Jan Arends (1925-1974)

[p. 51]

Een variant van twee verhalen

Uit de literaire nalatenschap van Jan Arends stelde De Bezige Bij in 1974 een bundel samen met als titel ‘Ik had een strohoed en een wandelstok’, ‘een keuze uit de prozateksten die, gezien de aard van de kopij, door de schrijver voor publikatie waren bedoeld’. Tussen de rest van het nagelaten proza bevindt zich één verhaal, zonder titel, dat het waard is hier af te drukken. Het is een variant van zowel het verhaal ‘Voor vijf cent rode biet’ uit ‘Keefman’ (p. 113-118) als van het verhaal dat begint met ‘Jan en ik gaan trouwen’ uit ‘Ik had een strohoed en een wandelstok’ (p. 47-54).

Mevrouw Van Overdiep was de groentewinkel binnengegaan voor wat prei, een kleine selderijknol en een half pond spliterwten.

Het was zaterdag en daarom wilde zij erwtensoep geven. Dat spaarde werk en de kinderen waren er dol op.

De buurt kende haar als een evenwichtige, maar wat gesloten vrouw die voor ieder een vriendelijk woord over had, maar ook niet meer. Ze was altijd goed, maar eenvoudig gekleed.

‘Het is wel weer voor erwtensoep,’ zei de groentevrouw, die wel een praatje wilde. Er waren geen andere klanten voor de toonbank en een lege winkel is ook niks.

‘Ja,’ zei mevrouw Van Overdiep. ‘Het is er wel weer voor. Trouwens, het eet voordelig aan. Lekker hoeft niet altijd duur te zijn.’

Het was waar dat mevrouw Van Overdiep een zuinige huisvrouw was. Daar kon iedere winkelier in de buurt van meepraten.

‘Doe er nog maar een kleine ui bij,’ zei mevrouw Van Overdiep nadat zij vluchtig een foldertje ‘verstandig koken met groente’ had bekeken en in haar tas opgeborgen.

Toch was zij niet altijd kortaf. Ze was in bepaalde opzichten een vrouw zoals andere vrouwen en vooral tegenover de groentevrouw, die de eigenschap had geduldig te kunnen luisteren, wilde ze af en toe wel eens wat meer kwijt dan een vrijblijvende opmerking over het weer.

‘Hoe gaat het met uw man?’ vroeg de groentevrouw, terwijl ze in een bak zocht naar de kleinste ui die er bij was.

Het gezicht van mevrouw Van Overdiep betrok. Het was duidelijk dat de groentevrouw een plek vol zeer geraakt had.

‘Het gaat slecht met mijn man,’ antwoordde mevrouw Van Overdiep. ‘Hij is weer thuis.’

De groentevrouw die een goede neus had voor verdrietige dingen zei, een beetje al te kwasi verbaasd:

‘Weer thuis? En ik dacht dat hij weer bij het spoor was.’

[p. 52]

Daarna begon ze bedrijvig de groenten in een krant te pakken, terwijl ze de bedragen onder elkaar op een papiertje schreef.

Ze wilde er wel graag meer van weten, maar ze was bang mevrouw Van Overdiep af te schrikken als zij te voorbarig met haar vragen was. Ze zei alleen nog, terwijl ze van haar papiertje opkeek:

‘Zeker griep.’

‘Nee,’ zei mevrouw Van Overdiep. ‘Het is geen griep. Trouwens dat zou ik wel over mijn kant laten gaan. Iedereen kan wel eens ziek zijn. Al ben ik zelf nooit voor griep in bed gebleven. Maar hij heeft geen griep. Ik heb hem vanmorgen twee keer getempt. Je wilt tenslotte zekerheid. Hij heeft geen streepje koorts maar hij ligt al de hele week in bed.’

‘En het is toch zo'n beste man,’ zei de groentevrouw met een zucht. Ja mevrouw Van Overdiep was minder afgemeten dan gewoonlijk. Misschien was het een opluchting voor haar eens gewoon met een andere vrouw te praten om haar hart uit te storten.

‘De dokter komt niet eens meer kijken. Die heeft me al in december naar de psychiater verwezen. Maar nu zit er helemaal geen schot meer in.’

‘Dus hier,’ zei de groentevrouw.

Ze tikte veelbetekenend met haar wijsvinger tegen haar slaap.

‘Ach, dat is de tijd. Er lopen er heel wat bij de psychiater, maar je hoort er nooit goed van. Aan sommigen is het helemaal niet af te zien dat ze ziek zijn.’

Mevrouw Van Overdiep, die anders zo koel en zakelijk was, maakte nu een beetje een verstrooide indruk. Net of ze met haar gedachten bij dingen was waar ze zelf nog niet helemaal bij kon. Of ze iets in haar schild voerde dat ze zelf nog niet had kunnen bekijken.

Ze wees naar een rekje met kruiden dat op de toonbank stond.

‘Wat zijn dat voor poeders?’

Nu was de groentevrouw verbaasd.

‘Wat dat is? Dat zijn kruiden. Doodgewone kruiden. Hier. Deze. Die zijn heel lekker in erwtensoep.’

Hoewel ze zeker wist dat mevrouw Van Overdiep geen kruiden voor de soep zou nemen! Daar was die vrouw veel te overdegelijk voor. De groentevrouw wist dat zij een voorstander was van vegetarisch eten en dat over het algemeen zaken die op het huishoudgeld drukten minder geschikt waren met oog op de gezondheid van de kinderen.

