Gedichten. Deel 2. Commentaar

[p. 203]

11 Thebe

11.1 De eerste druk van Thebe

De uitgave van Thebe was, zoals Achterberg op 5 maart 1941 aan Roel Houwink schreef, ‘voor de verkoopbaarheid, in de Helicon verschoven tot October’.¹ Op 20 mei 1941 informeerde Achterberg bij Hoornik: ‘Wanneer ongeveer komen de drukpr. “Thebe”. Dan wil ik het h.s. aan Vestdijk zenden, i.v.m. z'n voornemen v/e studie over alle bundels.’² Op 3 juni 1941 stuurde A.A.M. Stols de proef van de bundel aan Achterberg:

Ingesloten zend ik U de proef van Uw in October te verschijnen bundel Thebe. In verband met de papierbeperkingen heeft men mij gedwongen de omvang van Helikon terug te brengen op 36 paginas. Daardoor ben ik gedwongen geworden om in den bundel de gedichten achter elkaar te laten doorloopen. Zeer fraai is dit natuurlijk niet, doch het heeft mijn inziens meer zin alles in den bundel op te nemen, dan om op een fraaie indeeling te gaan letten. Mocht U nog een gedicht van plaats willen laten veranderen, dan kan dit nog geschieden.³
Op bladzijde 36 wilde ik enkele aanteekeningen over Uw vorige door mij uitgegeven bundels maken.
Hoewel Uw bundel eerst in October zal verschijnen, zal ik het zeer op prijs stellen de proef zoo spoedig mogelijk gecorrigeerd van U terug te mogen ontvangen. Wanneer er dan verdere beperkingen komen in papierverbruik, is dan Uw bundel tenminste afgedrukt, en kan men hierop geen verdere represailles op toepassen.

De drukproeven van Thebe zijn, voor zover bekend, niet bewaard gebleven. Achterberg heeft de proeven inderdaad snel gecorrigeerd en teruggestuurd, want reeds op 14 juni 1941 meldde Stols aan Hoornik dat de bundel was afgedrukt. In verband met de planning van de gehele reeks zal tot september gewacht zijn met het officieel uitbrengen van de bundel. Op 13 september 1941 schreef Annie Kuiper - wier adres op verzoek van Achterberg tijdelijk correspondentie-adres was - aan Stols ‘dat ik de presentexemplaren van “Thebe” gister in goede orde mocht ont-

1 De samenstelling van de bundel was reeds begin november 1940 voltooid. Zie voor de voorbereidingen voor Thebe § 9.2.1.

2 Zie de in § 9.3 geciteerde brief van Vestdijk aan Achterberg van 16 januari 1941. Het artikel zou niet verschijnen, onder meer omdat Vestdijk in augustus 1941 in de veronderstelling was dat Achterberg een publicatieverbod opgelegd had gekregen (zie § 10.2.2).

3 Thebe bevatte in totaal veertig gedichten. Het is niet waarschijnlijk dat Achterberg nog wijzigingen in de volgorde heeft voorgesteld.

[p. 204]

vangen en zorg hoop te dragen voor verdere doorzending’. Op 9 oktober 1941 bezocht Achterberg, samen met de directeur van de Rekkensche inrichtingen, L.H. Fontein, de lezing die Ed. Hoornik voor de Volksuniversiteit te Enschede hield. Bij die gelegenheid waren alle Helikondeeltjes uitgestald. De volgende dag schreef Achterberg aan Hoornik: ‘Wat een prachtig gezicht, al die Helicons: Stols is de beste uitgever. Je hebt eer van je werk hoor. Het was een serene avond en ik dank je daarvoor.’ Op 11 oktober bedankte hij zijn uitgever: ‘“Thebe” ziet er weer prachtig uit. We zagen in Enschede, waar Hoornik leest voor de V.U., alle Helicons bij elkaar. Het maakte een zeer verfijnde indruk.’

Thebe werd niet afzonderlijk in het Nieuwsblad voor den boekhandel aangekondigd.⁴ De samenstelling van de bundel is als volgt:

[Band voorplat]	gerrit achterberg [/] [rond figuurtje] [/] thebe [/] helikon no. 18 • 1941^5
[Schutblad]
[1]	helikon [/] tijdschrift voor poëzie [/] onder redactie van ed. hoornik [//] thebe [/] Gedichten door [//] gerrit achterberg [//] No. 18 • Elfde Jaargang • October 1941 [/] uitgave van a.a.m. stols [/] rijswijk (z.-h.)
[2]	helikon, tijdschrift voor poëzie [volgt informatie over het tijdschrift]
[3]	Opgedragen aan Dr. A.L.C. Palies
4-5	[348] ‘Thebe’
5-6	[351] ‘December’
7-8	[365] ‘Binnenhuisarchitectuur’
8-9	[342] ‘Visioen’
9	[338] ‘Wacht’
10	[366] ‘Sphinx’
10-11	[367] ‘Don Quichot’
11	[368] ‘Angriff’
12	[369] ‘Vlinder’
12-13	[370] ‘Retraite’
13	[371] ‘Rouw’
14	[372] ‘Kerkhof’
	[373] ‘Balans’
15	[344] ‘In hoc vincit i’
	[345] ‘In hoc vincit ii’

4 Wel was er in het Nieuwsblad voor den boekhandel van 11 december 1940 een advertentie voor de gehele jaargang verschenen. Het formaat van de bundel is 12,5 × 20,5 cm; de prijs bedroeg f 2,-.

