De roekkat

2.

‘Dat stomme jonkje fan Hissema, kin no ja en nee sizze,’ grute it doarp noch delselde middeis, danksij in fersin fan Heerd dat er net mear weromdraaie koe. Sûnt in pear moannen wie er op sneontemiddei oan it wurk by Fonger, de winkelman. Hy brocht bestellingen rûn en barde de sinten der soms by. As gewoanlik swijde er by dat alles as it grêf, mar doe't er by Teade' Anske wie, ûntkaam it him. De frou die gâns in ferhaal en fjurre ûnderwilens de iene fraach nei de oare op him ôf. Heerd loek de skouders mar wat omheech en soe al wer op 'e fyts doe't him ynienen ‘nee’ oer de lippen rûgele dêr't er sels noch it meast fan skrok. Se reagearre as hie se in oerwinning behelle.

‘Dêr krijt men dan doch ris lûd út dy,’ rôp se, ‘it like my al sa nuvere mâl ta. Mar wa't nee seit, kin ek ja sizze. Toe sis ris ja.’

Heerd wie al in hiel ein út de reek, doe hearde er har noch. It

[p. 13]

minske hie de namme dat se wat licht mei de holle wie. Miskien dat de mem dêrom sa regelmjittich by har oer de flier kaam en ‘goed’ by har ‘die’ sa't se it sels neamde. As se der thús fan hearden soe er it dêr ek sizze moatte en dan stiene se der fêst op oan dat er mear sei. Mar wêrom soe er it ek net by nee en ja litte? Dêr hie se wol gelyk oan: as men nee sei, moast men ek ja sizze kinne. Mar mear hoegde net. In pappegaai prate ek net oan ien tried wei folsinnen, it bleau by inkelde wurdsjes dy't er neisei. Miskien wie it net iens sa gek om se der thús oan te wennen dat er in pear wurdsjes útsprekke koe.

Doe't er wat letter op de middei eefkes by Laas en Jiltsje oanwipte, hiene dy troch in tafal al heard hoe't God, as by in wûnder, troch Syn ynstrumint Teade' Anske Heerd Hissema de tonge weromjûn hie. Se laken der mei har trijen mar wat om, al wie Heerd ynwindich senuweftich. Mei Laas lei er oer hoe't er it oanpakke soe. Tsjin de earste de bêste dy't er thús trof soe er oan ien tried wei troch ja-nee, ja-nee sizze kinne sadat it like dat er oefene en ferheftich syn bêst die om de wurden fêst te hâlden. Faaks trunen se him dan net oan om mear te sizzen. Eefkes besocht Laas om dizze wurdeskat wat út te wreidzjen. It moast der dochs in kear fan komme, dat Heerd thús gewoan mei prate, krekt sa't er dat tsjin him en Jiltsje die. Mar doe't er de eagen seach dy't Heerd by dat útstel opsette, liet er it rêste en besterke Heerd yn syn plannen. Sa gau as mooglik soe Heerd him ferslach dwaan fan de reaksjes.

Al by Fonger núndere er in litany fan ja's en nee's sêft foar him út. Wikertsje, de frou fan Fonger, dy't de boadskippen mei ynpakte, hjitfolge him der daalk oer en woe mear hearre. Heerd sloech it gjin acht en behurde noch mear yn it monotoane ritme fan dy twa wurden. As der mar eefkes gjinien klant yn de winkel wie, kipe Fonger om de hoeke fan de doar, mar sei neat. Hy wie wakker te sprekken oer hoe't Heerd syn wurk die en woe gjin ‘nuverichheden’ sa't er it tsjin Wikertsje neamde.

Goed healwei sânen sette Heerd ôf nei hûs. De gûne dy't er dy middeis fertsjinne hie, moast er earst sjen litte, der giene twa kwartsjes fan yn de sparpot, de oare twa hold de mem. Wêrom wist er net, mar it wie better, sei se. Heerd soarge der

[p. 14]

tsjinoan om nei hûs. It wie prachtich waar en tige myld foar de tiid fan it jier, bûten lokke mear as binnen. Dochs moast er nei hûs, jo wisten noait oft der al of net ien thús wie. Mar wa't thús wie, ferwachte him om distiid. Hy koe wer fuort gean as der gjinien wie, mar dat sette er him daalk wer út de holle. It joech neat, elk momint dêrnei koe der ien komme en dan moast er him ferantwurdzje. Hy wol.

Der wie yndie net in mins thús. Hy sette it radiootsje oan en socht muzyk op. It wie oppassen dat him net ien oer it mad kaam. Sûnder dat er de ynstruminten koe, harke er oandachtich nei de klanken dy't de keamer follen. Dit wie moai, it wie krekt oft it rêstiger makke.

Miskien wie it wol harpemuzyk, sa't David dy foar Saul spylje moast as er yn it ûnleech siet. Nuver dat de heit soks net oanhawwe woe, yn 'e bibel waarden dochs gauris muzykinstruminten neamd lykas de hoarn, de trommel, de symbaal, de harpe, de lute en de tamboeryn. Wat koe der no ferkeard oan sokke muzyk wêze? Hy liet him meifiere op de swide klanken en fergeat alles om him hinne. Dat de efterdoar nochal lûd iepen dien waard, hearde er net. Earst doe't de keamersdoar iepengie, skrok er wekker en draaide mei ien slach de knop om. De radio kreake koart en lûd as skuorde der in stik behang. Mintsje seach him oan, skodholle sûntsjes, mar sei fierder neat. Fuort efter har oan kaam de heit deryn.

‘Se is der dus wer ris net,’ fûtere er heal yn himsels en fuort der efteroan tsjin Heerd: ‘Do hiest de tafel dochs wol eefkes ree meitsje kind?’

