Odysseus in Italië

[p. 14]

2 Op zoek naar het kolenbranderspad

De reddingsploeg was onderweg, Serenissima. Maar dat wist ik niet. Ik lag op de kam van Circe's berg op een bed vermorzelde cyclamen. Rechts van mij strekte zich Italië uit. Links van mij lag de Tyrrheense zee. Beide zag ik liggen diep beneden mij als vanuit een vliegtuig. Zat ik maar in een vliegtuig. Maar ik lag op een scherpe bergkam en moest terug naar de bewoonde wereld. De weg die wij gekomen waren, dat wisten Arturo en ik nu, was onbegaanbaar. Men kan wel tegen een bergwand opklimmen, men kan er niet langs afdalen, zonder hulp en zonder hulpmiddelen. Arturo en ik besloten dus over de bergkam heen te klimmen en af te dalen naar zee. Wij zouden daar geen obstakels vinden als die welke wij aan de andere zijde hadden moeten overwinnen. De berg glooide min of meer regelmatig naar zee. Ja, er waren stukken zo stijl als een puntdak, maar zij waren begroeid en men kon zich van tak tot tak slingeren. De zon was reeds onder, maar de berg zelf hing nog vol stofgoud. Zolang er licht was kon men afdalen. Bij donker echter zou dit levensgevaarlijk worden. De tocht naar beneden betekende voor ons een wedloop tegen het vallend duister. ‘Als wij vóór het donker het pad maar bereiken,’ zei Arturo. Hij doelde op een kolenbranderspad ergens halverwege de berg.

[p. 15]

Wij reikten elkaar de hand en Arturo liet mij langs de bergkam omlaag zakken. Ik klauterde naar beneden, mijn voeten zettend in de uithollingen in het gesteente. De afdaling was begonnen.

Spoedig bereikten wij een reusachtige droge bedding, die vol ronde keien lag. Arturo ging midden in de onbeweeglijke stroom keien zitten, zette zich af, bracht met zijn lichaam de keienstroom in beweging en verdween naar omlaag als op een reusachtige rupsband. Ik volgde zijn voorbeeld en daar gleed ook ik omlaag. Het bleek een verbluffend eenvoudige manier om mijzelf te verplaatsen - maar zelf zou ik nooit op de gedachte gekomen zijn. Arturo had hier als kind op de berg rondgezworven en nu wij onze kleren toch afgeschreven hadden, herinnerde hij zich dit oude kinderspel.

Doch op zeker ogenblik eindigde deze natuurlijke roltrap bruusk, terwijl het duister rond ons groeide.

Op de tast, van tak tot tak en van boom tot boom, lieten wij ons zakken in het onbekende, steeds vaker vroeg ik om een ogenblik respijt, langzaam maar zeker begonnen mijn krachten mij te begeven. En plotseling was het donker. ‘Arturo’, zei ik, ‘ik geef het op. Ik kan niet meer. Een verkeerde stap in het duister en wij breken onze nek. Wij zitten hier juist tussen wat wilde olijven. Ik weet niet wat jij doet. Ik overnacht hier.’

‘Si professore,’ zei Arturo. ‘Si, si. Maar ik daal af. Morgen, zodra het daglicht is kom ik u halen. Met een reddingsploeg. Maar het zal koud worden vannacht, professore,’ vervolgde hij. En hij trok zijn wollen pullover over zijn hoofd en reikte hem mij.

Je hebt mij recht naar de afgrond geholpen, schurk, dacht

[p. 16]

ik. Maar dit is fijnzinnig. Jullie Italianen zijn fijnzinnige schurken. En ik hoorde hem temidden van krakende takken en vallend gesteente afdalen naar zee. Allengs vervaagden de geluiden in de diepte.

Daar zat ik, Serenissima. Tussen de wilde olijven. Precies als Odysseus drieduizend jaar geleden. Als ijverig volgeling van de man die veel geleden had, had ik mij nu in hetzelfde wespennest gestoken. Gij kent toch de schone regels waarin Homeros beschrijft hoe zijn held uitgeput de kust van Korfu bestijgt en zich aldaar naakt een bed maakt onder een wilde en tamme olijf? Ik kan u de regels uit het hoofd citeren, Serenissima.

