De wereld is een wonder

Op reis in Nederland, Marokko, Frankrijk, Japan en Italië

[p. 153]

Wilgevrouwtje

De verrukkelijkste steden zijn die steden waar men nog wandelen kan. Helaas, zij sterven uit. Wie langs de Amsterdamse grachten slenteren wil, moet daarvoor een vroege Zondagochtend uitzoeken. In steden als Rome en Parijs kan men nog wandelen - maar men wandelt er eigenlijk meer door archaïsche buurtjes dan door de wereldstad zelf. In een millioenenstad als Tokio voelt een wandelaar zich al even slecht thuis als een druppel op een gloeiende plaat. Er zijn nog maar enkele steden op aarde waar wandelen een vanzelfsprekende vorm van voortbeweging is. Venetië is zo'n stad. En in het Verre Oosten: Kyoto. Ondanks het feit dat Kyoto een millioen inwoners telt, wandelt ge in deze middeleeuwse stad als een Japanse prins. Natuurlijk zijn er trams, auto's, autobussen, maar zij steken nauwelijks af tegen het middeleeuwse decor. Of-het is eigenlijk veel meer of de Japanse middeleeuwen zich hier levendig afspelen tegen een toevallig decor van moderne vervoersmiddelen.

Wandelen: ik heb een weeklang gewandeld door Kyoto: 's morgens, 's middags en 's avonds. Een wandelaar ziet zo oneindig veel meer dan een mens die zich op rubberbanden laat voortbewegen. Vanuit een auto, autobus, tram, trein of vliegtuig gezien, speelt het leven zich filmisch af, in close up na close up.

De reiziger is er toeschouwer, gelijk in de cineac.

Het leven is uit zijn verband gerukt, het mist die organische evolutie van minuut tot minuut, die het zo boeiend en verrassend maken. De wandelaar daarentegen is in voortdurend lijfelijk contact met het straatgewoel, hij is erin betrokken.

Wie iets van de kopieerlust des dagelijksen levens in zich voelt moet dan ook wandelen.

Vooral in Japan, vooral in Kyoto.

De Japanner zèlf immers vloeit de kopieerlust door de aderen - hij kopieert alles, hij kopieert niet alleen lenzen en fotografietoestellen van vreemde makelei, hij kopieert ook de stijl der eigen Japanse middeleeuwen, ja, hij kopieert zichzelf Hij kopieert zichzelf - naar een oude prent van een Japanse meester.

[p. 154]

Het donker is gevallen. De winkelstraat hangt vol rode en gele lampions, die stoffige aureolen rond zich verspreiden van geel en rood verstuivend licht alsof iemand op stuifzwammen heeft getrapt. De straat is een en al gewoel: oude vrouwtjes in kimono wippen voorbij op hun tweetenige sandalen, zij maken bijna onmerkbare convulsieve sprongetjes, als kikkers wier achterpoten losjes bijeengebonden zijn.

Geisja's, wandelende bloesemtakken, haasten zich naar de theehuizen, bakkers bakken op straat een dunne heerlijke snijkoek en een neurotische Amerikaanse volkszendeling houdt, beangstigend wit, in een goudgeel open zaaltje langs de straat een preek tegen de daar verzamelde Japanners: hij slaat met de vuist op een lessenaar, zegt dat het Boeddhisme belachelijk is - jullie denkt, schreeuwt hij met overslaande stem, dat je in een volgend leven veranderen zult in een of ander redeloos diertje, maar pas op, je wordt wakker en bemerkt dat in dat andere leven de poorten der hel juist achter je zijn dichtgevallen.

Geen Japanse luisteraar vertrekt een spier.

De meeste der aanwezigen zijn trouwens misschien reeds gekerstend.

Wie ook geen spier vertrekt is meester Matsoeoka. Meester Matsoeoka wandelt door de drukke winkelstraat met zijn schoolklas. Voorop gaan de jongens in hun zwarte soldateske uniformpjes (zwart broekje, zwart jasje, zwart petje). Daarachter de meisjes in hun blauwe matrozenpakjes. Meester Matsoeoka heeft zojuist een gloeiend heet bad genomen, nu loopt hij achter de klas aan met losjes omgeslagen kimono en op blote voeten. Zoals in zijn dorp. De klas maakt een reisje van een week door Japan, en de kinderen van meester Matsoeoka zien voor het eerst iets van de grote wereld. Zij zien bijvoorbeeld voor het eerst uw kronikeur.

Ineens sta ik onder de gele en rode lampions in een blauwe wolk van matrozenmeisjes. Al die meisjes hebben een notitieboekje tevoorschijn getrokken, zij bieden de vreemdeling hun pen of potlood en vragen hem om zijn handtekening. Met vermelding van stad en land. Dit zet men in dertig boekjes. En oogt verbaasd naar de andere handtekeningen.

Herr Steinfurd uit Aken, Duitsland.