Heerd gie al oerein, dat hie er sels ek betinke kind, hy die it sa faak ris as de mem der net wie. It wie him troch dy muzyk finaal troch it sin sketten. De heit hie it blykber net heard. Miskien mocht er wol net oan omt men der dingen troch fergeat. Yn mar in tel stiene fjouwer boarden op it skurve en skansearre taffelsblêd. Mei in grut breames snijde er de bôle. Se ieten de lêste tiid yn 'e koken. Mei har fjouweren koe it krekt. Doe't de oaren noch yn 'e hûs wiene, waard alles nei de keamer brocht. Dêr wie mear romte en de tafel koe men útskowe. Nei in jellenlang gebed begûnen se te iten en as gewoanlik waard der net in wurd by wiksele. Heerd seach nei it gesicht fan de heit en fielde him net op syn gemak. De ja's

[p. 15]

en nee's flitsten him troch de holle op it wyske dêr't er sa op oefene hie en dat er no mar net kwytreitsje koe al besocht er it noch sa. De swiere eachbrauwen fan de heit wiene krekt boarsteltsjes dy't sa no en dan ta rjochte tsjokke streepkes gearloeken as er de eagen in bytsje tichtkniep. Dan wie it net liker dat er wat fuortslokte dêr't de kiel him sear fan die. As er net kôge, loek yn de rjochter mûlshoeke de lippe in bytsje omheech. Wat seach er dan treurich, krekt as stompte ien him yn de side en die it him sa sear dat er nei de siken hapte. No pas foel it Heerd op hoe lyts syn hannen wiene. Der sieten groeden yn en frij tsjokke blauwe ieren op, mar se wiene dochs lang sa grou net as dy fan de measten yn 't boerewurk. As er skoalmaster west hie, soene syn fingers noch finer wêze as dy fan master Speelman.

Mintsje struide brune sûker op in stik brune bôle. Hy hie einliks in hekel oan har krigen sûnt er net mear efter har lei en de finger yn har prom stiek. Yn 't earstoan hie er har noch wol ris op syn keammerke ferwachte, mar doe't se noait kaam, mong teloarstelling him mei in sekere wrok al besocht er him der tsjin te fersetten en liet er it har net skine. Dat se him yn de steek litten hie, koe er better ferjitte, hoe faak dat frjemde wrange gefoel ek troch him hinne flime. No't der wer ris neat sein waard, koe er min mei ‘ja-nee’ begjinne. Wêrom hie er ek neat sein doe't de heit him hjitte de tafel ree te meitsjen?

Har stap wie al te hearren doe't se noch op 'e side fan it hûs wie. Mintsje gie wat rjochter sitten, har eagen flitsten fansiden nei de heit. Hy siet ynienen roerleas, it gesicht wie langer wurden, like it. De lippen stiene strak en smel as twa fine, spande snaren. Hy kôge net mear, it hompke bôle op syn board taalde er net nei. It wie no noch stiller as niis, allinne de wekker tikke en de twa katten makken trage meneuvels by de doar.

It barde wol faker dat se al oan it iten wiene as de mem thús kaam, mar dan siet him de holle net fol fan twa ûnnoazele wurdsjes dy't er sa gau der kâns ta wie, útsprekke moast. Wat seach de heit no grimmitich, soe er argewaasje hawwe fan de katten dy't oars as se har stap hearden sêft miauken fanwege de molke dy't harren wachte, mar dy't no suver oangiene as jonge geiten sa mjêken se.

‘Al oan it iten sjoch ik,’ sei se; oan de toan te hearren stie it

[p. 16]

har net oan.

‘Ja,’ hy sei it koart en lûd. De katten rûtsten mei de sturt lang en leech by de grûn lâns ûnder in âlde kakstoel. Allegearre liken se ferstuivere. Mintsje wie read oant yn 'e nekke en seach ferwyldere syn kant út. De heit hold no de eagen op it plafond rjochte, wylst er ien hân om 'e lining fan 'e stoel klamme en mei de oare de tafelsrâne fêsthold as woe er der in stik útrame. De mem hie de hân noch op de kruk fan de doar. Se die in stapke nei foaren. ‘Jonge,’ sei se, ‘do kinst wer prate.’

‘Nee,’ it klonk sêfter as niis, mar like dúdlik.

‘Hy kin wer prate,’ se begûn ynienen te gûlen. Op dat stuit sloech de heit sa fûl mei de fûst yn syn itensboard, dat de stikken der nei fleagen en oer de grûn kletteren.

‘Ik tocht dat wy ôfpraat hiene dat jo op 'e tiid wêze soene.’

Syn gesicht wie dûnkerread; ieren dy't oars amper te sjen wiene, rûnen no as blauwe kabeltsjes út de hals nei boppen.

Mintsje gie oerein en soe der út.

‘Bliuw sitten,’ sei er, hy raasde net mear, mar syn lûd trille en klonk nammerste djipper.

‘Wês mar tsjûge fan wat hjir bart, dat kin noait kwea,’ hy gie oerein en rûn op de mem ta.

‘No? Hiene wy neat ôfpraat?’

‘Ik haw noch eefkes by Teade' Anske lâns west.’

Heerd dûkte yninoar op 'e stoel, hy wie bang mar doarst net oerein te gean. Se hie it fêst al fan dy frou heard. De heit stie no lyk foar har.

‘It eigen folk erflik yn de kjeld stean litte en sels smûk by frjemd sitte. Dat giet mar sa troch h'n.’

It wie oan him te merken dat er him fannijs opwûn en dochs liet er him minder gean as oare kearen dat er yn in driftbuoi opspatte. Mar sa't er op dit stuit wie, lulk en kalm tagelyk, hie Heerd him noch nea meimakke. As se deilis wiene, koe er troch in alles ferlamjend gefoel fan machteleazens ûnmooglik partij kieze foar ien fan beiden.

