De Italiaanse postkoets

[p. 125]

In het land der sirenen

[p. 126]

De wraak van de bronnimf

Paestum, mei 1959

Ik kom nu drieëntwintig jaar in Rome, dat zojuist zijn tweeduizend zevenhonderd en twaalfde geboortedag heeft gevierd met zoveel lawaai van vuurwerk, dat Romulus en Remus ervan onder de wolvin wakker schrokken.

Weinig is er veranderd in die drieëntwintig jaar, althans waar het de grote kern van de Eeuwige Stad betreft. Buitenwijken zijn er daarentegen sindsdien bij tientallen verrezen, grote stadskwartieren veelkleurig als de rok van Josef en van buiten gezien is Rome dan ook een gans andere stad geworden. Maar van binnen bleef het zichzelf - de oude paleizen, de oude fonteinen, de oude markten en de oude pleinen. Ze staan er precies zoals zij er een kwarteeuw geleden stonden, een lust voor het oog.

Ben' trovato - een lust voor het oog. Maar het oog dwaalt nu eenmaal niet alléén door de stad gelijk het Oog Gods. Het is gebonden aan zijn bezitter, de lanterfanter en wandelaar - en daarmee begint de ellende. Want al mag het verheven aanschijn van de Eeuwige Stad nagenoeg geen verandering van betekenis hebben ondergaan in de drieëntwintig jaar dat ik haar gadesla - iets anders is het met ‘il traffico’, het verkeer.

In een kwarteeuw tijds heeft het verkeer zich van de schoonste stad ter wereld meester gemaakt als eens de Vesuvius van Pompeji en Herculaneum: het heeft de Heilige Stad bedekt met een kolkende en murmurerende lavastroom van vehikels, filobussen en scooters.

[p. 127]

Een kwart eeuw geleden zette het verkeer ook op de brede corso's reeds een hoge borst op, maar in de ontelbare buurten en buurtjes, op de piazza's en in de parken was het tweebenige dier, de homo sapiens, koning. Mijn vriend Felix Rutten reed vijftig jaar geleden in een paardentram Rome binnen en in de Villa Borghese ratelden slechts koetsen en karossen aan zijn peinzend oog voorbij. Wat deze fijnbesnaarde man in deze vijftig jaar aan groeiend verkeer over zijn gespannen zenuwen heeft moeten laten gaan weegt op tegen vijftig vagevuren en de grootste Nederlandse wandelaar van deze eeuw wandelt dan ook bij voorkeur buiten Rome.

Vergeleken bij mijn vriend Felix ben ik een nieuwkomer met mijn kwarteeuw Rome-ervaring. En toch, wat veranderde er niet in die kwarteeuw? Rome werd van 's werelds grootste wandelstad 's werelds luidruchtigste carrousel. Vroeger was Rome een symfonie van veelstemmig water, overal ruisten en zongen de fonteinen, men kon eigenlijk op geen plek in Rome staan of men hoorde een menuet of een rondo van watermuziek. En nu, waar hoort men nog de stem van het water in het stadsbeeld? Aan de Fontana di Trevi, maar daar zet het water dan ook zulk een keel op, dat zelfs het Romeinse verkeer het hoofd ervoor moet buigen.

Al die zachte en lispelende stemmen van kleinere fonteinen echter, die zo eindeloos wisten te fabuleren en te fingeren - steeds weer nieuwe liederen en steeds weer nieuwe verhalen brengende - zijn stilgevallen, overstemd als zij worden door het geraas van de verkeersstroom.

Ach, de honderden fonteinen van Rome, men ziet het water wel in zilveren boog of zilveren sprei, maar men hoort het niet langer: het zijn nachtegalen die men de tong heeft uitgerukt.

[p. 128]

Er is één hoop voor de wandelaar. Rome telt op zijn tweeduizend zevenhonderd en twaalfde geboortedag twee miljoen inwoners. Volgens volkenkundige rekenaars zal de stad binnen afzienbare tijd er vier miljoen tellen. Het verkeer zal vertienvoudigen, ja verhonderdvoudigen. De knorrende beesten van metaal zullen de stad in zulke gigantische kudden bezetten dat zij elkaar het verdergaan beletten zullen. Zij zullen slaags geraken en elkander uitroeien en de stad achterlaten als een verlaten slagveld, waarop de mens weer naar hartelust zal kunnen flaneren. Er zal een tijd komen dat men de kern van het Eeuwige Rome voor het moderne verkeer sluiten zal. Ik geloof heilig dat er over vijfentwintig jaar geen gemotoriseerd vehikel meer door de Villa Borghese raast, maar dat men er alleen zich voortbewegen zal, gelijk een halve eeuw geleden. Andiamo nella carrozzella - Stappen wij in ons koetsje...

