De roekkat

[p. 8]

1.

De earste dagen op 'e middelskoalle, it kinne ek wiken west hawwe, foel Heerd fan de iene ferwûndering yn de oare. Hoewol't er wol wist dat der foar elk fak in aparte learaar wie, koe er der, doe't it ienkear sa fier wie, min ta wenne. It foel him op dat de measte leararen sa no en dan temûk syn kant útseagen. Wat soe der oer him ferteld wêze en troch wa?

In beurt hie er noch net hân. Sûnder útsûndering wiene se of boppeoan by de efternammen mei in a of ûnderoan by de z begûn. Lang soe it net mear duorje en dan soe er nei foaren komme moatte. Al in pear kearen hie er oefene troch himsels fragen te stellen en der in andert op te formulearjen. As se mar net murken dat er op de legere skoalle by master Speelman noait in mûle iepen dien hie. Dat er yn it doarp noch altyd ‘it stomme jonkje fan Hissema’ hjitte, stiek him mear as er blike liet.

Se hiene him yn klasse 1c set. Smiten skoalbern fytsten moarns nei de stêd en kloften gear op it skoalplein. Sadree't de skille gie, swarmen se út oer it hiele gebou nei ferskillende lokalen. De earsteklassers sieten meast yn de barakken dy't yn de mânske eftertún delset wiene.

Heerd fytste altyd allinne. Syn rûte wykte ôf fan dy fan de measten en de pear dy't al by him yn de buert wennen koe er te min om mei harren op te fytsen, se sieten boppedat in pear klassen heger. It wie sa'n oardeloere fytsen, de beide middagen dat er om healweifiven útkaam, wie er earst tsjin seizen thús. Meast kaam er yn in leech hûs en rêde er himsels. De pannen stiene noch op de stellen en hy hoegde de stealtsjes mar eefkes op te waarmjen. Dy inkelde kears dat de mem al thús wie, wachte er oant de heit al of net mei Mintsje, syn âldste suster, yn 'e hûs kaam en ieten se meimekoar. Praat waard der frijwol net. De oaren wiene der oan wend dat er neat sei en pasten har oan nei't it like.

Dochs wie der in ferskil. Wat by Heerd al hast oanberne like, benearre by de âlden. As broeide en wankte der wat dat as in tiidbom dêr't mar in kat mei de sturt oerhinne hoegde te striken, ûnder de tafel lei. En miskien dat Mintsje neat sei om't se bang wie earne yn betrutsen te wurden. Har swijen

[p. 9]

hie wat fan ien dy't der bûten stiet, dy't der by wêze moat, mar folle leaver ferdwine soe. Heerd hie al lang merkbiten hoe't se gauris temûk, suver hifkjend, fan de heit nei de mem seach. Wat fregen de eachbrauwen fan de mem har ôf al de kearen dat sy se omheech loek en dat barde de lêste tiid noch al ris. De heit seach grimitich foar him út en wie der noch noartsker op wurden. Wisten se dat er prate koe en fan doel wie op dizze skoalle gewoan mei te dwaan? Woene se him straffe troch him krekt sa te behanneljen as hy harren al jierren dien hie? Se koene ûnmooglik witte wat er yn stilte fan doel wie. Hy hie allinne in pear wurden wiksele mei Sieds Atema dy't neist him siet, en Laas en Jiltsje, de beide âlde minsken oan 'e ein fan it doarp by wa't er noch altyd regel-mjittich kaam, koe er fertrouwe, dy swijden as it grêf. Miskien ferbylde er it him ek wol. Se hiene ommers noch noait aardich tsjin elkoar west. De heit frege net om tee, hy bestelde it en de mem skonk it yn sûnder in wurd te sizzen. Ek it radiootsje dat se okkerdeis krigen hiene, hie it der net geselliger op makke, it mocht allinne mar oan as der in dûmny foar wie en inkeld ris de haadpunten fan it nijs. Klonk der muzyk dan waard er daalk ôfset.

