Jan Arends (1925-1974)

[p. 121]

Jan Arends als copywriter
W. Post van Workum

In 1956 was ik als account-executive (= reclame-adviseur) in dienst van Reclame-Adviesbureau Bouman NV, Amsterdam-Leeuwarden.

Aldaar werkte ik van maandag t/m vrijdag op het hoofdkantoor te Leeuwarden en zaterdags (toen nog een werkdag) op het kantoor te Amsterdam, gevestigd in het Beursgebouw aan het Damrak aldaar. Wonend te Amsterdam, geschiedde het heen en weer reizen met een auto.

Bij Bouman was als copywriter in dienst Ernst van Altena. De heer J. Bouman zelve resideerde in Leeuwarden, het Amsterdamse kantoor werd gerund door de heer Jan Bunt.

Ernst van Altena nam ontslag, ging freelance tekstschrijven, meer poëtiseren en zich bekwamen plus praktiseren in het vertaalwerk uit de Franse taal. Voor hem in de plaats kwam Jan Arends. Die, vermoedelijk onaangekondigd binnengewandeld, zich als copywriter had aangeboden (hoewel ik betwijfel - en er dan ook nooit ben achtergekomen - of hij ooit eerder een reclametekst had geschreven).

De bedoeling was, dat Jan Arends uitsluitend voor het Leeuwardense kantoor zou werken. Hij weigerde echter permanent in de Friesche hoofdstad te wonen, waardoor overeengekomen werd, dat hij maandags heen en vrijdags terug met mij zou rijden.

Met zijn interessant aandoend, scherp geprofileerd ‘juristen’-gezicht, stelde hij zich aan mij voor als een ervaren freelance copywriter met succesvol verrichte opdrachten in zijn ransel van verschillende Haagse en Rotterdamse erkende adviesbureaux. Namen van accounts (= klanten, opdrachtgevers aan die bureaux) waarvoor hij zou hebben gewerkt, werden niet genoemd en, nader gevraagd, afgewimpeld...

Zoals gezegd, zullen zijn intelligentie plus zijn stelsel- (niet regel)matig optredende brutaliteit, hem mentaal gevoed hebben zich als copywriter aan te bieden en respectievelijk voor te gaan werken. (Terwijl de grootste drang hiertoe zeer waarschijnlijk - over ‘voeden’ gesproken - z'n lege maag zal zijn geweest.)

De eerste Leeuwardense week zal voornamelijk een kennismakings-, oriëntatie- en in werkperiode voor hem zijn geweest. Een week ook, die mij de gelegenheid gaf wat, meer dan normaal, vertrouwen bij hem te winnen.

In die tijd woonde ik bij een ‘weduwe-op-leeftijd’, waar een voorganger van mij bij Bouman (studiochef) ook had gewoond. Zij bewoonde een net, op keurige stand gelegen huis met belétage.

[p. 122]

Desgevraagd bleek, dat Jan Arends daar eveneens een klein zijkamertje kon huren, zonder de kost, zoals dat heet. Betreffende weduwe werd door mijn bedoelde voorganger, en door mij, ‘Moeke’ genoemd. Jan bleef haar stelselmatig ‘Mevrouw’ noemen.

Hij ontbeet nimmer en gebruikte zijn lunch en/of diner in een cafetaria of restaurant in de stad. Slechts wanneer hij magertjes in het vel en bij kas zat, at hij iets mee bij ‘Moeke’, die hem daarvoor niets dan wel een habbekrats rekende. Bij nader inzien, realiseer ik mij dat hij de betreffende kamer oorspronkelijk gehuurd had met pension (= ontbijt en diner).

Na een week of 4 à 5 vroeg en kreeg hij toestemming van ‘Moeke’ om die eterij te mogen afschaffen en simpel alleen de kamer te huren voor uiteraard een lagere prijs. Als reden hiervoor gaf hij mij op dat hij het eten (dat uitstekend was) niet lekker vond en vertelde hij haar, dat hij die totaalprijs moeilijk meer kon opbrengen.

Puntsgewijs de volgende Arends-iaanse bijzonderheden:

· Zijn kamer luchtte hij nimmer, moest hij zelf een beetje schoonhouden (was overeengekomen in verband met z'n opmerkelijke lage huurprijs) hetgeen hij nimmer heeft gedaan. Deze stonk dan ook.