‘Teade’ Anske fertelde my dat se Heerd fannemiddei oan it praten krigen hat. Se hat mei him praat en doe bin ik fan klearebare alteraasje eefkes by har hingjen bleaun,’ sei se nochal effen, ‘mar ik kaam by Minke wei,’ heakke se der fuort oan ta doe't se murk dat hy der net oars fan waard.

[p. 17]

‘Minke,’ hy spriek mei wearzging dy namme út.

‘Net ús nicht, mar Minke Kapma.’

‘De presidinte? Dat is noch minder, jo hawwe wer foar de plattelâns op stap west, en jo seine dat jo nei ús Djoeke soene.’

Hy die in pear stappen tebek en sette de stoel dy't efteroer fallen wie doe't er mei sa'n faasje oereinskeat wer oerein. Gie er no mar wer sitten, dan saksearre syn lilkens miskien wat en ferdwûn dy frjemde gloede dy't er yn 'e eagen hie. En as sy har dan mar stilhold en net trochsangere, faak begûn it pas echt as sy him begûn te nytgjen as se seach dat er spyt hie fan syn earst útfal. Dan woe se dochs noch har gelyk helje en dat makke him dan krekt poerrazend. It wie soms begrutlik te sjen hoe bang se dan fan him wurde koe, maar diskear wiene der dingen sein dy't as er der oer neitocht hysels ek sizze kind hie: wêrom wie se der noait en kaam se altyd sa let thús? Troch de spanning fan it momint hinne dy't him ornaris gjin tinken tastie, briek no ynienen in lilkens as dy fan de heit.

Einliks wie it wol te begripen dat de heit him neat frege hie doe't hy wat sei en ynstee dêrfan de mem einlings de wierheid sei en mei de fûst syn itensboard yn barrels sloech. Hy wie wer sitten gien en seach stoersk foar him út. Sa no en dan glieden syn eagen fan de mem nei Heerd. Noch altyd siet der dy frjemde suver fijannige gloede yn, wat Heerd der net rêstiger op makke. Underwilen hong de mem har jas oan in heak njonken de efterdoar. Dat die se oars noait, se brocht him altyd yn it gonkje tusken de koken en de keamer. Blykber like it har better ta en bliuw yn de koken. Se gie der by sitten en smarde in stik bôle dat se foar't se der ierdbeiejam op die troch de midden snijde. Doe troppe se ien fan de helten yn de mûle. Har wangen bûlen. Ien stik bôle yn twa happen, tocht er, yn hoefolle die er it sels? It soene der fêst mear wêze. No earst murk er dat Mintsje dochs de keamer útgien wie. Oan it sêfte gestommel te hearren, skaaide se boppe op har keammerke om. De heit die in taast nei de krante en tearde him stadich útinoar. Soe der net dankt wurde? Heerd wist net rjocht wat er soe en hong mar wat efteroer mei de stoel dy't kreake as er súntsjes hinne en wer wipte.

‘Dat moast net dwaan,’ sei se en seach mei wat fan argewaasje nei de stoel.

[p. 18]

‘Is it wier datst in hiel petear mei Teade' Anske hân haste?’

‘Nee,’ andere er en gie oerein. Ut de keamer helle er it skriuwblokje.

‘Ik kin sûnt fan 'e middei ja en nee sizze. By Teade' Anske sei ik ynienen nee en letter woe ja ek,’ skreau er, en liet it har lêze. Se skode it troch nei de heit dy't oer de râne fan 'e krante hinne kipe. Hy pakte it op en lies. De mûle ferloek yn in frjemde grimas.

‘Ik begryp it net, wêrom soest net mear sizze kinne as ja en nee,’ frege er net iens ûnfreonlik. Der spile him sels in glimke om 'e lippen. Heerd loek oan de skouders, hy like helpleas. Dat hoegde er net iens te spyljen. Ek al prate er by Laas en Jiltsje, it koste him net yn it minst muoite om de stommens dêr't er al jierren mei slein like en dêr't syn hiele hâlden en dragen op ôfstimd wie, thús en op de legere skoalle fol te hâlden. Dat er oars koe as er it echt woe, stie er net iens by stil. Al dy jierren dy't foarôfgiene oan it momint dat de smûkens en hertlikens fan Laas en Jiltsje him oan it praten brochten, hiene him stadichoan mear behurde yn syn twadde natuer. By Laas en Jiltsje ferbriek er him winliken mear as thús.

Hy fielde hoe't se him beide meunsteren, gjinien fan beide sei in wurd, se sieten him mar oan te stoarjen, de heit riedseleftich, de mem nijsgjirrich. Ynienen begûn er lûd ja's en nee's op te droanen, as woe er harren der foar iens en altyd fan oertsjûgje dat, sij it noch breklik, de tiid fan master Speelman foargoed foarby wie.

‘Miskien is der no in begjin en kin er oer in pear moanne likegoed prate as skriuwe,’ sei se tsjin de heit. Dy gie net op har wurden yn en bleau him mar oansjen.

‘God stiet noed foar dy jonge, dat hawwe wy hjoed wer murken, Hy hâldt him fêst.’ Se lei de klam op ‘hâldt’ as song se it. Heerd bleau der iiskâld ûnder. Gejeuzel oer God wie er foar syn jierren al sa lang deawurch fan, en it getiis dat der meast mei anneks gie, noch mear. Wat hie er oan God hân, Hy sei noch net iens ja en nee, God wie gjin freon, Hy wie in hearsker dêr't se hast allegearre deabenaud foar wiene, dûmny nocht it measte.