Ze kreeg gelijk.

Mevrouw Van Overdiep zette het kruidenbusje eigenhandig terug in het rekje.

‘Nee. Dat beter niet.’

De mensenkennis van de groentevrouw was misschien beperkt maar

[p. 53]

voor zover als het reikte, onfeilbaar.

‘Nee. Kruiden zijn niet gezond. De kinderen zouden het niet lusten en voor hem is het helemaal niet goed. Weet u wat ik denk?’

Haar toon was nog nooit zo vertrouwelijk geweest.

De groentevrouw dorst niets te zeggen. Bang dat één verkeerd woord die zeldzame vertrouwelijkheid zou beschadigen.

Maar mevrouw Van Overdiep zei, alsof ze het over een bos peen had die moest worden schoongemaakt:

‘Ik geloof dat ik hem maar op moet ruimen.’

En toen werd ze spraakzaam. Zo spraakzaam was ze nooit geweest. Ze zei:

‘Van een jong meisje ben je zo een oude vrouw. En niemand weet hoe ik van hem gehouden heb. Want hij was al vreemd toen we nog verloofd waren. En soms heel opstandig als ik hem de beste weg wilde wijzen. Hij was toen ook wel slap. Maar hij had zulke lieve ogen. Iedereen hield van hem. Ook op zijn werk. Hij had het wel tot chef kunnen brengen. Dat was ook mijn bedoeling. Ik heb hem alle B-diploma's laten halen. Maar toen ik voor de eerste keer zwanger was zijn die huilbuien begonnen. Ik dacht toen nog dat hij alleen maar gewoon overspannen was. Maar er zit veel meer achter.’

‘Huilbuien?’ zei de groentevrouw gretig. ‘Huilbuien? Waarom moet hij huilen? En vorig jaar heeft hij nog zo'n lief autootje gehad. Dan hoef je toch niet te huilen.’

Daar de hele bestelling van mevrouw Van Overdiep was ingepakt en er verder niets te doen viel had zij haar ellebogen op de toonbank gezet en steunde zij met haar gezicht in haar handen. Ze keek mevrouw Van Overdiep nu zo gulzig aan alsof zij haar met huid en haar en alle geheimen wilde verslinden.

Mevrouw Van Overdiep zei:

‘Je bent toch idealist. Als je daarin niet meer positief bent gaat je gezin ten gronde. Voor mijn kinderen is het heel erg.’

Ze had nu een traantje in haar rechteroog gekregen en haar altijd bleke gezicht was roodgevlekt. Ze verkeerde dus in een staat van grote en zeer beheerste opwinding.

Ze zei opnieuw:

‘Ik moet hem echt opruimen. Ons huwelijk is gestrand. Hij heeft onze levens verwoest. De kinderen kunnen niet vrolijk en onbekommerd opgroeien. En trouwens als er Biafra op de t.v. is zit hij ook maar te huilen. Aan een positief gesprek komen wij niet toe.’

‘Opruimen,’ zei de groentevrouw, alsof zij de waarde van dat woord op haar tong wilde wegen:

‘Opruimen? Hoe dan?’

Nu begon mevrouw Van Overdiep te fluisteren. Met haar hoofd vlak bij het gezicht van de groentevrouw. Dat duurde vele minuten. Ze

[p. 54]

sprak daarbij vooral over de overtuigingen die zij als jong meisje al had en haar zekerheid dat het leven een positieve instelling vraagt.

‘Met tranen en overdreven ontroering kom je er niet. Het leven is nu eenmaal een opgave.’

Ze fluisterde, ze fluisterde.

Maar opeens schoot de groentevrouw achteruit alsof ze gebeten was door het beest waar ze de grootste afkeer van had.

Ze stond zelfs een ogenblikje met haar mond open en haar hand op haar hart om weer op adem te komen.

Pas toen schreeuwde zij:

‘Mens hoe kom je daar nou bij. Vergif! Hoe haal je het in je hoofd. Je lijkt wel gek. Je bent geloof ik zelf gek.’

En ze zou wel ruzie zijn gaan maken, maar bijtijds realiseerde zij zich dat je dat niet hebben kunt met een zaak.

De deur ging open en er kwam een agent binnen. Niet om wat te kopen maar om te vragen of de groentevrouw wist aan wie een auto toebehoorde die verkeerd geparkeerd stond.

Toen de agent onverrichterzake weg was zei mevrouw Van Overdiep: ‘Je ziet dat ik het nauwelijks onder stoelen of banken steek. Met dat idee leef ik al sinds Jolanda werd geboren. Ik weet dat het negatief is, maar ik wil best het slechte doen als ik het goede maar bereiken kan.’

En de groentevrouw die ondanks haar verontwaardiging toch wel de onderkant van het vlees wilde zien, vroeg:

‘Maar hoe kom je aan vergif om hem van kant te maken?’

Mevrouw Van Overdiep die anders nooit uit de plooi kwam lachte nu geheimzinnig:

‘Dat heb ik aan alle kanten bekeken. Ik leef tenslotte voor mijn kinderen. Ik weet wat ik doen moet. En het komt nooit uit.’

Toen mevrouw Van Overdiep met haar groente de winkel verliet slaakte de groentevrouw een zucht van verlichting.

Maar toen mevrouw Van Overdiep bij haar huis kwam stond er een auto van de GGD, en twee jonge broeders vroegen charmant of zij wilde instappen.

Misschien hebben de muren dus toch oren.