De Italiaanse postkoets

[p. 141]

Een wonder in Campania

Pompeji, juni 1959

Nauwelijks had ik in Pompeji een hotel betrokken of ik las in het Napolitaanse ochtendblad dat er een mirakel had plaats gevonden in een kleine stad in Campania, niet ver van Napels. In Atripalda was een afbeelding van het gelaat des Heren gaan bloeden.

Zulks geeft in Italië terstond aanleiding tot ware volksverhuizingen. Tienduizenden mensen geraken op drift in de richting van het mirakel. Ik keek het Italiaanse spoorwegboek na, zag dat de treinreis van Pompeji naar Atripalda slechts twee uur in beslag nam en besloot de volgende dag in alle vroegte naar Atripalda te gaan. Men is tenslotte niet iedere dag getuige van een mirakel.

Er was het volgende gebeurd. Misschien weet gij dat in Turijn de zweetdoek bewaard wordt, waarmee Josef van Arimathea het gefolterde gelaat van de gestorven Christus bedekte, toen hij diens lichaam in zuiver lijnwaad wikkelen liet. De afdruk van het gelaat in de doek was uiterst vaag. Eigenlijk is er nauwelijks iets te zien, want bij een brand verkleurde de wonderbare zweetdoek. Desalniettemin wordt de doek regelmatig aan het gelovige volk van Turijn vertoond. Laat nu een amateurfotograaf een foto maken op het moment dat de doek aan den volke vertoond wordt en daarna tot zijn verbazing bemerken dat de trekken van Christus duidelijk op het negatief staan. Een beroepsfotograaf maakt daarop ook een foto en heeft dezelfde ervaring.

Sindsdien is de afbeelding als plaat vermenigvuldigd en verspreid over heel Italië. Speciaal de minderbroe-

[p. 142]

ders van Atripalda doen aan deze devotie. Zij gaven zulk een prent enige tijd geleden aan signora Maria Gelli, die deze ophing in de hof van haar huis. En plotseling, op Corpus Domini, nu enige dagen geleden, toen signora Gelli naar de plaat keek, zag zij dat deze bebloed was. Drie stralen bloed liepen over het gezicht en lieten grote plekken achter op de onderkant van de prent achter het glas.

Ik ben in zaken als deze een ongelovige Thomas. Niet dat ik ook maar een ogenblik aanneem dat er bewust bedrog gepleegd wordt. Wat er dan wel gebeurt. Qui lo sa. In ieder geval iets raadselachtigs, iets wat in Nederland alleen maar gebeuren kon in de Middeleeuwen, maar wat rond de Middellandse Zee nog dagelijks gebeurt. Daar beginnen goedkope fabrieksmadonna's plotseling te wenen; na de Madonna van Syracuse heeft er al wel een half dozijn madonna's haar voorbeeld gevolgd en, God weet, hebben zij er alle reden toe, want Italië is niet zo luchthartig als men veelal denkt - hoeveel mensen zich dagelijks het leven benemen in Rome en Napels is moeilijk te becijferen en gisteren nog hebben twee geliefden elkander neergeschoten omdat zij niet trouwen konden. Ieder richtte een jachtgeweer op de ander en zo zijn ze gestorven en in het harnas van de liefde gevallen - waarom zou de Madonna dan niet af en toe een traan laten vallen in dit land?

Ik nam de trein op de vroegchristelijke tijd van zes uur, moest tweemaal overstappen in een smaragdgroen landschap dat één grote pergola was van wingerd-ranken, die zich van boomtak tot boomtak slingerden. Iedereen in de trein probeerde er achter te komen waar de vreemdeling heenging en ik behoefde

[p. 143]

maar Atripalda te zeggen of mijn medereizigers zeiden: il miracolo, alsof die twee woorden op elkaar pasten als een deksel op een doos. Aan het eindstation brachten enkele Zuid-Italianen mij naar een koetsje (Zuid-Italië telt duizenden koetsjes) en gelastten de koetsier mij naar het wonder te brengen voor de onnozele prijs van een gulden. Door een wirwar van okeren straatjes belandde ik in een middeleeuws aandoende straat: de straat van het wonder. Het was eerst acht uur in de morgen - die hemelsblauw over het straatje stond - maar er waren reeds honderden gelovigen op de been en er was een kleine politiemacht die hen naar het huis geleidde, het palazzo van signora Gelli. In Italië noemt ieder met enig zelfrespect zijn eigen huis een palazzo, al is het opgetrokken uit lege benzineblikken, maar het huis van signora Gelli had werkelijk iets van een boers paleis. Ik volgde de menigte en betrad de hof van het huis - daar hing de afdruk van de zweetdoek, een goedkope druk in een eenvoudige lijst achter glas. En over het gezicht stond een delta van gestold bloed. Een mens weet in zulk een ogenblik vaak niet wat hij denken moet. In feite denkt hij dan ook niet. Hij doorleeft iets wat niet meer van persoonlijke aard is. Hij wordt onmerkbaar deel van een massa. Hij voelt met bijna dierlijk instinct.

