Gedichten. Deel 2. Commentaar
(2000)–Gerrit Achterberg–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 197]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
10 Osmose10.1 De eerste druk van OsmoseZoals in het voorgaande hoofdstuk bleek (zie § 9.2.2), stuurde Achterberg op 10 december 1940 Osmose in definitieve samenstelling aan A.A.M. Stols. Vervolgens is de bundel in productie genomen; op 17 januari 1941 meldde Achterberg aan Hoornik: ‘“Osmose” in proef gehad.’ Zowel kopij als drukproeven zijn, voor zover bekend, niet bewaard gebleven. Over de productie van Osmose zijn geen nadere gegevens bekend. Ook over de exacte verschijningsdatum bestaat onduidelijkheid. Op 28 februari 1941 schreef Hoornik aan Stols: ‘Bij den boekhandel zag ik, dat “Osmose” is verschenen; ik zou het zeer op prijs stellen, als je mij een gebonden exemplaar zond, omdat ik zoo'n beetje de promotor van Achterberg ben geweest.’ Het is de vraag of de bundel eind februari daadwerkelijk al in de boekhandel lag, want op 5 maart 1941 schreef Achterberg nog aan Roel Houwink: ‘“Osmose” is, of komt nu heel spoedig uit.’ Twee dagen later ontving hij de auteursexemplaren, waarvoor hij zijn uitgever bedankte: ‘Heden ontving ik de 5 bundels “Osmose”, welke heel mooi zijn geworden.’ In het Nieuwsblad voor den boekhandel van 12 maart 1941 werd de bundel in de rubriek ‘Nieuwe uitgaven in Nederland’ vermeld: ‘Achterberg, Gerrit: Osmose. Een bundel gedichten. Rijswijk, A.A.M. Stols. 8o. 20 × 12. 47 blz. fl. 2.00; geb. fl. 2.60’.Ga naar voetnoot1 De samenstelling van de bundel, die uiteindelijk 75 gedichten bevatte, is als volgt:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 198]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 199]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De gebonden exemplaren zijn uitgevoerd in een zwarte, linnen band met goudopdruk (op de rug ‘gerrit achterberg • osmose’ en op het voorplat het vignet van de uitgever) en hebben een lichtblauw omslag met donkerblauwe opdruk, dat identiek is aan het omslag van de ingenaaide exemplaren.Ga naar voetnoot4 Waarschijnlijk heeft Stols bij de eerste bindpartij niet de hele oplage laten binden, want er zijn - evenals bij Eiland der ziel het geval was - van Osmose ook gebonden exemplaren met een afwijkend uitgeversvignet op het voorplat.Ga naar voetnoot5 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
10.2 De ontvangst van de bundel10.2.1 Verkoop en honorariumToen Achterberg op 7 maart 1941 A.A.M. Stols bedankte voor de exemplaren van Osmose, vroeg hij: ‘Wij spraken niet over honorarium; en ik zou dit onderwerp ook zelf niet aanroeren, als ik geen groote | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 200]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
schulden had moeten maken inzake een hernieuwd onderzoek. Gaat het evenwel niet U.i., dan... never mind.’ Op 14 maart 1941 antwoordde Stols: Wat het honorarium betreft, ben ik bereid U een voorschot te geven over 150 van de 300 exemplaren en het honorarium over den overigen verkoop per half jaar met U af te rekenen. Over de verkoop van de bundel in de jaren 1941 en 1942 zijn geen gegevens bekend. Bij de afrekening van 1 maart 1943 vermeldde Stols dat de bundel was uitverkochtGa naar voetnoot6 en noteerde hij aan totaal uitgekeerd honorarium f 57, -. Bij die gelegenheid verhoogde hij - net als bij Eiland der ziel - het honorarium met 5 cent, waardoor Achterberg nog f 15, - extra ontving. In september 1943 verscheen een clandestiene herdruk van Osmose (zie verder § 10.3). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
10.2.2 Een publicatieverbod?In augustus 1941 ging het gerucht dat Achterberg een publicatieverbod was opgelegd. Op 12 augustus 1941 schreef Anthony Bosman bijvoorbeeld aan Ed. Hoornik: ‘Zijn ze gek geworden, dat Achterberg niet meer mag publiceeren? Vindt dat alleen zijn oorzaak in het feit, dat hij in de inrichting zit? Ik had niet gedacht dat ze nu al tot dergelijke maatregelen zouden overgaan.’ Vestdijk, die een studie over Achterbergs poëzie op zijn programma had staan,Ga naar voetnoot7 schreef in dit verband op 26 augustus 1941 aan H. Keilson: ‘Blijkbaar heeft u nog niet gehoord, dat A's werk verboden is, zoodat ik met mijn essay over hem nog maar even wachten zal. Het is wel jammer, want tijdens het schrijven van een korte bespreking van Osmose in de N.R.C. vielen mij weer allerlei nieuwe gezichtspunten in.’ Er zijn verder geen feitelijke gegevens omtrent een mogelijk publicatieverbod voor Achterberg. Wel verscheen in Storm SS van 19 september 1941 een anoniem artikel, waarin de auteur, die Eiland der ziel en Osmose op de Jaarbeurs te Utrecht had zien liggen, bezwaar maakte ‘tegen het uitgeven en uitstallen van door een krankzinnige geschreven gedichten’: | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 201]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Eenige jaren geleden schiet op zekeren avond in Utrecht iemand werkzaam bij een crisiscentrale zijn kostjuffrouw en haar dochter dood, omdat bij zijn thuiskomst de temperatuur van de thee niet naar zijn genoegen was. Tot een behandeling door de rechtbank heeft deze trieste zaak het nimmer gebracht. De dader werd voor goed uit de volksgemeenschap verwijderd en in een psychiatrische inrichting ondergebracht. Uit de tekst van het artikel blijkt niet dat Achterbergs bundels ter plekke in beslag zijn genomen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
10.2.3 Recensies
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
10.3 De tweede druk van OsmoseNadat de eerste druk van Osmose in het begin van 1943 uitverkocht was geraakt, zal Stols zijn begonnen met de voorbereidingen voor een clandestiene herdruk van de bundel. Over de productie zijn geen gegevens bekend. Eind augustus was de bundel verschenen, want op 1 september 1943 schreef Achterberg aan de uitgever: ‘Van de herdruk Osmose zie | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 202]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ik gaarne eenige exemplaren tegemoet.’Ga naar voetnoot9 Op 13 september 1943 meldde Jan Vermeulen aan Hans van Straten: ‘Het poetisch nieuws is ditmaal: een herdruk van Osmose (1000 ex.!), [...] alles natuurlijk clandestien.’ Het binnenwerk van de tweede druk is - alhoewel geheel opnieuw gezet - vrijwel identiek van uitvoering als de eerste druk. De tweede druk bevat de volgende tekstafwijkingen ten opzichte van de eerste druk:
Het omslag is gelijk aan dat van de eerste druk. Alleen de uitvoering van de band is afwijkend: bruin/beige halflinnen, met op de rug een sterretje (i.p.v. een rondje) tussen de auteursnaam en de titel en op het voorplat een ander vignet van de uitgever.Ga naar voetnoot11 De herdruk was in het begin van 1944 uitverkocht, althans gezien de volgende mededeling van Achterberg in een brief aan A.M.E. van Dishoeck van 7 maart 1944: ‘Mijn vriend schrijft me, dat “Osmose” (verlengde 1e dr. = 1000 exempl.) opnieuw is uitverkocht.’ In 1946 zou Osmose worden opgenomen in de verzamelbundel Cryptogamen (zie verder § 29). |
|