5 De tekst is gedrukt op een op de band geplakt etiket. Zie de reproductie in Schrijvers prentenboek, p. 26.

[p. 205]

15-16	[346] ‘In hoc vincit iii’
16	[347] ‘In hoc vincit iv’
17	[374] ‘Vampier’
	[375] ‘Nachtmerrie’
18	[376] ‘Slaapliedje’
	[377] ‘Nazomer’
19	[357] ‘Gebed aan God’
	[354] ‘Gebed aan het vuur’
20	[208] ‘Transparant’
	[352] ‘Houtsnede’
21	[378] ‘Openbaring’
	[355] ‘Paschen’
22	[379] ‘Opstanding’
	[349] ‘Pinksteren’
23	[380] ‘Lichaam’
24	[209] ‘Leven’
	[381] ‘Erfdeel’
25	[382] ‘Sterren’
26	[383] ‘Reïncarnatie i’
27	[384] ‘Reïncarnatie ii’
28-29	[385] ‘Franciscus’
29	[386] ‘Heimwee’
30	[360] ‘Marsman i’
31	[361] ‘Marsman ii’
32	[362] ‘Marsman iii’
[33]	inhoud
34-35	[volgt inhoudsopgave]
[36]	[opsomming van de bij A.A.M. Stols verschenen bundels van Achterberg; onderaan p. 36 staat:] Oplage 300 exemplaren
[Schutblad]
[Band achterplat]

Voor de uitvoering van de nummers 11-20 uit de Helikon-reeks was het bandontwerp van Piet Worm - dat gebruikt was voor de deeltjes uit de tiende jaargang, waarin Dead end was verschenen (zie § 8.4) - losgelaten, zoals Hoornik reeds in oktober 1940 aan Stols had voorgesteld: ‘De zwaantjes hebben m.i. hun werk gedaan [...]. Voor het volgend jaar zou ik een eenvoudiger en rustiger omslag willen aanbevelen. Ik zou alleen het etiket handhaven en verder geen versieringen, tierlantijntjes etc.’⁶ Op verzoek van Stols werd voor elk bundeltje overigens wel een andere kleur

6 Ongedateerde brief, 26 of 27 oktober 1940.

[p. 206]

genomen (voor Thebe lichtblauw).⁷ De bindwijze (gekartonneerd) en het binnenwerk (gezet uit de Lutetia van Jan van Krimpen) bleven gelijk aan de tiende jaargang.

7 Brief aan Ed. Hoornik, 28 oktober 1940. Zie voor een overzicht van de reeks: C. van Dijk, Alexandre A.M. Stols 1900-1973 uitgever/typograaf. Zutphen, 1992, p. 521.

11.2 De ontvangst van de bundel

11.2.1 Verkoop en honorarium

Evenals het geval was bij Dead end kreeg Achterberg voor Thebe een eenmalig honorarium van f 22.50. Bij de afrekening op 1 maart 1943 vermeldde A.A.M. Stols dat de bundel uitverkocht was. Over de verkoop zijn verder geen gegevens bekend. Vervolgens heeft Achterberg Stols verschillende malen om een herdruk van de bundel gevraagd. Een afzonderlijke herdruk van Thebe is echter nooit verschenen; de bundel zou in 1946 herdrukt worden in de verzamelbundel Cryptogamen (zie verder § 29).

11.2.2 Recensies

Aafjes, B., ‘De dichter van de sarcophaag.’ In: Boekenschouw 35 (1941), p. 221-223.

Buddingh', C., ‘Rondom drie dichters.’ In: Morks magazijn 44 (1942), p. 19-22.

's-Gravesande, G.H., ‘Nog steeds veel bundels verzen.’ In: Het vaderland 5 oktober 1941, ochtendblad.

Houwink, R. ‘Nieuwe bundel van Achterberg.’ In: Utrechtsch nieuwsblad 18 april 1942.

Korteweg, P.G.J., ‘Uitzonderingstoestand in de poëzie.’ In: Nieuwe Rotterdamsche courant 27 september 1941, avondblad.

Marja, A. ‘Gemengde berichten.’ In: Groot Nederland 40.1 (1942), p. 252-256.