De Italiaanse postkoets

[p. 131]

De Soracte: heremiet onder de bergen

Rome, juni 1959

Vijftig kilometer ten noorden van Rome, in het hart van de Campagna, rijst een eenzame berg omhoog uit de heuvelachtige laagvlakte: het is of een reuzenmol een reuzenmoishoop uit de vlakte omhoog heeft gewoeld. De berg hangt, zo op het oog, nergens mee samen, hij wordt van de Sabijnse bergen gescheiden door het brede en lachende dal van de Tiber en van de Albaanse bergen door de golvende laagvlakte waarin Rome ligt. Hij is met recht een heremiet onder de bergen. Soracte heet de heremiet. Wie de oden van Horatius kent, kent ook hem bij name. Want een der oden vangt aan met de prachtige woorden:

Vides ut alta stet nive candidum Soracte

Zie de Soracte staan
Wit van de hoge sneeuw;
Onder de zware last
Buigen de wouden door
En de bijtende kou
Stremt de rivier tot ijs.

Het is nu midden juni en de Soracte draagt dus geen hoed van sneeuw. Integendeel - hij draagt veeleer een krans van zweetdruppels vanwege de vele tempesta's, onweersbuien, van de laatste tijd.

Maar vandaag is het stralend weer en wij willen de berg beklimmen. Samen met signora Van Dam van Isselt, die iedereen, die onder haar leiding de rondleidingen van het Nederlands Historisch Instituut in Rome meemaakte, tot zijn onverdeeld genoegen kent.

[p. 132]

De kunstzinnige Signora Olandese is de dochter van generaal Van Dam van Isselt en reeds als kind moest zij van haar vader de kaart leren lezen. En dat brengt in haar rondleidingen zo'n apart en boeiend element, zij weet ieder plekje en hoekje te vinden, niets ontgaat haar speurend oog, geen verbleekt fresco en geen fragmentje klassiek marmer.

De Seicento - een Fiat zeshonderd - rijdt door de lichtgolvende Campagna, die gekleed is in alle denkbare kleuren groen, gevoed en vetgemest als hij is door de overdadige regens van dit voorjaar. Wijnstokken in doorzichtig groen lopen dartel en geëffemineerd als jonge balletdansers tegen de heuvels op. De korenvelden echter zijn al goud en doen u denken aan machtige legerscharen uit de Apocalyps met gouden lansen optrekkend, heuvel op, heuvel af. Hele kwadraten en trapezen van klaprozen staan verspreid in het landschap en leiden daar een vorstelijk en autonoom leven zoals wijngaarden en olijvenhoven een autonoom leven leiden.

De Soracte is niet alleen de berg van Horatius, hij is ook de berg van Sint Silvester, de patroon van de laatste dag van het jaar. In sommige streken van Nederland spreekt men nog van Silvesteravond in plaats van Oudejaarsavond. Silvester was een paus die nog leefde onder een heidense keizer maar die tevens de eerste christen-keizer uit de geschiedboeken zag: hij doopte immers eigenhandig Constantijn de Grote. Daardoor geraakte de jonge kerk in een geheel nieuwe fase van haar bestaan. Maar paus Silvester - hij was paus van 314 tot 335 - maakte nog juist het einde van de christenvervolgingen mee. Hij vluchtte voor Constantijns voorganger in een der holen van de Soracte en leefde er tijdelijk als kluizenaar. Het hol lag boven in de berg

[p. 133]

- later werd er een kleine abdijkerk overheen gebouwd en nog later verscheen er een klooster met kluizenaars. Apollo werd er verdreven want hij had een tempel op de Soracte. Maar daar kan men rond de Middellandse Zee blind een vermogen onder verwedden: waar nu een oud heiligdom der christenen staat stond eens een heiligdom van Grieken of Romeinen.