‘It is suver in wûnder dat dat bern nei safolle jier wer lûd jout,’ ferfette se sûnder dat se it yn it bysûnder tsjin de heit of

[p. 19]

tsjin Heerd hie, it like mear op lûdop tinken wêrby't har eagen op ûneinich stiene. It bleau fannijs deastil oant se oerein gie om de beide katten harren gerak te jaan. Dêrnei begûn se de tafel ôf te romjen sûnder dat der earst dankt wie. It heugde Heerd net dat soks ea earder bard wie. Hy soe krekt de hannen geardwaan doe't se fannijs begûn.

‘Wêrom sizze jo no neat, niis hoegden jo ek net om wurden te sykjen.’

Miskien hat it it sangerige toantsje west, dat ferdealde ferûngelike weromkommen op wat. Hy sprong oerein as sieten der fjurrige nullen oan har wurden fêst dy't him yn de kûnt stieken. Syn eagen wiene fol fjoer en stiene útdrukkingsleas en dochs rûn er kalm op har ta, wylst se mei de fjouwer itensboarden, kreas op elkoar steapele tusken de tafel en it griis-graniten oanrjocht stie.

‘Nee,’ krite se, wylst er har woast by it skouder griep en nei him ta skuorde. Syn gesicht wie sa ynwyt dat de tosken der no ynienen giel by ôfstieken tusken de pearzige lippen. Mei de rjochter fûst sloech er har op it gesicht, wer en wer. Deabenaud dûkte Heerd ûnder de tafel troch nei de doar fan it gonkje. Hy hearde de boarden op 'e grûn fallen en in freeslike gjalp. Se foel efteroer tsjin it oanrjocht, glied der by lâns en lei langút oer de flier. De heit stie mei de rêch nei him ta, de earms bongelen him no ynienen slop oan 'e lea. Doe bûgde er him justjes oer it lichem foar him op de grûn. Heerd hie de doar ticht dien en seach it allegearre oan troch in lyts mikarútsje as barde alles yn in dize. It trelit mei Tasma dy't him twongen hie om de broek del te strûpen, hie him net banger makke. Miskien waard hy aansens geweken nommen en slein. Hy hie noait wat sizze moatten. Noch djipper bûgde de heit him foaroer en begroef it gesicht yn syn hannen wêrby't de skouders eefkes fûl skokten. Ynienen gie er wer rjocht stean en die in stap fansiden. Hy pakte in ôfdroeger en roste der him mei yn it gesicht. Mei die er de jekker oan en gie der út sûnder dat er noch in kear omseach nei it lichem dat roerleas op 'e grûn lei. Heerd fleach nei boppen nei it keammerke fan Mintsje dy't krekt mei de pisamer nei ûnderen soe. Hy wie no alhiel oerstjoer en gûlde mei lange úthalen.

‘Wat is der, lit my gewurde, as se spul hawwe, bin ik leaver út de buert,’ andere se doe't er har ferheftich oan 'e earm

[p. 20]

skuorde. Dochs gie se mei him nei ûnderen doe't er mar oanhâlde. De mem lei der noch like roerleas by, yn har ynwite gesicht wie krekt boppe it wang in fjurrich read plak lutsen.

‘Hy hat har bûten westen slein,’ sei se iiskâld. Se like hielendal net skrokken en makke gjin risselwaasje om wat te dwaan. Dat se har sa lizze liet, makke him noch mear fan 'e wize. Ferbjustere pakte er in hân fan de mem beet en begûn der oan te skuorren.

‘Jit har mar wat wetter oer de holle,’ sei Mintsje. Se liet it net oan him oer, mar pakte sels in kopke en hold it ûnder de kraan. Doe geat se de mem it iiskâlde wetter oer de foarholle. Heerd seach hoe't se earst eefkes mei de eagen knipere en se doe ynienen wiid iepen die. It like frjemd, it wie krekt oft der gjin wyt mear yn siet. Mintsje lei har in earm ûnder de holle en loek har heal oerein, wylst Heerd har noch altyd by de hân hie.

‘O,’ sei se allinne mar en koarre. Se besocht oerein te kommen.

‘Help my eefkes op de stoel.’ Sa goed en sa kwea as it gie krigen se har op in stoel. Doe spuide se wer en betaaste it reade plak op 'e side fan de holle.

‘Dit wie de twadde kear,’ se seach Heerd oan. Der wie wer wat kleur yn har gesicht lutsen. Mintsje hie it der no ynienen drok mei en fage mei in wiete dweil de koarre fan de grûn.

Heerd seach hoe fiis har jurk wie en lange har in doekje oer.

Har hannen trillen doe't se besocht de gielige slimen en slierten fuort te wurkjen.

‘De twadde kear en de lêste. By de earste wie ik swier fan dy,’ se seach him tsjuster oan. It wie wer ris in hiel skoft stil. It wie te sjen hoe't se stadich wer aardich by sûpe en stút kaam. Ien fan de katten sprong by har op 'e skoat en besneuvele har wiidweidich wêrby't er langsum heger gie as woe er de spoaren fan de koar krekt neilûke.

‘Jimme kinne ek absolút net he'n,’ sei Mintsje ynienen wrantelich. Se stie noch altyd by it oanrjocht hoewol't se al lang neat mear die.

‘Soa, fynsto dat. Alles hat syn riten, moatst mar tinke.’

‘Unsin,’ klonk it fûl, ‘jo binne fierstente faak fuort.’

‘Dat hat der neat mei te krijen en do trouwens ek net.’

[p. 21]

‘Leau mar net dat heit it bot gesellich fynt as er by Runia wei thús komt en jo binne der noait. Al liket it soms dat er der oan wend is, hy wyt suver net mear better.’

It meilijen dat Heerd niis noch mei har hân hie, êbe al wer fuort. Hy wie suver bliid dat Mintsje dy't har frijwol altyd ôfsidich hold ris fan har ôfprate.