· 's Avonds was hij thuis; zat hij in de huiskamer-voor-algemeen-gebruik de krant te lezen of (fantasie )verhalen te vertellen uit z'n jeugd. Mijns inziens was dit niet anders dan een ‘try-out’, om onze - Moeke's en mijn - reactie te peilen voor wanneer hij deze vertelsels aan het roman-papier zou toevertrouwen. Hierbij viel, in tegenstelling tot zijn ‘Keefman’-creatie, op dat zijn auditieve biographie doorspekt was van lachwekkende voorvallen, kortom: alle zonder meer geschikt voor Snip & Snap-sketches. (Bij het lachen van zijn toehoorders, lachte hijzelf het hardst.)

· Een levensschets, die hij verschillende keren herhaalde, was de emigratie van zijn ouders en van hem naar de grote stad (Den Haag). Hun hele hebben en houwen, bestaande uit 1 koffer, 1 rieten mand, 1 stoel en een bal, werden door zijn vader tesamen met z'n moeder en met hem, op een handkar geladen. Pa's hoofd bedekt met z'n enige (hoge) hoed en zo Den Haag-waarts.

· Uit zijn nog-Amsterdamse vóór-Bouman-periode, herinner ik mij, dat Jan op de Nassaukade woonde boven een huisarts. Daar zou hij hebben samengewoond met een grote, slanke blonde vrouw, die hem dermate domineerde, dat hij het bij haar niet kon uithouden. Ruzie- enormiteiten deden hen uit elkaar drijven, zij vertrok, hij verdiende niets meer door zijn gedestrueerde gebroken-liefdes-toestand en moest de huurkamer verlaten. Dit is de enige en laatste keer dat ik hem überhaupt over een vrouw heb horen praten.

· Waar hij sliep gedurende de weekends, wanneer ik hem 's avonds

[p. 123]

(vrijdags) mee naar Amsterdam had genomen, is mij niet bekend.

Elke maandagmorgen vroeg stond hij op een afgesproken plaats ergens in Amsterdam op mij te wachten tot ik hem oppikte voor de rit naar Leeuwarden (najaar 1956, voorjaar 1957).

· Eén keer irriteerde zijn onfrisse geur plus aanblik mij dermate, dat was op een vrijdagse rit op weg naar Amsterdam, dat ik hem mededeelde hem de maandag daaropvolgend niet te zullen meenemen naar Leeuwarden, wanneer hij zich niet blinkend schoon gepoetst zou presenteren bij het ophalen. De betreffende maandag stond hij dan ook inderdaad groene-zeep-achtig-glimmend op mij te wachten op de hoek van de Heiligeweg en de Singel (kennelijk net afkomstig uit het zwembad-douchebad ‘Heiligeweg’).

· Na ontvangst van z'n eerste Bouman-salaris, kwam hij met de bankbiljetten bewonderend in z'n hand op een Leeuwardense gracht in botsing met een windvlaag ... het geld de gracht in en hij aan een touw hangend het er weer uitvissend!

· Jan bezat een cynisch genoegen om mensen, die uiterlijk voor hem onderdeden (bijvoorbeeld mismaakten), te kleineren. Dit deed hij duidelijk, openlijk, òf ironisch. Zijn directeur, de heer Bouman, was ‘getekend’ met een bochel... en hoewel niet dom, behept met een - voor de scherpe toeziener - duidelijk lager I.Q. dan Jan. Derhalve: een kolfje naar Jan's satanisch pestende hand ... tot groot vermaak van de scherpe omstander en tot groot verdriet van de niet hiervan voor de volle 100% overtuigde, maar dit wel vermoedende Bouman!

· Eerder bedoelde voorganger, art director Peter Wagner (eveneens bekend met Jan Arends...!) had vroeger gebokst en was zelfs gedurende de oorlogsjaren - volgens zeggen van anderen - kampioen zwaargewicht boksen van Europa geweest.

Gedurende, ik schat, vier maanden van mijn eerste Bouman-tijd werkte hij nog daar en woonde hij bij genoemde ‘Moeke’, terwijl ik nog elders op kamers woonde, tot hij, Wagner, bij die ‘Moeke’ vertrok en ik daar intrad om even later gevolgd te worden door Jan Arends.