Op skoalle foldie it Heerd dêrom, nettsjinsteande de spanning fan it nije, sa goed wol as thús. Op de measte leararen makke er in bedaarde en wisse yndruk en dat er neat sei kompinsearre er blykber troch alles opmerklik goed yn him op te nimmen. De trekken yn syn gesicht dy't fan jongsôfoan opfoelen, wiene noch altyd like skerp oanwêzich. Syn grutte dûnkere eagen koene immen net te bedjipjen oansjen en danksij de suver ûnbidige ôfmjittings fan syn holle hie er ûnder it leararenkorps al in bynamme: ‘de lytse Churchill’. Dochs ferseagen se har op Heerd. Syn hâlding hie neat te krijen mei sokssawat as in kalm en beskonken oardiel en noch minder mei in fermogen om soepel mei syn meiminsken om te gean. Troch in kombinaasje fan in skerpe yntuysje en in suver hast dierlik ynstinkt om him op 'e tiid werom te lûken, like it nei bûten ta dat er him reedlik hanthavene. Mar fan binnen wiele in gaos: hy wie as in stik wrakhout, dat troch de branning dan werris op it droege slacht, dan wer meinommen wurdt as in boartersding fan ûnbetwingbere krêften, en dochs boppe bliuwt, net bysteat om te fergean. Sels by Laas, de

[p. 10]

iennige dy't syn fertrouwen hie, miende er op syn iepenst wêze te moatten om mar net út de geunst te reitsjen. Tusken wat er like en wat er wie, gappe by Heerd dêrom in djippe kleau.

Seach er twa leararen mei elkoar praten, fielde er, sûnder in wurd te ferstean oft de beide hearen elkoar leine of net. Sa'n gewaarwurding utere him yn in soarte fan ûnbewuste spanning dy't heechút wat swit teweechbrocht op knibbels en rêch. As hûn mei in navenante oanlis hie er wierlik alles rûkt wat der te rûken foel. Faaks wie dizze oanlis mei in gefolch fan de ûnhúslike omstannichheden dêr't er yn opgroeide.

Dat er bytiden oan syn emoasjes te'n ûnder drige te gean, hie miskien ek te krijen mei in oanboazjende puberteit. Soks hie fansels ek syn wjerslach op hoe't er de leararen beseach. Foar allegearre hie er in hillich ûntsach en op in pear nei wie er sels bang fan se. Mar om't er bewend wie oan in gefoel fan eangst, feroare er der net sa ûnder dat oaren it murken. Hy murk it sels amper.

Oan twa hie er in hekel, sûnder dat dêr in konkrete oanlieding ta wie, en der wiene twa by dy't er lije mocht, mar ek dêre wie al like min in reden foar oan te jaan. Sympatyën en antipatyën, beide bloeiden ûnberiddenearre en poer gefoelsmjittich op. Koartsein: Heerd tocht net, hy fielde! Behalven as er syn húswurk meitsje moast. Dan makke it gefoel op in wûnderlike wize frijbaan foar it ferstanlike sadat it meast perfekt foar de hearen kaam en ûntholden waard.

De learaar dy't Heerd as earste in beurt joech, wie Po Kop, dy't Nederlânsk joech. Dy Kop wie no krekt de persoan dêr't er it it minste op stean hie. Kop hong meast efteroer yn de stoel wylst er de skonken op de tafel lei. Soms die er de skuon der ek noch by út en dan fergie de klasse fan in fize penetrante rook dy't noch it measte fan kattemiich hie en fan de oksels fan Heerds broer Ludger dy't nei in protte omwegen einlings in baantsje by it Bibelgenoatskip fûn hie yn Amsterdam. Mar it wie net om de stank dat er út noch yn net oer Kop mocht. Alles oan dy man striele loaiens út.