‘Ik haw de helte fan myn libben swier west, soe ik der no net ris útmeie no't ik út de bern bin?’ hime se wylst se foarsichtich it plak betaaste. ‘It draait my derfan yn de holle en no silsto my ek nochris it leksum lêze?’ Se wie der wer witer op wurden, like op 'en nij spuie te moatten. Heerd pakte fluch it ôfwaskbakje dat altyd op de hoeke fan it oanrjocht stie en sette it njonken har op 'e tafel. Se hold it in skoftke foar har en sette it wer oan de kant. Wat stoarre se no wer treurich foar har út, it wie krekt oft se ynienen hiel earne oars wie mei har prakkesaasjes. Hoe wie it mooglik dat se samar wer mei Mintsje prate, wylst it niis noch like dat se dea wie. Foar har sels moast se ek spikerhurd wêze. Mintsje stie mei de hannen yn 'e side efter har, har gesicht stie noch altyd like ûnnoedlik. It wie krekt oft alles mar bûten harren omgie. De mem wie gewoan omfeegd, se wie as it teekopke dat er okkerdeis by ûngelok fan de tafel reage hie: der sieten hierfine brune skuorkes yn, mar fierder mankearre der neat oan. Se wie út de bern, sei se. Soe se dat fine no't hy nei de middelskoalle gie? Mar se wie eartiids likegoed op 'en paad. Wie men út de bern as acht fan de tsien út de hûs wiene. Mintsje wie al tritich en oerdei by Runia, mar se sliepte noch thús. Allinne dêrom al kloppe it net wat se sein hie. Oerdei wie se meast allinne, dat wie wol wier; troch de wike wie se oerdei út de bern.

‘Heit kin der al lang net mear oer dat mem sa faak fuort is,’ begûn Mintsje wer, ‘ik begryp net dat jo dat sels net yn 'e gaten hawwe. Wy bealgje de hiele lange dei by Runia, dan soe men ha wolle dat it iten jûns op 'e tafel stiet, wy moatte ús meast mar rêde. En dat jimme safolle bern hawwe...’

‘Dêr bliuwste ôf, ferdikke wat mienste, bern binne...’

‘...in seine fan God,’ foel Mintsje har yn 'e rede.

Wêrom neamde se him net, hy kaam doch likegoed yn in kâld hûs? It like ferdoarje wol dat se fergeaten dat er der by siet. Hy gie stean as woe er him liiflik tusken harren twaspraak wringe.

[p. 22]

‘Trouwens, as bern in seine binne, wêrom binne jo dan sa bliid dat jo derút binne?’ Mintsje moast al wie der amper wat oan har te sjen dwers troch alles hinne wêze. Dit hie er noch noait meimakke tocht er wylst er wer sitten gong. De spanning dy't de hiele jûn al yn de keamer hong, makke him bang, mar hie him ek yn 'e besnijing. Hy soe der foar gjin goud by weiwolle.

‘No?’ It klonk suver útdaagjend.

‘Do bist der my te âld foar, mar oars soe ik dy in reis jaan moatte, “earje dyn heit en mem”, dat stiet net...’

‘De iene of de oare, it makket net folle, merk ik wol. No hawwe josels krekt ien krigen en no wolle jo itselde dwaan by my?’

‘Nim do it mar foar dyn heit op; hie my dochs lizze litten, ik hie dit net oanhearre hoegd,’ har gesicht stie slim belutsen. Einliks liken se wol wat op elkoar. As er no fan beide de hollen der ôfskroeve koe en op it oanrjocht sette, njonken elkoar, dan soe alles granytgriis wêze. Nee, noch noait hiene se sa op elkoar like as fan 'e jûn.

‘Goed besjoen is it hjir ek net om út te hâlden, ik moat sjen dat ik der út kom, dêr ha ik it trouwens ek al earder mei mem oer hân.’

‘Sjoch earst mar ris datst fatsoenlik troud biste, wy wolle gjin praatsjes en dûmny...’

‘Dûmny,’ ferachtliker koe dat wurd net útsprutsen wurden, ‘wat soe dûmny?’

‘Dûmny wol it net lije datsto alhiel by de Runia's wennest, dat wytst ek wol, heit trouwens ek net.’

‘Dûmny, heit, God... mar ik bin tritich, se kinne my mear fertelle, alle trije, ik sil sels wite wat ik doch, wat mient mem,’ har stim dy't oars altyd like effen wie, klonk no hiel oars, it like wrychjes wol dat se begjinne soe te gûlen. Sels de mem seach no eefkes fansiden nei har op. It duorre mar koart, Mintsje makke in beweging as soe se har yn it gesicht flybje. De mem skodholle súntsjes, seach nei Heerd, mar sei neat werom. Op 'en nij ûnderbriek in ûnbehaachlike stilte it iggewearjen. Oer it gesicht fan de mem wie in frjemde spotskens gliden dy't har mûle suver wat skeef loek trochdat de lippen justjes krollen. Sa seach se wol mear as se har ynhold, mar ynwindich poerrazend wêze moast. Sy soe noait raze lyk as

[p. 23]

de heit, krekt oarsom, hoe lulker se wie hoe sachter se begûn te praten. Hie er har trouwens ea gûlen sjoen?

‘Jo hawwe noch noait oars dien as jo efter God ferskûlje, mei alles en noch wat, moai en raar, it is altyd God, God, God. Jo sizze dat bern in seine fan God binne, mar ik leau der neat fan dat jo it miene, oars hoegden jo net sa nedich de skea fan tsien yn te heljen’

‘Hy sil dy straffe foar dizze wurden,‘andere se mei in flak lûd.

‘Dêr hawwe wy it wer, God sil Him der mei rêde, dan binne jo der ôf, it mankearret der noch oan dat Er de ôfwask docht, mar wêrom soe Er jo net likegoed straffe? Jo witte hoe gemien jo binne troch oer trouwen te begjinnen. Dêr sil Er jo foar straffe.’

