De wereld is een wonder

Op reis in Nederland, Marokko, Frankrijk, Japan en Italië

[p. 135]

Japan

[p. 136]

Japanse kersebloesem

Tokio, mei 1958

Een volk krijgt de boom die het verdient. Wij nuchtere Nederlanders kregen een smetteloze kerseboom, die eerlijk bloeit en eerlijk vrucht voortbrengt. Ware dit niet zo, wij hadden hem nooit geplant.

De Japanner echter kreeg een kerseboom, die geen kersen voortbrengt en waarnaar men alleen maar met welbehagen kijken kan. En wijl de Japanner een mens is die als geen ander welbehagen schept in de natuur, plantte hij overal waar hij maar kon zijn kersenloze kerseboom. En maakte hem tot het middelpunt van zijn poëtische gedachtenwereld.

De bloeiende Japanse kers is niet wit maar zachtrose. Hij heeft de zachte doorschijnende tint die sommige Japanse meisjes bezitten. En omdat dit zo is heet menig Japans meisje ‘Kersebloesem’.

Beziet men in Japan een bloeiende kers, dan is het of het tere ochtendrood zich, bij het stijgen van de zon, niet heeft opgelost, maar of het is neergedaald in de kruinen der kersebomen. Daar blijft het dan, gecondenseerd tot een wolk van bloesem, een dag lang hangen om eerst bij het vallen van de avond weer op te wieken naar de hemel als doorschijnend rood.

Men ziet in Japan ganse alleeën van bloeiende kersebomen. Geen tempel of schrijn of in zijn onmiddellijke nabijheid bevindt zich een kerseboom. Tegen de wildste bergflank, bezaaid met dennen en cypressen, ziet men toch altijd nog enkele wolkjes kersebloesem - en men beziet ze verwonderd. Verwonderd - omdat zij niet voortdrijven... De Japanse kerseboom heeft iets artificieels. Als men hem ziet - in volle bloei - denkt men niet onmiddellijk aan een boom. Men denkt eerder aan een dier kleurige scheppingen, waarin de Japanners zulke grootmeesters zijn: aan lampions, aan geweldige rozetten van namaakbloemen of aan kleurige wimpels in de vorm van karpers.

Misschien komt dit wel omdat Japan in de maand april meer

[p. 137]

bloeiende namaakkersebomen telt dan echte kersebomen. Gehele straten van Tokio staan in kersebloei. Echte boomtakken steken van alle gevels, echte bomen staan opgericht in restaurants, badhuizen en theaters, maar beziet men ze nader dan bemerkt men dat wel tak en stam echt zijn maar dat de honderdduizenden bloesems niet door moeder natuur zijn voortgebracht. Het zijn zeer kunstige, natuurgetrouwe nabootsingen die stuk voor stuk met wat ijzerdraad rond de twijgen gevlochten zijn.

De vreemdeling die voor het eerst, dag-in dag-uit, deze duizenden namaakkersebomen ziet, weet ten slotte niet meer waar hij - in natura - aan toe is.

Ziet hij, na een eindeloze tocht langs namaakkersebomen in een kleine zijstraat eindelijk een echte bloeiende kerseboom dan heeft hij het gevoel of hij een fata morgana ziet. De namaakbloesem is hem zo vertrouwd geworden dat hij niet langer in de werkelijke kersebloesem gelooft.

Men weet ten slotte niet meer of deze ‘Verwirrung der Gefüle’ vermakelijk is of ontstellend. Wat ligt aan dit alles ten grondslag? vraagt men zich af. En ineens denkt men het te weten. De Japanner, deze meesterlijke kopiist - die in zijn kopie het origineel overtreft - is bezig zelfs de natuur te verbeteren. Dit lukt hem in zoverre dat hij erin slaagt u dermate in verwarring te brengen dat gij aan het bestaan van de echte natuur dreigt te gaan twijfelen.

Ik ben nu een maand in Japan. Ik heb het gevoel of ik een miljard kersebomen gezien heb. Alle stonden in bloei. Negentig percent daarvan was namaak. Ik heb een half dozijn kersebloesemdansen van geisha's bijgewoond. Ik heb een klassiek drama gezien waarvan de pointe een gedicht op een bloeiende kerseboom was. Ik heb een kersebloesemrevue gezien die Hollywood en Parijs in de schaduw zette. Ik heb een kersebloesemopera aangehoord en ben naar een kersebloesemopenluchtfeest geweest, waar zoveel rijstwijn geschonken werd dat alle kersebloesems dubbel zagen. Ik zal het nooit vergeten. Maar als ik nog ooit een bloeiende Japanse kers in Limburg tegenkom, hak ik hem om.