[p. 155]

Miss Tuttle uit Houston, Texas, U.S.A.

Zo maar aangeschoten op straat, net als ik, door Japanse dorpskinderen - men ziet het aan de tomaatrode gezichten - kinderen die voor het eerst vreemdelingen zien en die dit vereeuwigen willen in hun notitieboekje. Zij zijn verrukt als zij ontdekken, dat zij de handtekening van een Nederlander hebben. Nu ja, het is ook een tref voor een kind dat eens in het jaar de wijde Japanse wereld intrekt. Kom dan maar net een Nederlander onder de lampions van Kyoto tegen.

En nu trek ook ik een notitieboekje te voorschijn. En vraag op mijn beurt de handtekeningenjagers om handtekeningen. Grote verbazing op de gezichten van de dorpskinderen. Meester Matsoeoka, die tot nu toe glimlachende derde was, komt naderbij en vraagt in gekneusd Engels of ik werkelijk de handtekeningen der kinderen wil...

‘Ja’, zeg ik, ‘ik wil thuis laten zien in wat voor prachtige letters de kinderen hier hun naam schrijven.’

Meester Matsoeoka vertaalt. De tomaatrode gezichtjes der kinderen worden nog een schaduw donkerder van trots. Trots op hun meester die Engels spreekt. Trots op het mooie Japanse schrift. Bladzij na bladzij van mijn notitieboekje vult zich met Japanse arabesken.

Jurikoe - Leliegeur, vertaalt meester Matsoeoka.

Oemeko - Pruim.

Foesjiko - Blauwe Regen.

Kikoeko - Chrysanthemum.

En als de kleine miniatuur militairtjes ook hun namen kriebelen.

Taiso - Schatkist van Vrede.

Joso - Schatkist van Zon.

Titso - Schatkist van Wijsheid.

Wandelen, wat is er heerlijker dan wandelen.

Aligato Oko, dank je, Kersenbloesem.

Aligato Joeietsjie, dank je, Eerste van Gods genade.

Saijonara - good bey. Good bey Mister Matsoeoka.

Wandelen is een kunst. Al wandelend ziet men de zichtbare dingen. En de onzichtbare. Die ziet men ineens achter de zichtbare dingen. Zo wandelde ik langs de rivier der zijdewassers. Hij stroomt, snel,

[p. 156]

juist langs de achterkant der theehuizen van Kyoto, vervolgens buigt hij beleefd onder een Japanse boogbrug door, huppelt dan weg over de stenen.

Met blote voeten in zijn water staande, wassen de Japanse ververs de versgekleurde regenbogen van zijden linten in het water van de rivier. Langs de rivieroevers staan wilgen, rilde wilgen, lichte muisgrijze penseelstreken van wilgestammen met daaruit sproedelend nog lichtere penseelstreken van lichtblonde bladslierten - bijna gelijkend op haarstrengen van een blond mensenkind. Toen zag ik plotseling door de onzichtbare wilgen heen het onzichtbare. Ik zag Wilgevrouwtje. Wilgevrouwtje, dat mij als kind dat vreemde hartzeer bezorgde. Duidelijk kwam mij de geschiedenis van Wilgevrouwtje weer voor de geest. Na zoveel jaren. Ach, ja.

Niet ver van Kyoto, in een klein dorp, woonde een jonge landbouwer Heitaro genaamd. Hij bezat een klein stukje akkerland in het dal tussen de bergwanden en daar werkte hij van de morgen tot de avond, kleintjes onder de loodrechte bergflanken vol Japanse ceders, een tenger mensenkrabbeltje aan de voet van de geweldige coulissen der natuur. Maand in, maand uit, liep Heitaro van zijn huis naar zijn akker en van zijn akker naar zijn huis in het goud van de zon of onder de Boeddhabuiken der laaghangende wolken, bij tintelende sneeuw of bij schuine regen, want in Japan valt de regen schuiner dan overal elders ter wereld, zij valt er als met scheve ogen bezien, ik zag het zelf, meer dan eens. En als Heitaro naar zijn akker ging of huiswaarts keerde dan passeerde hij de wilgeboom en verpoosde daar een ogenblik. Want hij had de wilgeboom lief met een vreemde, onverklaarbare liefde.

Japanners geloven dat bergen, bomen, rotsen, rivieren bezield zijn door goden - het was dan ook de natuurlijkste zaak ter wereld dat Heitaro vaak een gebed opzei onder de boom.

Misschien dat hij al biddend zo van de wilgeboom was gaan houden - wat men immers aanbidt omkleedt men met een stralenkrans van liefde en genegenheid.

Op zekere dag wilden de dorpelingen een brug van hout bouwen over een wilde bergbeek en zij besloten de wilgeboom om te hakken. Toen Heitaro dit hoorde rende hij naar het dorp en smeekte

[p. 157]

de dorpsbewoners de wilgeboom te sparen. Dit deden zij gaarne want Heitaro bood hen in ruil voor het leven van de wilgeboom niet minder dan een half dozijn forse bomen van zijn eigen land ter voltooiing van de brug.