Zelfs de geboren en getogen Romeinen lijden onder het duivelse lawaai, zij voelen zich als Christenen die hun ziel verkocht hebben aan Satan Traffico en als zij maar even kunnen, op weekend of op vakantie, vluchten zij naar rustiger oorden. Dat schept een nieuw probleem. De rustige oasen zien een invasie van naar rust zoekende Romeinen en houden daarmee op oasen te zijn.

Want een Romein mag nog zo naar rust snakken, hij blijft een Romein en het Romeinse burgerschap houdt een aanzienlijk percentage luidruchtigheid in.

Men kan zich wel geen rustiger oord in Italië voorstellen dan Paestum; tot voor kort lag het met zijn drie hemelse tempels als het ware nog in voorchristelijk Griekenland. Wie de rust der onsterfelijken zocht week uit naar Paestum.

Ik zit er in een klein hotel met een venster op de blauwe

[p. 129]

Tyrrheense zee. Heel de natuur geurt en fleurt en de drie tempels liggen in het landschap als drie antieke baadsters in het groen.

Het hotel is nagenoeg vol, maar hoe vol het ook is, het is er stil, want de bewoners zijn stille aanbidders van natuur en antieken. Een Franse archeoloog met één arm, een Duitse professor met vrouw en kind, een Zwitserse lerares in oude talen, zij allen gaan vroeg naar bed om de zon te zien opgaan boven de tempels van goud.

En dan stopt er de gestroomlijnde wagen met het Romeinse nummerbord, een wagen vol mannelijke en vrouwelijke Romeinen, die de hel van Rome ontvlucht zijn om eindelijk rust te vinden in de oase van Paestum. Het is een bejaarde senator uit Rome met vrouw, volwassen zoon en dochter en enkele volwassen vrienden en vriendinnen van senators dochter en zoon.

Maar de stilte is er zo stil dat de rustzoekende Romeinen beginnen de radio uit de wagen te nemen en deze op scherp te stellen in de eetzaal.

Want eten in stilte of onder het houden van een symposion, dat kent een Romein alleen van horen zeggen. Na de maaltijd wordt de eetzaal ontruimd en herschapen in een dansvloer. Naar de zee, vlak voor de deur, wordt niet eenmaal omgezien.

Het rumoer zet zich voort tot diep in de nacht op de kamers der jongelieden.

Eerst verschijnt de Zwitserse lerares op de gang en bidt om stilte maar het mag niet baten. Dan de Franse archeoloog met één arm en de Duitse vader die om stilte vraagt voor zijn kind. Tenslotte verschijnt de patroon en als ook dat niet helpt klimt de senator zelf uit bed maar hij wordt weggelachen en dit allerminst parlementair.

[p. 130]

In alle vroegte verdwijnt dan het gezelschap weer met gierend lawaai van remmen en claxon, richting Rome. De brave patroon staat aan het ontbijt al zijn gasten op te wachten met een vuurwerk van excuses. Of wij het toch begrijpen willen, vraagt hij. ‘Ma cosa vuole! Maar wat wilt u. De zoon van een senator. Een senator uit Rome.’

‘Iedere zomer is het zo,’ zegt de padrone. ‘De Romeinen komen, moe van het Romeinse lawaai, naar hier om rust. De eerste dag vragen zij naar de cinema die er niet is. De tweede naar de balzaal, die er ook niet is. En de derde dag zijn ze weg, vermoeider dan ze gekomen zijn - van de stilte.’

‘Zij hebben de fonteinen van Rome van hun stem beroofd, signore padrone,’ zei ik. ‘Uit wraak hebben de nimfen van de bronnen hen met doofheid geslagen. Nu kunnen zij zelfs de stem van de zee niet meer horen.’