Het beste, dacht hij, loop ik naar de bosgrond;
Dat deed hij en niet ver van de rivier,
Stiet hij op kreupelhout in open ruimte;
Daar kroop hij snel onder een tweetal struiken:
Olijven: wild de een, de ander tam;
Zij sproten uit dezelfde tronk omhoog
En waren zo dicht in elkaar verstrengeld,
Dat zelfs de felste wind niet binnendrong
In hun omhelzing, noch de zon zijn stralen
Kon laten dringen in hun schaduwrijk,
Noch dat de regen er kon binnensijpelen.
Odysseus kroop er binnen. Toen hij zag
Hoe dik de dode bladeren er lagen,
Was hij zielsblij. Drie mannen minstens, dacht hij,
Kunnen zich hier tegen de kou beschermen.
Hij schraapte met zijn handen 't loof bijeen
En op de legerstede ging hij liggen,

[p. 17]

 

Stapelde toen een dik tapijt van blaadren,

 

Met grote zorg, als deken op zijn lichaam;

 

Zo bergt wel eens, ver op zijn akkerland,

 

Een eenzaam akkerman, met grote zorg,

 

Wat gloeiend hout onder een zwarte aslaag,

 

Opdat het zaad van 't vuur bewaard mag blijven;

 

Want buren zijn daar niet om vuur te vragen;

 

Zo borg de held zichzelf onder de blaadren;

 

En daarop sloot Athene hem de ogen

 

En rukte hem naar de vergetelheid.

Terwijl ik daar tussen de beschutting van wilde olijven wegdook, kreeg ik een soort trots gevoel. Er kon mij weinig meer gebeuren. Ik kon hoogstens een kou vatten. Mijn tocht naar Circe's heiligdom was dan wel mislukt, maar als tocht was hij Odysseus niet onwaardig. Ik voelde mij verwant aan de held. En wijl het snel kouder werd trok ik de pullover van Arturo over mijn hoofd en met de pullover een golf zuur zweet. Hij verwarmde mij, hoe dan ook. Mijn vereerde held mocht dan naakt onder de olijven geslapen hebben, ook de bewondering kent grenzen. Bovendien had hij de beschikking over een tapijt van dode blaren. En ik vond er nog geen handvol.

Door het lover boven mij gluurden nieuwsgierig de eerste sterren. Dezelfde sterren als duizenden jaren geleden. Het was alleen maar jammer dat Athene mij de ogen niet sloot. Hoe verstijfd ik ook was, ik had niet de minste behoefte aan nachtrust.

Waaraan denkt gij, Serenissima? Waar de reddingsploeg nu wel blijft? Dat zal ik u vertellen. De reddingsploeg had

[p. 18]

de top van de berg beklommen, de ruïne van Circe's tempel bereikt en daar geen sterveling gevonden. Zij was dus onverrichterzake teruggekeerd, niet wetend dat wij vijftig meter dieper aan de voet van de bergpiek zaten op de mesdunne kam van de bergrug. Professor Salvatino, het oude schoolhoofd, liep inmiddels door de dorpsstraat van San Felice Circeo, wanhopig gebarend als een landverhuizer in een filmpje van Charlie Chaplin, telkens zijn zakdoek naar zijn ogen brengend of zijn armen ten hemel strekkend. Hij eiste dat er groot alarm gegeven werd en dat de politie en militairen met zoeklampen de berg beklimmen zouden. Ten slotte kwam hij met de redders overeen dat het groot alarm over twee uur gegeven zou worden. Eerst zouden de redders zich samen met het schoolhoofd in een wagen stationeren aan de zeekant van de berg. Men zou dan met de claxon signalen geven in de hoop dat Arturo en ik een teken van leven terug zouden geven. Want de redders achtten het niet onwaarschijnlijk dat wij over de bergkam geklommen waren en afgedaald naar zee, daar zij ons immers aan de landzijde van de berg niet gevonden hadden. Zoals gij ziet, Serenissima, er werd aan ons gedacht.

Ja, zelfs Arturo dacht aan mij. Hij was reeds lang verdwenen in de diepe stilte beneden mij, toen ik plotseling een heel kleine stem uit de diepte vernam, een stem met niet meer volume dan het gefluit van een roodborstje, een stem, die in miniatuur riep: ‘Professore! Professore!’

‘Si,’ riep ik krachtig naar de afgrond onder mij.

‘Professore, ik heb het pad gevonden,’ riep de stem van Arturo. ‘Komt u naar beneden. Hier is het kolenbranderspad.’

[p. 19]

‘Hoe kan ik het ooit in het donker vinden, Arturo,’ schreeuwde ik.

‘Ik zal een vuur ontsteken, professore,’ schreeuwde hij terug. En werkelijk, enkele minuten later zag ik in de diepte beneden mij een vuur opflakkeren.

Hoe ik dat vuur ooit bereikt heb, Serenissima, is mij niet geheel duidelijk. Ik geloof dat ik mij grotendeels naar beneden heb laten rollen. Arturo op zijn beurt klom mij met een brandende toorts tegemoet. Voor ik het wist bevond ik mij op het kolenbranderspad en strompelde met een brandende toorts de bewoonde wereld tegemoet.