Soe God Mintsje werklik straffe, wat doarst se it dochs te sizzen. It wûn him gewoan op. Hy die de eagen ticht en seach de mem wer lizzen, roerleas. Wêrom wie er sa bang wurden en woe er har oerein hawwe? Mintsje hie ommers gelyk. Hy skrok fan himsels. Koe er mar net better ferdwine? Dat hoegde er him net ôf te freegjen, hy die it dochs net. In wûnderlike spanning klibbe him oan de stoel fêst.

‘Wêrom bisto sa op syn hân?’ frege se ynienen en seach har kant foar de twadde kear út.

‘Ik bin op gjinien syn hân, ik kin my allinne mar dingen yntinke.’

‘Wat kinsto dy yntinke?’

‘Dat ha ik al sein en de rest wite jo sels wol.’

‘Ik wyt neat, teminsten... wat ik wyt, wol ik net wite.’

‘Hmm,’ Mintsje loek de skouders op en seach ferachtlik. Se rûn ynienen mei faasje de koken út en klapte de doar efter har ticht. It gesicht fan de mem stie al wer yn de ploai, fan de argewaasje en lulkens fan niis wie neat mear te sjen. It plak wie noch reader wurden, der kaam no ek pears trochhinne. En moarn as se fan 't bêd komt, der noch blau by, tocht er. Miskien waard it wol like grut as de heit syn fûst. Dochs krige men noait in krekte ôfdruk.

‘Do moatst sa njonkelytsen mar ris op bêd gean, en tink mar net mear oan wat der allegearre bard is. Wiest der fansels wer krekt by doe't er my sloech, hast alles sjoen, it hie better west fan net, ferjit it mar gau. Hy wie wer ris bûten himsels.’ Se

[p. 24]

suchte amper merkber, beide katten sieten noch by har op 'e skoat te snoarjen. Se streake se oer de kop wylst se mar nei him seach.

‘Do bist ek noch mar trettjin,’ ferfette se nei in skoftke, ‘mar doch sa grut datst yn 'e stêd op skoalle sitst. Ik begryp net dat jimme heit sa om him hinne slaan kin. Moatst der noait oer prate, as it teminsten ea sa fier mei dy komt.’

Hy skodholle hast steatlik, en woe har de wurden wol út de mûle skuorre doe't se eefkes wachte.

‘It is allegearre oars rûn as ik it my foarsteld hie. God hat my tsien bern jûn, ik hie der gjinien hoegd.’

De kleuren giene him op en ôf, hy wist net hoe't er it hie. Hoe wie it mooglik dat se soks samar tsjin him sei? Stie se der wol by stil dat er it echt hearde of wie se wer ris yn trânse en sei se it bûten har sels om en koe se net oars?

‘Hessel Jorna, dy hold fan my, mar ik mocht net oer him, Tseard Lemstra loek my altyd oan de flechten, ja wier dy pleage altiten, mar hy wie sljocht op my. Wat hat er my faak frege. Mar jimme heit... ik mocht graach oer kreas. Se seagen nei him, sa steil en dûnker.’ Har eagen stiene glêzich, der siet gjin útdrukking mear yn. Wie se dochs fergetten dat er yn 'e keamer siet? Jimme heit, sei se, mar wat koe se dochs nuver by jin lâns sjen. Of die se dat altiten al en hie hy der noait net safolle erch yn hân? As sy it foar it útkiezen hân hie, hie er der dus net west. Se hiene as jongkatten yn in âlde jirpelsek, fan boppen tichtbûn en mei in grouwe balstien der oan de plûmpert yn moatten. Hy tocht him yn hoe't it wêze soe. Hie it wol sa folle útmakke mei sa 't it no wie?

‘Do wytst dat wy fan it spul rekke binne?’

Heerd seach har ferheard oan en skodholle.

‘Yn 'e minne jierren, de jierren tritich, koe jimme heit it net bolwurkje, de boel rekke ferwaaid. Hy arbeide altiten, mar it einde neat en hy hie altyd de swiere mûtse op en by in tsjinslach krimmenearje. Och, wat haw ik myn bêst altyd dien om de fleur der yn te hâlden, om him oer de deade punten hinne te helpen. Ik trune him oan om troch te pakken, mar hy woe op in stuit net fierder en hy koe it net mear opbringe. Omke Lykle hie der jild ûnder, heit koe de skulden net mear ôflosse en doe sette omke Lykle it spul samar op buorden. En tink mar net dat der ien west hat dy't ús rêden

[p. 25]

hat, se kamen der op ôf as jakhalzen. De iene foar it strykjild, de oare út nijsjirrigens, mar allegearre om der better fan te wurden. Alle sneinen sieten se mei ús yn tsjerke, mar gjinien stiek in hân út. Dêrom binne wy der ek wei gien. Gean noait nei tsjerke om de minsken, dan bliuwst der skielk om wei. Jimme heit is fan de pleats rekke, dêrom sitte wy der no sa ta.’ Wat klonk dat lêste bitter. Har eagen glieden flechtich by him lâns nei de doar. Soe se him hast wer thús ferwachtsje? Miskien sloech er har dan echt dea, tocht er bang. Sy like hielendal net bang. Soe se him dochs noch net ferwachtsje? De mem wie no wer hielendal yn harsels keard, ûnwillekeu-rich moast er tinke oan it stânbyld dat op 'e hoeke fan it skoalplein en it parkje stie, se seach as Groen van Prinsterer: ûnferweechlik en ferstienne. No hie it gjin doel mear om ôfte wachtsjen oft se wekker waard, as se der sa by siet, moasten jo har oan de earms of skouders lûke ear't se wer bykaam. Hy gie oerein en stiek de hân koart omheech by wize fan groet, al jierren joech er har gjin tút mear. ‘Nacht,’ sei se meast, koart en dúdlik, net mear en net minder, as in doar dy't yn 't slot klikte. Doe't er yn de doar wie, hearde er it har dochs noch sizzen: ‘nacht.’ Se murk it dus dochs dat er der útgien wie, mar wat klonk it ûnpersoanlik, as hie se it net tsjin him mar tsjin harsels sein. Trouwens, prate se net by alles wat se sei, yn wêzen tsjin harsels? Wat er jûn út har mûle heard hie, hie se lûdop tocht, einliks hie se it wér tsjin harsels hân.