Behalven syn sitten, wiene it fral it gesicht en de broek dy't in folsleine lamlindigens útdrukten. Kop moast te loai wêze om him te waskjen, want faak bleau in selde smoargens dagenlang sitten. Tsjokke sliepluzen klûnteren de eachhoeken út

[p. 11]

en makken it gesicht der noch goarder op. Hy wie noch net sa âld, in goede tritich miskien, mar om't de broek him as in snústerige fodde om 'e kûnt hong, hie er wat fan in âld mantsje dat bûten syn skuld gielgulpich troch it libben giet. Fan frijwol alle leararen hiene se al in rippetysje hân, mar Kop oerhearde it leafst mûnling. It wie wol maklik fûnen de measten. Neffens de sittenbliuwers dy't him it jier dêrfoar ek hân hiene, joech er foar elk rapport mar ien proefwurk. Oars hie er te folle nei te sjen. Hy siet ek oeral yn sûnder dat er der wat foar die. Sa wie er bygelyks lid fan in kommisje fan it ryk dêr't er boeken foar lêze moast. It ferhaal gie dat er it boek dat er lêze moast fan 'e tafel falle liet en allinne de side lies dêr't it op iepen foel. Foldie him dy side dan karde er it goed, foldie de side him net, dan joech er in tsjokke min. Yn in heal dronken buoi moat er dat ferhaal sels dien hawwe. Yndie stonk Kop behalven nei swit ek gauris nei drank. Heerd en Sieds dy't tegearre lofts foaroan sieten, koene de soere rook dy't de man út de strôte wazeme, benammen as er opbrekke moast, min ferneare. Hy stonk dus oer alle boegen, mar echt kwea die Kop jin net oant no ta, dêrfoar siet te min fenyn yn syn lichaamlikheid. Hoewol't der gjinien learling ek mar in grevel achting foar Kop hie, wie der net in twadden dy't sa fan him wearzge as Heerd. Alles gie sa stinnerich en plicht-mjittich. Foel in learling dea foar syn fuotten del, Kop soe de skouders omheech lûke en argewaasje hawwe fan de ekstra drokte dy't sa'n trelit meibrocht.

Doe't Kop him dan ek nei foaren rôp, fielde er him lang net op syn gemak. Hy wist alles wol wat Kop frege, mar koe it mei de bêste wil net goed ûnder wurden bringe. Dat er dochs noch in seis helle, kaam om't Kop de drokte fan in ûnfoldwaande sa folle mooglik mijde. It wiene by him hast allegearre seizen en sânen.

Krekt oarsom wie it mei de learaar Wiskunde, menear Van Laak. Van Laak die oan gefjochtssporten en mocht graach sjen litte hoe sterk er wie. Hy seach it lang oan as de klasse drok wie, mar op folslein ûnferwachte mominten koe er útbarste en ien in reis ferkeapje. De measten wiene dêrtroch benaud foar him wurden. It foel Heerd op hoe freonlik er de klasse oereage as elk kalm oan it wurk wie en gauris seagen hy en Van Laak elkoar dan eefkes yn 'e eagen. Soms krige er

[p. 12]

by it útgean in stomp tsjin it skouder, dan lake Van Laak en rôle de hannen ta fûsten. Alle kearen as Heerd les fan him hie moast er tinke oan it famke dat yn in karke siet, de holle skeef, wylst de flibe har út de mûle rûn.

‘Dêr hast Van Laak mei syn dochter,’ hie Sieds sein en se wiene nei in flechtige groet fluch trochrûn.

Soe er dy boksbewegingen meitsje om't syn famke net rinne koe en net by har ferstân wie? Heit en dochter liken op elkoar, deselde kleur hier en beide brune eagen. Dy inkelde kear dat Van Laak ferskrikkelik lulk west hie en tryst foar him út siet te sjen, wie it oft er sels yn it karke siet. Dan hongen de skouders en waard syn brunige hûd suver giel. Djip treurich stoarren de eagen, sûnder dat se echt ien oanseagen, de klasse yn. As hy en Heerd elkoarren op in stuit dan dochs oanseagen, die Van Laak gjin lichten en bleau er him net te bedjipen oansjen, krekt sa lang oant Heerd de holle bûgde en dy grutte brune eagen meinaam nei ûndere, sadat se him út it skrift wei oangûken tusken de speaken fan it karke dy't yn de sinne skittere hiene, troch. Van Laak wie in fijn mins, dy soe fan him gjin lêst hawwe.