Arenlezer achter de maaiers

[p. V]

Inleiding

Nederlanders houden van orde. Zij delen de dingen graag in, hebben bij voorbaat een zeker wantrouwen tegen wat buiten die indeling, buiten de orde valt. Alles moet lopen zoals het behoort te lopen, ieder moet doen wat hij behoort te doen.

Daarom moet een dichter een dichter blijven. Is dat op zichzelf al niet erg genoeg? Inderdaad, - en daarom kan dit boek van de dichter Bertus Aafjes ook feitelijk niet zonder inleiding, zonder excuus de wereld in. Een dichter, die zich bezighoudt met een zo uitdrukkelijk godsdienstig onderwerp als de Heilige Schrift, een moeilijk onderwerp waarover vele geleerden vele dikke boeken hebben geschreven, - zou een dichter dat nu maar zo mogen behandelen?

Wanneer de Heilige Schrift een geleerd boek was zonder méér, een boek als alle andere boeken, zou er misschien reden zijn voor het stellen van deze vraag. Maar de Heilige Schrift is hèt Boek der boeken, zij is aller boeken Boek. Zij is een wereld van wijsheid, een onuitputtelijke bron van liefde en schoonheid, maar omdat zij toch ook een oud boek is, is zij voor velen gesloten. Het is een boek met een eigen taal, die soms heel ver van de onze afstaat, en daarom blijft het vaak niet meer dan een ‘boek’: letters, papier met veel wijze lessen er op, maar geen wèrkelijkheid. Geleerden brengen deze werkelijkheid slechts uiterst zelden tot leven. Zij pluizen alles wel keurig, ernstig na, zetten er veel voetnoten bij, maar maken het meestal nog méér ‘boek’ dan het al was. Heeft ooit een geleerde verhandeling over de planeet Mars u het mysterie van het heelal als werkelijkheid doen ondergaan? Heeft ooit een analytische beschouwing over de eigenschappen der rietsoorten

[p. VI]

u zoveel over het riet gezegd als de dichter Gezelle deed toen hij het ruisen er van in zijn onsterfelijk vers weerklinken liet?

Neen, - de wetenschap ontleedt en ordent de werkelijkheid, zij kan die werkelijkheid in zekere zin verduidelijken, maar zij kan u die niet laten beleven. Daarvoor is de kunstenaar nodig, die haar levend herschept, die haar in liefde en verwondering tot nieuw leven wekt en die dit leven door de schoonheid van zijn woord, zijn kleur of zijn klanken in u overdraagt. Daarom zijn de kunstenaars waarachtig nodig in de wereld, ook al denken de keurige, nette mensen, achter hun keurige, nette bureau's, er vaak anders over. De dichters zijn waarachtig nodig, omdat wij anders misschien soms werkelijk zouden denken, dat wereld en heelal in cijfers en statistieken kunnen worden vastgelegd en uitgedrukt, terwijl wij ze toch vooral als leven, als mysterie hebben te ondergaan.

Daarom is het vooral ook goed, dat er over de Heilige Schrift eens door een dichter geschreven wordt. Dit betekent niet, dat het uiterst nuttige en belangrijke vakwerk der geleerden niet nodig zou zijn, - het betekent alleen, dat er naast de gedegen vakliteratuur, zelfs de meer populariserende lectuur der geleerden, eens iemand moet zijn, die de Heilige Schrift voor de lezer levend maakt zoals alleen een kunstenaar dat kan.

Is de Heilige Schrift voor de gelovige niet in de eerste plaats een bron van léven, en ligt haar grote betekenis daarom niet vooral in haar levende werkelijkheid?

Het is juist op deze laatste vraag, dat Bertus Aafjes in dit boek antwoord geeft. Om de geleerden gerust te stellen, kan er onmiddellijk aan worden toegevoegd, dat hij dit niet zo maar deed. Er ging een lange tijd van studie en voorbereiding aan vooraf. Want Aafjes is niet alleen een díchter. Begroette de dorpstimmerman, die hij in Nazareth bezocht en tijdens zijn arbeid gadesloeg, hem niet op hoffelijke Oosterse wijze met de uitroep: ‘Gij moet een

[p. VII]

groot geleerde zijn, heer! Een licht aan de hemel van uw land......’?