Dy nachts koe er min yn 'e sliep komme. Hy wachte it momint ôf dat de bûtendoar iepen en ticht gean soe. De earste oeren kamen him dochs wat hazzesliepkes oer it mad dêr't er in protte yn dreamde en as er dan wer wekker waard, spiet it him dat er himsels weromfûn sa't er wie. Wat soe er graach hiel earne oars in oaren ien wêze wolle. De bussjaufeur bygelyks dy't him altyd talake en weaude as er op 'e fyts ûnderweis wie nei skoalle. Wat soe er minlike graach sels heech en dreech yn dy prachtige bus efter it stjoer sitte, fral as it eaze of stoarme. Hoe lang soe er no al net reinklean hawwe? It kaam der mar net fan en as der al praat fan wie, waard it dochs fergetten. Under wie it mûsstil. Soe se al op bêd lizze, of boarte se noch altyd stanbyld? Miskien bleau se wol wekker en wachte se op him. De klok fan de tsjerketoer

[p. 26]

sloech ien kear. No wist er noch net hoe let it wie, ien oere faaks, mar hy sloech ek om it healoere.

Hy wachte wer en tocht oan Lytse Murk dy't krekt ferstoarn wie en oaremoarn begroeven wurde soe. As er dy wie, soe er foar altyd gelokkich wêze. Lytse Murk kaam wol yn 'e himel, dy wie altyd freonlik en hie noch noait in mich kwea dien. - It wie dizenich, deagravers stiene om in grêf, hy seach him sels yn de kiste lizzen, gesichten bûgden har earnstich oer him hinne, der foel moude op it glês, stadich ferdwûn it ljocht, ierdedûnker wie it om him hinne -. ‘Net dwaan,’ raasde er, ‘ik bin net dea.’ Hy krige it sa benaud dat er tocht dat er stikte. Beswit en alhiel ûnder de tekkens begroeven, waard er wekker. Sa stil as er mar koe, kroep er fan 't bêd en gie nei ûnderen. Troch it mikarútsje foel in flau skynsel. Krekt op dat momint sloech de keamersklok. Hy telde tolve slaggen. Ynienen waard de doar iepenfierd, de mem stie foar him yn 'e iepening, net luik nei't it like.

‘Ik miende al dat ik de treppens kreakjen hearde. Sjoch mar gau datst wer op bêd komste, ik bin ek sa fier.’

Syn sokken leine net op 'e lining fan syn stoel. Dan wie er noch net thús. Heerd gie wer nei boppen. Noch in hiel hoart lei er te draaien ear't er yn in ûnrêstige sliep foel. De oare moarns wie er al betiid ûnder. Sneintemoarns molk de heit altiten sûnder syn keunstgebyt yn, dan lei it te weakjen yn in kopke mei wetter dat op 'e hoeke fan it oanrjocht stie. Hy woe mei skjinne tosken yn tsjerke sitte. In bytsje oer achten kaam er thús. Se seine neat tsjin elkoar, sy kearde har in bytsje ôf sadat er it plak dat no mear swart as blau wie, dúdlik sjen moast. Hiel eefkes mar heakken syn eagen der oan fêst, doe seach er om him hinne as socht er wat. Nei't er him wosken hie, die er de sneinske klean oan: in swarte streepkesbroek, in wyt boesgroen, swarte lange sokken, tinner as dy't er troch de wike droech, in dûnkere strik en in swart jaske. Heerd hie him noch nea oars as yn syn âlderlingepak nei tsjerke gean sjoen. In goed kertier letter as hy rûn de mem mei Heerd in pear meter efter har yn it sok it tsjerkepaad op. De measten hiene dûnkere klean oan. Hast alle froulju droegen swarte hoazzen en allegearre hiene se wat op de holle, sels de lytsten. Elk gemeentelid gie yn stimmich dûnker oft it no de koster wie of de dûmny, in heareboer of in arbeider.

[p. 27]

Men fierde de snein hjir net, men hillige dy en wol sadanich dat er swart wie fan trystens en deadskens. Swarter noch as de klean dy't men oanhie.

Fan de preek dy't dûmny Van Ginkel dy moarns hold, fong Heerd it measte net op. As altyd siet er neist de mem. Dat elkenien nei it plak op har gesicht seach, skamme er him ûngelokkich om. Op dit stuit wie er suver oergeunstich op de heit dy't moai op in distânsje siet. Hy siet der wer kearsrjocht by. Wat stiek er in ein boppe de oaren út dy't oan wjerskanten fan him sieten.