U begrijpt het nu wel: het is onbegrijpelijk. Denkt u vooral niet aan uw bezoek aan de bloeiende bollenvelden of aan een bloeiende Betuwe. Dat is sightseeing...

[p. 138]

Als een Japanner bloeiende kersebomen gaat zien dan wordt hij een dichter, een dronkaard, een filosoof. Hij ziet geen bloesem zonder meer, hij ziet een levensbeschouwing. Een lichte, rose levensbeschouwing, die een ogenblik later omlaagdwarrelt en verwelkt. Zijn ogen volgen het dwarrelende blad. Maar hij ziet méér dan een vallend bloesemblad. Hij ziet zijn leven.

Voor de Japanner is de kersebloesem het beeld van de Japanse ziel. ‘Vraagt iemand naar uw ware aard’, heeft een Japans dichter geschreven, ‘wijs hem dan naar de kersebloesem.’ De Japanner is evenzeer geboeid door de schoonheid van de bloeiende kerseboom als door de kortstondigheid van zijn bloei.

Zó immers bloeit de Japanse kers, zó schijnt hij te exploderen en na drie of vier dagen bloeiens glijdt hij in een orgie van bloesems omlaag. Het is of hij harikiri pleegt. En het is dit zonder bedenken afscheid nemen van het leven dat de Japanner zo in hoge mate fascineert.

Duizenden gedichten heeft hij op de kerseboom geschreven en opgehangen aan zijn bloeiende takken. Het zijn niet zomaar gedichten op kersebloesem. Het zijn uiterst subtiele gedichten op de Japanse ziel. Laten wij er enige in vertaling aan een bloeiende Japanse kers hangen. Er staat er immers een te bloeien in de tuin waarin ik dit schrijf. Zoeken wij een kleine twijg uit.

Dit is gedicht door Isa:

Ik heb mij gebaad in het water.
Ik heb mijn gebed voor Boeddha gezegd;
Nu - naar de kersebloesems.

Een uiterst ongecompliceerd gedicht zult u zeggen. Toch staat er: men moet zuiver zijn naar lichaam en geest om van de kersebloesems te genieten en straks onbezwaard, als vallende kersebloesem, het leven te kunnen verlaten.

Dit is gedicht door Teisjitsoe:

Ach, zei ik, ach!
Het was al wat ik zeggen kon
Over de kersebloesems op de berg Josjine.

Uiterst ongecompliceerd wederom op het eerste gezicht. Toch

[p. 139]

zegt de dichter dat de enige wezenlijke reactie op kersebloesem is: een minimum aan woorden. Of, met andere woorden, in een ander vers van zijn hand:

Een kind dat naar vallende bloesem kijkt
Met open mond,
Is een Boeddha.

Dit is gedicht door Isa:

Als mensen spreken
Blozen een beetje
De kersebloesems.

En dit:

Ach, hoe vreemd
In leven te zijn
Onder kersebloesems.

Dit is gedicht door Onitsoera:

De kersebloesems bloeien.
Wij kijken ernaar.
Zij vallen en -

Uiterst ongecompliceerd. Maar wat er niet staat, staat er juist Zij vallen en - the rest is silence.

En dit is gedicht door Basjo:

Mijn hart is een muizennest;
Het gunt mij geen ogenblik rust
Vanwege de kersebloesems.

Wel, hiermee is de kleine twijg van de kerseboom in de tuin vol. Ik zou gemakkelijk de gehele kerseboom kunnen vullen met vertalingen van kersebloesemgedichten want zij zijn ontelbaar. Maar ik zie daar nog juist een plekje open aan de kleine twijg. Mag ook ik.

Ach, zei ook ik, ach!
Maar in mijn hart dacht ik toch
Aan de kersebloesems van Limburg.

Uiterst ongecompliceerd, zult gij zeggen. En dit keer hebt gij gelijk. De Japanse kers moge het mij vergeven.