Zomerloover. Deel 1

[p. 43]

8. Processen tegen dieren.

Iedere lente komen groote zwermen van dieren te voorschijn, die alles, wat groeit en bloeit, den oorlog verklaren: slakken, rupsen, kevers, - kortom, dieren van allerlei aard en levenswijze.

In den tegenwoordigen tijd doet de wetenschap vaak den boer of den tuinman de middelen aan de hand, om dat ongedierte zooveel mogelijk onschadelijk te maken, maar eeuwen geleden was er in dit opzicht van wetenschappelijke voorlichting natuurlijk geen sprake.

Wat deed men in die gevallen toen?

Wel, men nam vaak zijn toevlucht tot... de gerechtshoven!

Wij, kinderen van de twintigste eeuw, lachen daar om; maar in de dagen, waarvan ik hier spreek, was 't den menschen volkomen ernst, wanneer ze het gerecht in den arm namen, om de rampen, waaronder de landbouw leed ten gevolge van insectenvraat of ten gevolge van andere rampen, te beteugelen. Je moet denken: de menschen zagen in dergelijke rampen een misdaad, begaan door de dieren, die de verwoestingen aanrichtten; en elke misdaad, dat was de toenmalige overtuiging, moest gestraft worden: onverschillig of degene, die haar had begaan, toerekenbaar was of niet. En zoo kwam men al van zelf tot dierenprocessen.

Voor deze processen bestonden zekere regels, waarvan menig rechtsgeleerde uit dien tijd een bijzondere studie maakte.

[p. 44]

De wijze, waarop een dierenproces werd gevoerd, verschilde naar het dier, dat vervolgd werd.

Kon men zich van het dier, dat de misdaad had begaan, meester maken, dan moest het in eigen persoon vóór het gerechtshof verschijnen! Had men met dieren te doen, die men moeilijk voor den rechter kon brengen, b.v. slakken, kevers of rupsen, dan werden ze voor een rechtbank van geestelijken gedagvaard, als de eenige rechtbank, die bevoegd en in staat was, om den banvloek des Hemels over de schuldige hoofden te slingeren.

Ook in dàt geval echter werd de zaak als voor een gewone rechtbank behandeld. De eigenaars of pachters van de beschadigde velden of bosschen traden als aanklagers op en de aangeklaagde dieren moesten zich verdedigen! Er werd streng gewaakt, dat al de vormen, bij een rechtsgeding voorgeschreven, behoorlijk werden in acht genomen en de rechter velde een vonnis, nadat hij zoogenaamd ‘beide partijen gehoord’ had. Dit vonnis volgde gewoonlijk in den vorm van z.g. bezweringen. De misdadigers kregen bevel, het land, dat zij bezig waren te verwoesten, te ontruimen en te verhuizen naar een onbebouwde streek, die soms uitdrukkelijk genoemd werd. Ik kan hier de letterlijke woorden meedeelen van een vonnis, dat in 1385 in zekere Duitsche stad door 't gerecht werd uitgesproken. 't Luidde als volgt: Muizen, rupsen, slakken en gij allen, onreine dieren, die den oogst onzer broederen vernielt - vertvijdert u uit deze getvesten, welke gij vertvoest, en vertrekt naar zoodanige, waar ge geen schade kunt aanrichten.

Vermoedde men, dat de kwaaddoeners door den

[p. 45]

duivel-zelf tot hun heilloos werk waren aangestookt, dan werd bij een dergelijk bevel nog een banvloek gevoegd. Bovendien werd nog dikwijls de tijd bepaald, waarop het vonnis in werking behoorde te treden. In sommige gevallen zelfs werd onmiddellijke verwijdering bevolen. Gewoonlijk echter moest dit binnen drie uren of binnen drie dagen geschieden.

Soms werd het vonnis voorafgegaan door de vermaning, dat de misdadige dieren de keus hadden tusschen het onmiddellijk staken hunner verwoestingen of het verlaten van 't land. En opdat deze dieren - slakken, rupsen of muizen - nooit zouden kunnen beweren, dat ze de vermaning niet hadden ontvangen, werden er in allen ernst omroepers het land door gezonden, die de vermaning onder trompetgeschal en trommelslag bekend maakten!