Om onze geen-stad-geen-dorp-verveling van Leeuwarden iets te kunnen verzachten, had Wagner in een sportschool een boksring voor 1 avond per week gehuurd en konden wij, het personeel, aldaar geschoold worden in de bokserij. Oók Bouman zou daaraan deelnemen en dus kwam Jan Arends elke week kijken (per se niet meedoen ... ‘da's niks voor mij’).

Jan Arends' kijken bestond alleen maar uit zich verzaligen bij de aanblik van de gebochelde Bouman in een sportbroekje plus het tikken op zijn kop krijgen (Bouman's kop, welteverstaan).

Daarbij kwam hij als toeschouwer met het (goede) advies om te trachten Bouman tegen de voorkant van z'n schouder een opdoffer

[p. 124]

te geven. Immers dan zou deze man, die door z'n onnatuurlijk extra ruggewicht al niet beschikte over een goed evenwicht, gaan tollen en neervallen, hetgeen ook plaatsvond ... (En Jan Arends maar gieren van het lachen, open-en-bloot, door z'n immense pret er door geen contrôle op z'n natuurlijke voorzichtigheid.)

Bouman zelve, als getekende uiteraard ook behept met een minderwaardigheidsgevoel, dacht boven de boksdeelnemers uit te steken doordat hij, naar zijn mening, groter dan normaal geschapen was ... Dientengevolge bleef hij zo lang naakt tussen de bedoelde bureau-boksdeelnemers rondhuppelen, dat deze lieden reeds gewassen, aangekleed en sigaretje rokend zaten bij te komen van de zware bokstraining en Bouman dus als een diva zich dacht te laten bewonderen. Jan Arends had deze seance vanzelfsprekend eveneens goed door en moest daar natuurlijk op inhaken door bij voorbeeld Bouman te complimenteren met z'n ‘mannelijkheid’.

Veel van of alle overige Friesche boerenkarhengsten hadden dit niet door. Ikzelf verzocht Jan dit in de toekomst te willen laten. 1e. uit medelijden met het lijdend voorwerp Bouman en 2e. omdat ik vreesde mij niet langer goed te kunnen houden. Jan reageerde op zo iets lachend, gierend, en deelde dan mee zich zo'n groot genoegen niet te laten ontzeggen.

· Dagelijks op kantoor werd Bouman op eenzelfde ironische manier, gecreëerd met een Pater Jezuïtengezicht, bedekt gepest door Jan. Hoewel Bouman het kenmerk hiervan niet kon doorgronden, voelde hij dat hij (lichtelijk?) in de maling werd genomen, dat Jan voor het werk op het bureau lastig was en dat het dus het beste was wanneer Jan letterlijk uit-het-oog zou treden. Hem, Jan te ontslaan had geen zin, zakelijk gezien.

1e. Verbeeldde Bouman zich dat Jan een goede copywriter was (waaraan het naar mijn mening wel wat ontbrak).

2e. Kon Bouman moeilijk of niet een vervangend copywriter uit het westen naar Friesland halen - geen vakman zou het in z'n hoofd halen om zonder een kolossaal salaris als tegenwicht het Mekka van de Reclame ‘Amsterdam’ te vervangen voor de stad waar een koe als standbeeld fungeerde ‘Leeuwarden’.

3e. Verdiende Jan minder dan zelfs een middelmatig copywriter elders toucheerde (de juiste grootte van zijn salaris is me in de loop der jaren ontschoten).

Jan voelde Bouman's wens om hem uit de bureau-schijnwerpers weg te halen, goed aan en kwam zèlf met een oplossing, te weten: te mogen gaan werken in de lounge van een Leeuwardens hotel. De heer Bouman ging daarmee accoord. Jan startte met weinig of geen werk enerzijds, anderzijds met veel gepraat, gerook en gekoffiedrink (rekening Bureau Bouman), waardoor zijn feest aldaar niet langer

[p. 125]

dan een week of drie heeft geduurd.

Terug in het kantoorgebouw werkend, prolongeerde Jan z'n recalcitrantisch-querulantisme, gelardeerd met z'n cynisch ego-clownesque optreden.

