De Italiaanse postkoets

[p. 36]

De volmaakte bedelaar

Een bedelaar is in het koude noorden een even zeldzame verschijning als (laat ons zeggen) een nachtegaal. Het burgerlijk wetboek occupeert zich nauwelijks met zijn bestaan, en wanneer het dit doet interesseert het er zich veel meer voor hoe het dat bestaan kan verhinderen.

Maar in het zuiden is een bedelaar een dagelijkse en alomtegenwoordige verschijning. En zou men de Italiaanse bedelstand liquideren, dan geloof ik dat men het Italiaanse volk van zijn ‘fine fleur’ beroofde. Doch wie ook zou dit bankroet van de bedelstand kunnen forceren? Minder moeilijk ware het de zomerse pijnbomen langs de weg van zingende krekels te bevrijden. Want de bedelaar in het zuiden is maar niet zo zonder meer bedelaar. Wat denkt u wel dat dat is, 'n bedelaar? Wrakhout? Een ontwricht deeltje gemeenschap? Een individu waarvoor de maatschappij in haar huiselijke kring geen plaats ruimt? De zog van het schip! Het schuim, de heffe, de droesem! Kortom al dat wat als quantité négligeable afvalt van de gemeenschap der belangen!

Zo denkt ú er misschien over, maar híj allerminst. Híj, quantité négligeable! Maar neen, signore! Kent gij wel één wezen dat getrouwer zijn plicht vervult dan een bedelaar, die doet wat hij doen moet? Of durft gij soms te verklaren dat hij ‘niets’ doet?

De perzikboom levert perziken en de pijnboom schaduw. De staatsbeambte, ja, die houdt de zaak op een of andere wijze aan het rollen. De bedelaar levert of geeft weliswaar niets, integendeel, hij néémt wat hij krijgen kan en in feite doet hij niets anders dan nemen. Maar weet u niet welk een edele geste dat is,

[p. 37]

signore: nemen. Iemand een pak van het hart nemen, iemand een last van de schouders nemen, van iemand iets nemen dat hij kwijt wil of kwijt moet: dat alles is eerlijk en edel némen. En ieder wil bij tijd en wijle wel eens iets kwijt. Er zijn mensen bij wie het geld in de zakken brandt. Liefst zouden zij het zo het open veld in willen smijten, maar daar staat de bedelaar in wiens hand het met recht en rede en zonder opzien neer kan vallen. Er zijn er wier geld onverschillig in de verborgen uithoek van de broekzak zit. En onverschillig gaat het over in de hand van de bedelaar. Er zijn rijke mensen die voorbijgaan en er zijn arme. Maar een ieder gaat voorbij met zijn verleden, met zijn misstappen en zijn zonden. En wie daaraan denkt laat zijn hand glijden in zijn zak en geeft graag. De bedelaar is daar, om het te nemen. Neen, signore, het gegevene nemen is in vele opzichten even goed als het geven zelf. Is het daarom geen edel vak recht en slecht bedelaar te zijn, zonder krul of staart?

Zo denkt hij erover. En daarom tolereert hij het ook door de vrouwen ‘poverino’ genoemd te worden. Dat woord behoort bij zijn stand. Het betekent: kleine arme of lieve arme. Arm is hij, maar dit is niet genoeg. Hij moet zich het medelijwekkende van het ‘kleine’ en het beminnenswaardige van het ‘lieve’ eigen maken, wil hij aan de plichten van zijn bedelaarsstand beantwoorden. En dit vermag hij zonder de voornaamste der eigenschappen, de waardigheid, in het gedrang te brengen. Tenslotte vraagt de mens die geven wil om méér dan een uitgestoken hand. De gestalte moet de opengehouden hand rechtvaardigen. Wat baat zulk een hand als de gestalte daarachter zegt: Signore, u hòeft niet te geven; ik red mij wel. Graag of niet!

Neen, de gever eist voor de tol zijner gave een volslagen bedelaar. Hoe deze dan tòch zijn waardigheid be-

[p. 38]

houden kan? Door volledig te zijn wat hij is. Door perfect bedelaar te zijn.

Eens heb ik de perfecte bedelaar in levenden lijve ontmoet. Het was in een van die kleine stadjes gelijk er zovele in Umbrië zijn. Ik betrad het om het snel te doorkruisen, want ik was op weg naar Rome, te voet. Het was middag toen ik het plein passeerde dat groot en genadeloos in de zon lag. Ik bleef een ogenblik bewonderend staan want het was een van die volmaakt mooie piazza's, laag ingesloten door antieke huizen, zoals men die alleen in dit land aantreft. Het plein was uitgestorven, het lag sneeuwig van de hitte in de zon en juist toen ik mij nederzette om even te rusten, naderde van weerszijden een gestalte. Het leek veeleer of de beide gestalten optraden: het plein scheen ineens veranderd in 'n operatoneel, massaal zoals de Thermen. Geheel het voorkomen van de beide personen die zojuist uit de twee tegenover elkaar liggende straatjes de piazza betreden hadden, verried dat er een ontmoeting op til was die weliswaar de wereld niet zou schokken, maar toch van zulk een belang was, dat zij het vereeuwigen waard zou worden. Ook leek het of beide gestalten dit zeer goed wisten, maar of zij dit vooralsnog hardnekkig wilden ignoreren. De ene gestalte was zwart. Van een zwart dat diabolisch afstak tegen de zilveren zonbeschenen keitjes. Ongetwijfeld was het een notabele van dit eerbiedwaardige stadje. Hij schreed over het plein alsof het van hem was. Zwart was zijn hoed, zwart zijn jas, kortom hij was zwart.

De andere gestalte echter was grijs. Grijs van het stof. Grijs van het bedelen. Zijn hoed was als die van alle bedelaars: zeer smaakvol vormloos alsof de bezitter, alvorens hem op het hoofd te zetten, uren lang bezig geweest was er met de vuist de vorm uit te duwen.

[p. 39]

Ook hij schreed over het plein alsof dit van hem was. Gespannen keek ik toe hoe de dragers van dit diabolisch zwart en dit stof-grijs elkander naderden. Dit geschiedde zó op de man af dat het de schijn aannam of zij elkander het plein gingen betwisten. Het scheen of twee kleine insekten, het één zwart, het ander grijs, elkander naderden in de ruimte, onwetend van tijd, afstand en verhouding. De bedelaar hield het eerst op het komische van de situatie te ignoreren. Hij was op tien passen afstand van zijn zwarte tegenstander genaderd en zette nu met wonderbaarlijke vlotheid en directheid de operascène in. Hij boog, zwierde met hoogstvolle gratie zijn vormloze hoed naar voren en schreed rechtlijnig alsof het plein nog steeds van hem was, op de notabele toe. Ik verwachtte niet anders of deze zou de tol van zoveel gratie met enige soldi betalen. Doch in volmaakte beheersing voltrok hij de opera-comique. Ook hij boog, zwierde zijn zwarte welgevormde hoed minstens even diep neerwaarts als de bedelaar.

De hoeden keerden met volmaakte kalmte terug naar de hoofden. De dragers passeerden elkander. Het zonbeschenen plein groeide achter hun ruggen weder tot verlatenheid open: het werd niemandsland. Maar de houding der beide spelers in deze kleine gebeurtenis was zo volstrekt intelligent geweest dat zij boven hun beider handeling was uitgegroeid tot de intelligentie van een situatie.

Hier nu ontmoette ik, wat ik geliefde te noemen, de perfecte bedelaar. Hij had geen moment zijn waardigheid verloren.