In bepaalde zaken was Arturo een wonderdoener. Zo in het maken van toortsen. Was een van onze toortsen bijna uitgebrand, dan sneed hij haastig een bos droog gras en ontstak deze met het vuur van de uitgaande toorts.

Op dit ogenblik werden wij ontdekt door de redders. ‘Luister,’ zei Arturo, ‘zij hebben onze toortsen gezien.’ Wij stonden stil en luisterden. Uit de diepte klonk het driftige geluid van een claxon.

Arturo begon nu schril te fluiten als een medicijnman. Wij daalden snel. In de diepte werd het geluid van opgewonden stemmen verneembaar.

Professor Salvatino weende. Hij werd door een der redders ondersteund. Het oude dorpshoofd was er zeker even erg aan toe als ik. Hij omhelsde mij met een gezicht nat van tranen. Mijn haren wuifden ordeloos voor mijn ogen, ik was te verstijfd om ze weg te doen, bovendien Serenissima, het stond wel, een held heeft verwarde haren. Maar professor Salvatino stal de show. Hij stond er in het licht van de koplampen bij als Laokoon, gekweld door onzichtbare

[p. 20]

slangen. Hij deelde onomwonden mee dat dit hem een hartaanval had kunnen bezorgen. Hoe was dit alles mogelijk geweest, jammerde hij.

Ik vertelde hem dat Arturo een kortere weg had willen nemen dan het gebruikelijke geitenpad en dat dit ons bijna noodlottig geworden was.

De redders, die tot nu toe nauwelijks een teken van leven gegeven hadden, wilden zich beiden op Arturo werpen. Er kwam een stroom van gewijde en ongewijde scheldwoorden uit hun mond, zij grepen hem bij de schouders, balden hun vuisten, ik moest mij, verstijfd als ik was, tussen hen en Arturo werpen. Ik riep vertwijfeld: ‘Houd op, de schurk heeft mijn leven gered. Ik zou in de afgrond gevallen zijn, had hij mij niet bij mijn pols gegrepen.’ Nu meende ik de Italianen goed te kennen. Maar ik zag meteen dat ik olie op het vuur goot: de beide redders maakten nu aanstalten Arturo te lynchen.

‘Heilige Moeder Gods,’ zei ik. ‘Wij gaan biefstuk eten, vrienden. Biefstukken zo groot als watermeloenen. Gij zijt allen mijn gast.’ Daarop kroop ik in de auto. Ik was zo moe dat ik niet eens bemerkte dat ik op Eurylochos ging zitten. Eurylochos, Serenissima, de hond van professor Salvatino.

Nu, ik heb toen biefstukken gegeten zo groot als watermeloenen. Besproeid met een liter wijn. Als ik verzitten ging viel er een hagelbui van dennenaalden en kiezelstenen uit mijn persoon. Maar ik vond het leven heerlijk, Serenissima. Mijn handen zagen eruit als zeeëgels vanwege de stekels erin der braamstruiken. Zoals gij ziet heb ik een en ander over voor Homeros. Soms weet ik zelf

[p. 21]

niet wat ik nu wel ben, een gek of een humanist. Weet gij het misschien, Serenissima?

Aan het eind van de maaltijd nam professor Salvatino mij apart.

‘Professore,’ zei hij.

‘Si professore,’ antwoordde ik.

‘Het diner was voortreffelijk, maar heeft u er ook aan gedacht de redders te betalen?’

‘Neen, professore, dat ben ik totaal vergeten,’ zei ik. ‘Wat adviseert u mij hun te geven?’

‘Wel, professore,’ zei hij, ‘zij hebben een dag niet gewerkt, mij dunkt...’

Ik trok de bankbiljetten uit mijn broekzak.

‘En dan werd er gedurende een halve dag een taxichauffeur voor uw redding ingeschakeld, professore.’

Ik telde de bankbiljetten neer.

‘En vergeet u ten slotte Arturo niet, professore. Hij is wel een schurk. Maar u zegt zelf dat hij u het leven heeft gered.’ ‘Volkomen waar, professore,’ antwoordde ik en ik stak Arturo mijn laatste bankbiljetten toe.

Ik bezat nog alleen mijn vliegtuigbiljet naar huis.

Dit vind ik heerlijk in uw landgenoten, Serenissima. Ze zijn barmhartig, maar ze laten het je betalen. Een voortreffelijke eigenschap. Ze redden je. Maar ze redden je arm. Op Hoensbroek vielen er nog altijd steentjes en loofnaalden uit mijn persoon. Verbazingwekkend hoe de natuur zich aan een mens vast kan klampen. En nu is het dan zover dat ik mij weer naar San Felice Circeo haast om alsnog de ruïnes van Circe's tempels te bezoeken.