De prent met het bloed erop was realistisch - zoals een prent ten zuiden van Napels maar realistisch zijn kan. Tenslotte zijn een doornenkroning en een kruisiging uiterst realistische dingen - een laffe beeldenindustrie heeft het lijden van Jezus op commerciële wijze aan het huislijk en kerkelijk gebruik aangepast, dat wil zeggen: glad gestreken en vervalst.

Zulk een bebloede prent benadert althans nog de werkelijkheid van weleer - zoals sommige Spaanse beelden dat doen. Was het het realisme van deze prent dat

[p. 144]

zo elektriserend werkte?

Plotseling viel het mij op - het kwam als een shock. Ik stond te midden van een massa mensen en toch hoorde ik niets: het was of ik doof was, of ik onder water zwom. Ja, toch hoorde ik iets, ik hoorde gesnater en gekakel dat kwam uit een kooi met eenden en kippen in een hoek van de hof. Maar ik hoorde geen enkel geluid van mensen afkomstig. Ik begon voorzichtig om mij heen te kijken. Welk een gezichten! Gezichten in paniek, uitdrukkingsloos geworden door schrik van binnen uit. Er was geen twijfel mogelijk of al deze mensen geloofden in het wonder. Zij geloofden dat Christus voor hen bloedde, ook nu nog, zwart op wit. En dit door hun schuld.

Felix Culpa, zegt de katholieke liturgie ergens over de erfzonde. Nu, wat op deze gezichten aan schuld te lezen stond was verre van gelukkig. Er stond daar van alles samengestroomd: volksvrouwen en donna's, zakenlieden en nozems uit een Napolitaanse achterbuurt en alle gezichten waren geluidloos gericht op de prent en een ieder keek ernaar met de ogen waarmee een mens kijkt naar een verminkt lichaam - naar een onherstelbaar ongeluk door hemzelf begaan. Iets onverdraaglijks, iets dreigends, iets uit een antieke tragedie maakte de gezichten leeg van schrik, deed de gebaren en geluiden te niet, alsof niemand zijn aanwezigheid durfde te verraden.

Er lagen bloemen - leliën, aronskelken, anjers en rozen - een meter hoog tegen de muur opgestapeld onder de prent alsof men met de geur van bloemen iets verdrijven wilde, iets wilde afkopen.

Veronderstel eens een ogenblik, dacht ik, dat een bedrieger hier aan het werk was geweest. Ik ben ervan overtuigd dat hij, als hij nu tussen de mensen stond, het gevoel zou hebben dat zijn bedrog door een hoger

[p. 145]

ingrijpen zijns ondanks tot een wonder geworden was en dat hij zich de zwaarst gestrafte van alle stervelingen zou voelen...

Buiten in de straat scheen de zon, de fotograaf van het stadje verkocht een kleurenfoto van het wonder voor de prijs van drie gulden, de fraaiste kleurenfoto in Italië kost een kwartje, men kocht de kleurenfoto in groten getale, de man moest binnen enkele dagen een vermogend man zijn.

Opgelucht besteeg ik een koetsje en liet mij terugrijden naar het station. Er zat nu een andere koetsier op de bok, maar ik bood dezelfde prijs voor de rit. Om de baten iets te vergroten laadde hij telkens nieuwe volksvrouwen met zware manden vol etenswaren op en zette ze, voor de prijs van een halve stuiver, af bij hun huis.

De hoefijzers van de magere rossinante klepperden op de kasseien. De overrijpe signora's wilden over niets anders praten dan over het wonder. Nog gisteren had een van hen gezien dat het wonder zich herhaalde, - een stem was gaan gillen en toen was iedereen gaan gillen, had ik niet duidelijk een nieuwe golf bloed gezien?

De koetsier op de bok keerde zich telkens om, hij wilde meepraten over het wonder maar hij wilde ook de prijs van de rit verhogen, hij sprak het ene ogenblik over het ‘miracolo’, het andere over ‘denario’. Dat is het vreemde ten zuiden van Napels. Men kan er nog zo heilig geloven in een wonder, men gelooft even heilig in geld.

Dat ik mij niet door hem liet overreden was een wonder op zich.