Oan elke kant fan de preekstoel wie in bank, in bytsje heger as de gewoane tsjerkebanken, dêr't krekt trije man yn sitte koene. Lofts fan de dûmny sieten de diakens, rjochts de âlderlingen. Dêr hie tsierderij oer west, wist Heerd, oft de âlderlingen fan it plak fan de gemeente út besjoen no rjochts of lofts sitte moasten. Mar sieten se foar de gemeenteleden rjochts, dan sieten se lofts fan de dûmny dy't heech op syn kânsel foar de bruorren en susters oer stie. Sieten se rjochts fan de dúmny dan sieten se wer lofts foar de gemeente. Op 't lêst moast Paulus sels rie skaffe. De âlderling stie heger yn amt as de diaken, en wa't de wichtichste funksje hie, hearde oan dûmny's rjochterhân, sa hie er sels yn gearwurking mei Paulus yn heechst eigen persoan bepaald op ien fan de gemeentejûnen. Ut tsjerke wei stipte men net op de dyk om, âld en jong naam it koartste paad nei hûs. De heit kaam meast in goed kertier letter thús. Se diene foar en nei de preek in amtsgebed yn 'e konsistoarje en boppedat wie der gauris wat te bepraten. As der swierrichheden yn in húshalding wiene en ien fan de âlderlingen hie der weet fan, dan hearde er it troch te jaan. Miskien kaam dûmny wol mei te kofjedrinken, dat die er hiel inkeld wol ris faker. Mar hoewol't de heit langer weibleau as ornaris en Heerd him al fan alles yn 'e holle helle, fral doe't er murk dat ek de mem om it hoartsje de dyk útseach, wie er allinne. Alles like wer by it âlde, al wie it him net ûntgien hoe't de iene de oare ûnder it sitten gean hifkjend oansjoen hie, yn in flits suver sa koart duorre it mar. Der waard kofjedronken en ûnderwilens lêzen, de heit hie de ‘Waarheidsvriend’, de mem de ‘Elisabethbode’. Gjin wurd waard wiksele, allinne it kraantsje fan de swiere tinnen kofjekanne makke lûd: it drippele like lykmjittich as de snein

[p. 28]

ferrûn. En de klok tikket, tocht er wylst er oerein gie om in boek te pakken. Oer in oerke soene se waarmite en dan om healweitwaën wer nei de middeispreek. Fjouwer oeren preek, op ien snein, hy wearzge der fan. As er ienkear eigen baas wie, kaam er der noait fan syn libbensdagen wer.

De hiele snein gie suver op oan preken, bibellêzen, bidden en danken. Der waard langer bidden as it iten fan de jirpels mei beantsjes duorre en it danken en bibellêzen gie mear tiid mei hinne as it sop en it neigesetsje namen. It wie dat men net better wist oars soe men der ûnder beswime.

Salang't it him heugde, gie de mem om in oere as fiif as de heit al wer in goed oere op 'e Runia-pleats wie, ‘eefkes’ nei it smidske dy't it sa ‘dreech’ hie. Heerd murk amper mear dat er allinne wie. Behalven de sneintejûnen ûnder melkerstiid: húswurk en op 'e dyk wiene der net by. Sokke stuiten woe er bytiden wol yn it waar: de skimer, de stoarm of hoe't it bûten ek wêze mocht, ferdwine. Mar altyd bleau it: sneintejûn ûnder melkerstiid en ynstee fan op te lossen yn it neat, kaam er nammerste mear himsels tsjin. Hy koe wol úttekenje hoe't it aansens gean soe. ‘Ik moast einliks eefkes nei it smidske ta, it stakkert rekkenet op my.’ En dan skodholle se en rûn al nei it gonkje om de jas te pakken. Op sa'n momint die se oars as wannear't se ûnferweechlik op har stoel siet te lêzen, se skodholle teminsten al koe Heerd ûnmooglik riede wat se der mei bedoelde. Sadree't se thús wie, kaam der steefêst in opmerking dat it smidske doch sa bliid west hie mei har kommen. Op sokke stuiten sei se mear as alle oare dagen fan de wike byelkoar. It smidske hie har priizge en al fêst in besite foar nije wike ôfsmeke. Earst wie er der suver grutsk op dat er sa'n geweldige mem hie neffens oaren. Doe kaam der in faze dat er ûnferskillich ûnder har ferhalen bleau en no wie it sa fier dat er der bytiden fan koarre. Fral om't se gauris nei in koarte besite oan it smidske noch by oaren bedarre dy't noch blider blieken as it smidske al wie. Dat der dochs sa folle minsken sa bliid wiene as se de mem seagen. Dêrom besleat er op in kear it der op te weagjen en nei Laas en Jiltsje út te naaien, de mem der út, dan hy ek. Foar healwei sânen wie der doch gjin mins thús. ‘Kom do mar by ús,’ seine se doe't Heerd fertelde dat er alle sneintejûnen allinne siet. Sûnt dy tiid hie er dêr net in snein mear mist.

[p. 29]

De bewuste sneins fertelde er harren wat der de sneontejûns thús bard wie. Laas seach earnstich doe't er ferhelle hoe't de mem derhinne siigd wie en dat de heit har lizze litten hie. Ut syn piip kamen grutte reekwolken dy't in blauwich waas tusken harren weefden, wêrtroch syn gesicht like te ferfoarmjen as wie it ûnbegrinzge. De lange reekslierten dy't nei it rút loeken waarden yn it ljocht fan de sinne noch klearder blau. As Laas smookte, waard it keammerke der noch smûker op. Heerd prate drok en fluch, de hiele dei al hie it ferhaal him op 'e lippen baarnd. En boppedat joech it praten mei Laas en Jiltsje him noch altyd it gefoel fan wat nijs, fan eat dat er op himsels ferovere.

Koe ik dêr altyd mar wêze, tocht er doe't er oan 'e lette kant ûnderweis nei hûs wie. Se soene thús ris witte moatte dat er dêre prate as in alk. Fuort nei't er thús wie, kaam de mem der ek yn. Diskear hie se nei it smidske noch eefkes by Drine west. It duorre net lang mear dan soe Drine in poppe krije ‘fan de Heare’. Oan it ferhaal te hearren koe Drine mei it kommen fan de poppe ûnmooglik blider wêze as mei dat fan de mem.