Vroeger werd een tocht naar de zevenhonderd meter hoge Soracte door de Romeinen als een knap staaltje van alpinisme beschouwd, tegenwoordig beschouwen zij het als een picknicktocht en ziet men zelfs ouders met kinderen de Soracte bestijgen - in tenues weliswaar en met een picknick-uitzet of zij een reis naar de maan maken. Een moeilijk begaanbare weg leidt naar de top. Men stijgt gedurig langs de flank van de berg omhoog onder oeroude steeneiken door en temidden van laag hakhout, dat macchio wordt geheten en in het Frans maquis en waaraan de Franse verzetsbeweging haar naam ontleende, omdat haar leden zich aan het oog van de Duitsers onttrokken in dit dicht struikgewas.

Wij lieten de Seicento staan in Sant' Oreste en begonnen moedig aan onze klimpartij. Langzaam verdween het landschap onder onze voeten, de mensen werden stippen, de huizen dobbelstenen, de stadjes grijze sintelhopen. Het lint van de Tiber werd duidelijk in het dal zichtbaar, de rivier zat zichzelf achterna als een kat zijn staart, hij blonk metaalgrijs en niet goudgeel zoals de antieke dichters hem zo gaarne betitelen met hun epitheton ‘flavus’. Hetgeen wel de sterkste overdrijving in de geschiedenis der letteren genoemd mag worden want dit ‘goudgeel’ is niet anders dan een schone benaming voor modderig of slijkerig.

Eindelijk stonden wij voor het zwijgende klooster der

[p. 134]

heremieten. Zij zijn in het bezit van de hoger gelegen abdijkerk op de top van de berg. Een ijzeren trekbel. Een muisgrijze heremiet deed open, in een verschoten pij, een vergeeld koord rond de lenden. Maar zijn blozend gezicht en lichtblauwe ogen waren zo gestolen van een middeleeuws fresco. Wij vroegen of wij de Sint Silvester mochten zien, het stenen bed waarop paus Silvester eens als heremiet sliep en de verschoten fresco's aan de muren.

De lachende monnik ging ons voor als een klipgeit naar de top van de Soracte, een sleutel groot als die van Sint Pieter half in zijn mouw. Het abdijkerkje zelf was de eenvoud zelf, zo op het oog aan de buitenkant niet meer dan een grote stenen schuur.

De fresco's en het stenen bed van Silvester hebben wij helaas niet gezien. Want het slot van de abdijkerk was kapot. Hoe de heremiet ook met de sleutel het slot bewerkte en dat deed hij met zulk een kracht dat wij vreesden dat hij zijn arm uit zijn lichaam zou draaien, de oude houten deur bleef dicht. Maar heremieten zijn steeds vriendelijke lieden, hij probeerde het steeds opnieuw - ofschoon hij wist dat het slot reeds lang kapot was - men zag zijn gebarsten en zwetende nekvel rood worden als een rode ondergaande zon in zee. Oeroude kerkjes als deze hebben nauwelijks ramen, alleen maar spleten en kijkgaten. Door een dezer kijkgaten hees de vriendelijke heremiet zich omhoog om te zien of men door zulk een gat toch nog iets van het inwendige van de kerk zou kunnen aanschouwen. Hij hing daar, laag boven de grond, een muisgrijze lappenpop, half verdwenen in de muur, zich immer dieper in het steen gravend. Straks zou hij bekneld zitten als een mol in de klem. Maar gelukkig, hij kwam weer tevoorschijn, even blozend als altijd, een kop op een fres-

[p. 135]

co, zojuist voltooid door een oude meester.

Wij vonden dan wel de kleine abdijkerk van Silvester op slot, maar wie zoekt zal vinden - ook al is het iets anders. In de Santa Maria delle Grazie, de kerk van het heremietenklooster, iets lager, ligt in de rechterzijkapel in een glazen kist een aangekleed Jezuskindje. Iets lievers kan men zich waarschijnlijk niet voorstellen in zulk een doodstille kerk. Het is een Jezuskind met lang blond meisjeshaar, een geplisseerd gewaad van roze-witte zijde en een gezichtje, zo onschuldig, dat alle Romeinse donna's, die het vereren komen, met kloppend hart denken moeten: zo'n bambino wil ik er nog wel bij.

Ik zag nimmer voordien zulk een frêle en verrukkelijk tere bambino. Daarbij vergeleken moet de weldoorvoede en beroemde bambino uit de Ara Coeli in Rome niets anders dan de hele dag pasta asciutta eten.