Eerst toen kreeg ik, desgevraagd, mijn sterke vermoeden bewaarheid dat Jan woordblind was! Reeds eerder had ik nagenoeg al zijn teksten nagelezen en gecontrôleerd plus gecorrigeerd op woord- en taalkundige onvolkomenheden. Echter schreef ik tot die tijd geconstateerde fouten op het debet van z'n haast, nervositeit en ongeïnteresseerde nonchalance. Zoals vermeld bevestigde Jan desgevraagd dat hij woordblind was, waarbij ik thans me nòg afvraag of hier sprake was van woordblindheid of van gebrek aan een goede schoolopleiding...? (Ik pleit voor deze laatste veronderstelling.)

Door boven aangehaalde onvolkomenheden meende ik niet voor de volle 100% te kunnen varen op zijn copy-kunnen. Daarbij was hij mij te warrelig, te nerveus lacherig, te labiel om te kunnen verwachten dat hij zich van A-tot-Z zou gaan en zou kunnen inleven in de fabrieksproblematiek inzake een bepaald produkt, dan wel in de juiste mentale en psychologische aanpak van de consument. Op deze min-mogelijkheden geattendeerd, las ik zijn tekstvoorstellen na met een dubbele bril hetgeen resulteerde in veel op- en aanmerkingen mijnerzijds, ellenlange standpuntenverdedigingen zijnerzijds, replicerend veelal in kort en krachtige afkeuringen van mijn kant.

Vreemd of opvallend daarbij is, dat een en ander nimmer een ruzie tot gevolg had, maar wel een herschrijven van hem of een tegemoettreding van elkaar. Opmerkelijk is het in mijn herinnering, dat Jan welke aanmerking dan ook wel geheel of grotendeels van mij kon accepteren wanneer wij entrenous waren, doch nimmer, voor geen syllabe, wanneer er derden bij aanwezig waren...

Hij kon kinderlijk blij zijn door een ‘schouderklopje’, waaruit mijns inziens bleek dat deze jongen nimmer waardering, liefde of respect had genoten. Hij sprak nimmer over zijn jeugd, zijn familie, zijn ‘komaf’, niet omdat hij zich daarvoor zou schamen, maar wel omdat hij zich door het gemis van een vader, het ontbreken van een tederheid en bescherming biedende moeder en het niet bezitten of niet bezeten hebben van een ouderlijk huis (waarop hij, al ware het maar voor een periodiek bezoek, niet kon terugvallen, niet aan kon refereren) incompleet voelde ... geen volwaardig mens achtte te zijn. Een mens zonder een dergelijke normale curriculum vitae, vergeleek Jan Arends naar mijn eerlijke overtuiging, met een auto, lopend op drie wielen.

Jan had buien, dat hij zich volledig stortte op z'n werk en dit bij het gereed zijn stralend van enthousiasme presenteerde. Zo presteerde hij het om een gereedgekomen tekst campagne in de nachtelijke uren bij

[p. 126]

de heer Bouman thuis te bezorgen.

Voor cliënt A moest een campagne vervaardigd worden. Hij schreef een versie, als tegenwicht schreef ik eveneens een versie. Beide versies kwamen 's nachts om een uur of 1 klaar. We lazen ze aan elkaar voor, zagen beiden in elkaars produkt veel goeds en besloten - op Jan's instigatie - Bouman de keuze te laten maken van wèlke versie de account zou worden voorgelegd. Maar dat moest dan ook stante pede gebeuren (dat laten kiezen door Bouman).

Zonder Jan daarvan te kunnen weerhouden en ook geënthousiasmeerd door zijn daverend gelach bij voorbaat, werden beide versies om een uur of 2 in de vroege ochtend bij Bouman thuis bezorgd. Bouman in z'n pyjama aan de voordeur, van achteren z'n bochel, van voren z'n begrijpelijk intens verbaasd gezicht... hij accepteerde beide schrifturen nog, verzocht ons er de volgende ochtend op kantoor met hem over te willen komen praten, dankte voor onze arbeidsintensiviteit en vertrok bedwaarts ... en Jan? Languit liggend, af gezakt van de voorbank in de wagen, gierend van het lachen, kamerwaarts. That's wijlen Jan Arends, volkomen getikt, een man van een andere planeet, tot veel in staat, maar op niets gericht, een goeie vent (als je er maar doorheen kon kijken).