Aafjes bereidde zich ernstig voor op zijn werk. Het was niet alleen een lange, maar ook een merkwaardige tijd. De dichter, als alle ware dichters gezegend met een zwervershart, kreeg plotseling genoeg van de stijve Hollandse gevels en trok met een lunapark naar Egypte. Een avontuurlijke, romantische reis, - maar wat thuis verrukkelijke romantiek had geleken, bleek een razende, bittere werkelijkheid, in één woord: een heksenketel. Na drie dagen kon Aafjes het bij de cake-walk en de auto-scooter niet meer uithouden en nam de vlucht, volgde zwervend de stem van zijn hart en trok van Alexandrië en Caïro naar het Zuiden, steeds dieper Egypte in. Van het ene Arabische dorp trok hij naar het andere, steeds rijker ontroerd door de wonderlijke wereld van het Oosten, die zich in al haar weelde voller en voller voor hem ontplooide. En wat hem in het bijzonder verwonderde was wel het merkwaardige feit, dat deze wereld - hoe nieuw ook in haar voortdurend bonte leven - zo oud was. Aafjes kende de Heilige Schrift, hij had zich op grond van het daarin gelezene reeds lang een beeld van het Oosterse leven gevormd, maar het merkwaardige was, dat er in deze Oosterse, Arabische gemeenschap sinds Mozes' jaren niets veranderd scheen. Niet alleen het Oude, maar ook het Nieuwe Testament kwam voor hem daardoor in een geheel nieuw licht te staan. Feitelijk was het geen nieuw licht, het was juist het oude en onveranderde, maar door het nu in werkelijkheid nieuw te zien en te ondergaan, ervoer hij het als nieuw, eigen leven. Gelijkenissen, opgetekend uit Jezus' mond, maar onder eeuwen boekenwijsheid bedolven en al te vaak tot stichtelijke plaatjes verstard, bleken plotseling jarenlang verkeerd begrepen te zijn en werden nu van een hartveroverende schoonheid, wijsheid en eenvoud.

Aafjes zou geen schrijver zijn geweest, wanneer toen niet onmiddellijk het plan bij hem gerijpt was, over dit alles

[p. VIII]

een boek te schrijven. Hij kon echter aan dit voornemen aanvankelijk geen gevolg geven, want onder zijn schaarse zwerversbagage bevond zich geen bijbel en nergens in de Arabische dorpen kon hij een bruikbare tekst vinden. Dus bleef hij verder trekken, verzamelde indrukken, maakte aantekeningen, keek zijn ogen uit, onderging, beleefde en dóórleefde.

Toen, plotseling, keerde de kans. Duizend kilometer diep was hij Egypte binnengedrongen, had al lange tijd geen landgenoot meer ontmoet, toen hij in het dorpje Tema aan de Nijl onverwacht met een ander weer zijn eigen taal kon spreken.

De Nederlandse zendelinge Heleen Voorhoeve, dochter van een bekend protestants uitgever, heeft in Tema een zendingspost en leidt een school voor meisjes. Blij met het onverwachte Nederlandse contact nam zij de dichter en zijn vrouw gastvrij in haar woning op. En één van de eerste dingen, die hij in haar huis ontdekte, was een hele plank met bijbels in allerlei talen......

De rest spreekt voor zichzelf: Aafjes schreef en schreef. In het kleine Nijlstadje, waar kamelen en ezels de enige voertuigen waren, waar alles gebouwd was met het primitief gedroogde slib van de Nijl, en waar het gehele leven een voor Westerlingen onbegrijpelijke rust en helderheid ademde, werkte hij zijn gegevens in eerste instantie uit. Dat zijn gastvrouw hem daarbij een welkome, dankbaar aanvaarde hulp verleende, ligt voor de hand. Ver van Europa, in het hart der Oosterse wereld, levend het Oosterse leven, herleefde en herschiep hij de werkelijkheid, die al duizenden jaren in de Heilige Schrift voor allen is vastgelegd.

Het resultaat van zijn verblijf gedurende bijna drie jaar in het Nabije Oosten ligt thans voor u, levend als het woord van een waarachtig dichter. Een geleerde zou het anders hebben gedaan. Beter? Neen, ànders. Hij zou een nieuw boek hebben geschreven, een boek naast de vele die

[p. IX]

er al zijn. Doch hier werd het leven zelf geschreven, herboren uit liefde en verwondering, gevoed door het onuitputtelijke Leven, dat uit de bron der Heilige Schrift in oneindige overvloed opwelt.

GABRIEL SMIT