In zeker jaar van de vijftiende eeuw richtte in het keurvorstendom Mainz een schaar van millioenen kleine kevertjes ontzaglijke schade aan in 't veldgewas. Er vloeide een proces tegen deze diertjes uit voort, ‘maar,’ zoo sprak de rechtbank, ‘omdat de diertjes zoo klein zijn en nog zoo jeugdig, zullen we hun een verdediger toevoegen.’ En dat gebeurde dan ook; en de man, die als verdediger werd aangewezen, nam zijn taak in vollen ernst op en verdedigde zijn ‘cliënten’ met waardigen ijver. Dat ze schade hadden aangericht, kon en wilde hij niet ontkennen, maar hij verontschuldigde dit op grond van het feit, dat die diertjes toch moesten eten en dat van hen moeilijk kon worden gevergd, dat ze, om het eigendom van de menschen te sparen, vrijwillig den hongerdood zouden sterven! Hij eischte dus, dat zijn cliënten een stuk

[p. 46]

gronds zou worden toegewezen, waar ze als ‘eerlijke lieden’ konden leven, zonder anderen te benadeelen! - Mooi gezegd van dien verdediger, maar 't gaf hem niemendal: de kevertjes werden verbannen.

Te Sint Julien de Maurinne, waar een soort van korenworm de wijnbergen beschadigde, lieten de eigenaars aan deze insecten door den zaakwaarnemer een stuk grond aanwijzen, ten einde zich daarheen te begeven, met de bedreiging, dat, zoo de misdadigers weigerachtig mochten blijken, om aan dit bevel te gehoorzamen, een proces tegen hen zou worden gevoerd! - De verdediger verwierp dit aanbod op grond, dat het grondgebied, aan zijn cliënten toegewezen, te klein voor hen was om daar een eerlijk bestaan te vinden. De rechtbank benoemde nu experts, dit zijn deskundgen, om het bedoelde terrein te onderzoeken. Dezen stelden de eigenaars der wijnbergen in 't gelijk, zoodat de korenwormen, waarvan hier sprake is, werden veroordeeld, de door hen geteisterde wijnbergen te verlaten!

In zekere stad hadden de spreeuwen het dak der kerk tot hun verzamelplaats gekozen, waar ze door hun geschreeuw de aandacht der geloovigen stoorden. De vogels werden veroordeeld, een andere plaats te zoeken, om er hun gesprekken te voeren. Ook zijn er vonnissen bekend tegen bloedzuigers, die het meer Leman verontreinigden en den dood van duizenden visschen veroorzaakten; tegen termieten in Brazilië en Peru; tegen duiven, die in Canada veel schade aan het te veld staande koren veroorzaakten. In de eerste jaren van de 18de eeuw werd een proces gevoerd tegen rupsen, die in den omtrek van het stadje Port

[p. 47]

Château in Auvergne al wat groen was vernielden. Als naar gewoonte werden deze boosdoeners veroordeeld, het land te ontruimen.

Wat de processen betreft tegen dieren, die men gemakkelijk voor 't gerecht kon brengen, merken we op, dat deze voornamelijk gevoerd werden tegen honden en varkens, die kinderen hadden verminkt of gedood. Daar men deze dieren in de middeleeuwen overal in steden en dorpen vrij liet rondzwerven, gebeurde het maar al te vaak, dat kinderen door deze dieren werden gekwetst of zelfs gedood. Alsdan werd de schuldige in den kerker geworpen. Daarop nam het openbaar ministerie het besluit, dat de gevangene in staat van beschuldiging zou worden gesteld. Men hoorde dan getuigen, het openbaar ministerie eischte de straf en de rechters verklaarden het dier schuldig aan letsel of moord, in 't laatste geval met veroordeeling, om te worden geworgd en met de beide achterpooten te worden opgehangen aan een eikeboom of een galg.

In Zwitserland werden ook hanen verbrand. In de middeleeuwen namelijk heerschte door het bijgeloof, evenals elders in Europa, dat zwarte hanen soms eieren legden, waaruit, na zeven maanden of jaren, slangen of ook wel basilisken te voorschijn kwamen! Had een haan het ongeluk, van die misdaad te worden verdacht, dan werd hij met het ei, dat hij heette te hebben gelegd, tot den brandstapel veroordeeld. Zoo is 't bekend, dat in 't jaar 1474 te Bazel zoo'n haan met zijn ei openlijk werd verbrand.

G.J. van Grobben.