ‘Meilied op de ruïnes. “Sintels” van Bloem en Achterberg.’ In: Het vrije volk 30 april 1946.