Die avond toen hij zijn gebed wilde zeggen onder de wilgeboom, zag Heitaro daar een bedeesd meisje staan, in een bebloemde kimono.

Heitaro, zelf een bedeesd man zijnde, verontschuldigde zich met de woorden: Neem mij niet kwalijk, jonkvrouwe, als ik u stoorde. Ik haast mij verder, want ik zie dat gij wacht op uw geliefde.

‘Mijn geliefde komt niet meer’, antwoordde het meisje met haar bedeesde glimlach.

‘Ach’, antwoordde Heitaro. ‘Hoe triestig is het als het vuur van de liefde vergaat tot rook en as.’

‘Het vuur van de liefde is niet vergaan...’ riep het meisje met dunne stem.

‘En hij komt niet meer?’ vroeg Heitaro ongelovig.

‘Hij is gekomen!’ riep het meisje. ‘Zijn hart was al die tijd reeds onder de wilgeboom.’

En toen begreep Heitaro dat hij zèlf de uitverkorene was.

En ook gij begrijpt nu wel wat verder gebeurde. Heitaro, de eenvoudige boerenzoon, nam het meisje mee naar huis. Hij noemhij haar Hijo, Wilgevrouwtje, omdat hij haar aangetroffen had onder zijn geliefde wilgeboom. Zij trouwden, kregen een kind, leefden gelukkig. Zo gelukkig, dat Heitaro zelfs vergat aan zijn wilgeboom te denken.

Tot, op zekere dag - het is vele eeuwen geleden - de keizer een nieuwe tempel wilde laten bouwen in Kyoto. Er stonden weliswaar reeds vele honderden tempels in Kyoto, temidden van tuinen en paleizen, maar de oude keizer wilde, voor hij stierf, nog één godshuis oprichten. Hij zond zijn bouwmeesters door heel Japan om het mooiste hout te zoeken, want alles in Japan werd in vroeger eeuwen opgetrokken uit hout. En zo gebeurde het dat een der bouwmeesters Heitaro's wilgeboom zag en verordineerde dat deze geveld zou moeten worden voor de bouw van de tempel. Want zelden had hij zulk een wilgeboom gezien, uit de boom was

[p. 158]

een prachtige balk te maken uit één stuk.

De dorpelingen waren verheugd dat zij de wilgeboom nog diezelfde avond laat, op feestelijke wijze bij fakkellicht, mochten vellen voor hun oude keizer. En ook Heitaro liet dit keer geen woord van protest horen, hij had immers in het leven zoveel kostbaarder schatten verworven dan zijn vroegere wilgeboom. En dat vertelde hij ook, die avond, aan zijn geliefde Wilgevrouwtje. ‘Vroeger zou ik half waanzinnig geworden zijn van verdriet, maar nu bezit ik jou,’ zei hij. ‘Alleen: ik ga er niet heen...’

Wilgevrouwtje was doodsbleek geworden. Zij nam haar kind op schoot en bleef lang zitten staren op zijn hoofdje met haar.

Die avond werd Heitaro gewekt omdat Wilgevrouwtje naast hem een luide kreet slaakte. Hij drukte haar tegen zich aan, voelde hoe zij sidderde, alsof zij door wilde slagen werd gebeukt. Zweet brak haar uit van alle kanten, zweet dat geurde naar gevelde bomen, naar klompenhout, naar versgeschaafde klompen.

‘Zorg voor het kind’, kreunde zij. ‘Ik moet gaan. Ik word met bijlslagen geveld. Maar eens zien wij elkaar terug...’

Heitaro trachtte Hijo dichter nog tegen zich aan te drukken, maar haar hoofd met het prachtige haar zonk achterover, ruisend, zoals de kruin ruist van een wilgeboom, die wordt geveld.

Er zijn in Kyoto meer dan duizend houten tempels. Er zijn er met gouden Boeddha's en er zijn er met zilveren Boeddha's.

Men vindt er grote die tegen de avondhemel afsteken, als het silhouet van het Boeddhistische heelal, in verdiepingen. Men vindt er kleine die tegen de avondhemel staan, zomaar als het uitgeknipte silhouet van een Oosterse glimlach. Ik heb er vele betreden, sommige leken baadsters in een vijver van kersenbloesems, want het was de tijd dat de kersenbomen bloeiden.

Maar van binnen waren zij allen duister en mystiek en als ik ongeschoeid voortsloop door de tempel - want men ontschoeit zich voor iedere tempel - dan kraakte in de heilige stilte telkens een plint of kreunde een balk. Onwillekeurig hield ik dan de pas in, het leek wel alsof ik bang was een levend wezen te bezeren.

Hout dat kreunt, kreunt als een mens.

Maar dat bemerkt ge eerst als ge wandelt.

Wandelt op kousenvoeten.