Biographisch woordenboek der Nederlanden. Bijvoegsel

[Isaak da Costa]

COSTA (Isaak da), zoon van Daniel da Costa, een geacht handelaar te Amsterdam, en van Rebecca Ricardo, werd den 14den Januarij 1798 aldaar geboren. Van zijne vroege kindsheid af werd de vlugge en levendige knaap door meesters in allerlei vakken onderwezen en, bij zijn ongelooflijk vroege ontwikkeling, reeds op achtjarigen leeftijd op de Latijnsche school opgenomen. In 1811 verliet hij haar met het uitspreken van een door hem zelven vervaardigd Latijnsch dichtstuk over de twaalf werken van Herkules. Een jaar later vervaardigde hij zijn eerste Hollandsch vers, de lof der dichtkunst, door zijn leermeester Lemans in het Hebreeuwsch vertaald, en in 1813 verscheen zijn dichtstuk De verlossing van Holland, waarmede hij op eene waardige wijze aan de zijde van Bilderdijk (die toen een bundel Hollands verlossing getiteld, in het licht gaf) optrad en het was ook in dien tijd dat hij met dezen en D.J. van Lennep in kennis geraakte. In 1815 werd hij student te Amsterdam en kwam bij Bilderdijk in huis wonen, hetgeen op zijne vorming en smaak van ontzaglijk grooten invloed was; met Bilderdijk ging hij in 1817 naar Leiden, promoveerde in 1818 in de regten, na het verdedigen van een proefschrift de conditionibusi L.B. 1818 vv.) en in 1821 in de letteren, bij welke gelegenheid hij een Specimen exhibens Quaestiones de Phil. Theor. et Litter. Human. (L.B. 1821) verdedigde.

In hetzelfde jaar liet hij den Israëlitischen godsdienst varen, om de Hervormden aan te nemen, voor welken hij van dien tijd een ijverig apostel werd. Na zijn doop en dien zijner echtgenoote, vestigde da Costa zich te Amsterdam, waar hij zich weldra bezig hield met het voordragen aan eenige zijner vrienden aldaar van de denkbeelden door hem uit het onderwijs van Bilderdijk geput over de taalwetenschap in het algemeen; vervolgens behandelde hij op dezelfde wijze de worstelingen over de leer van zonde en genade, zoo als die eerst op de kerkvergaderingen van Carthago, Milevum en Oranje, later in de 17de eeuw in ons vaderland hebben plaats gehad. Hij bewerkte sommige gedeelten van de laatste voor de pers: zij verwekten een storm van tegenstand. Na dien tijd echter gaf hij in 1823 het meest gerucht makende van al zijne werken, de Bezwaren tegen den geest der Eeuw, bij de verschijning van welk geschrift een kreet van verontwaardiging opging en zich vele letterkundigen van hem verwijderden, maar voorstanders der oude beginselen in kerk en staat sloten zich bij hem aan. Zijne Zondags-avond godsdienstoefeningen, eerst voor zijne huisgenooten, later voor een uitgebreider kring gehouden, gaven aanleiding dat hij zich

[p. 207]

meer op grondige bijbelkennis toelegde; ook heeft hij voor weinige meer ontwikkelde vrienden voorlezingen over de Handelingen der Apostelen in 1826 en 1827 in het licht gegeven.

In 1830 begon hij voor de meer beschaafde en aanzienlijkste ingezetenen van Amsterdam voordragten te houden over vaderlandsche geschiedenis en letterkunde, terwijl hij zich bezig hield met de bearbeiding van Bilderdijk's meesterstuk De ondergang der eerste wereld, waarover hij van 1836 op 1837 een reeks van voorlezingen hield. Van dien tijd (1838) is ook zijne schoone en belangrijke vergelijking van Goethe en Bilderdijk, die eerst in de Stemmen en Beschouwingen, daarna (1847) in de uitgave van Bilderdijk's Epos eene plaats gevonden heeft. Door deze en andere literarische studiën, onder welke zijn Vijf en twintig jaren en Wachter wat is er van den nacht? (1847) was het laatste tijdperk van Da Costa's dichterlijke loopbaan voorbereid. Tot dat bij hernieuwing optreden als dichter gaf hem zijne benoeming tot het lidmaatschap van het instituut, waar hij tweemaal het voorzitterschap bekleedde, aanleiding. In 1844 bewees da Costa aan het vaderland, den koning en 's lands hooge regering een gewigtigen dienst door de uitgave van zijn Nederlanders! blijft vereenigd met het oog op God, welke niet weinig heeft bijgedragen tot bevordering van het volteekenen der zoogenaamde vrijwillige leening van 1844. Tweemalen, in 1841 en 1845 kwam hij een oogenblik in aanmerking voor een hoogleeraarsambt te Amsterdam, doch telkens sprong dit af. Bij de herziening der grondwet in 1848, zweeg da Costa, die zich in zijn Politieke Poezy over de openbare aangelegenheden van landen en volkeren vaak treffend en met juistheid had uitgelaten, ook niet. Hij schreef eene meesterlijke brochure Het oogenblik. De dood van koning Willem II gaf hem aanleiding tot het dichten van den plegtstatigen lijkzang Rouw en Trouw. Het laatste tijdvak van zijn leven was de tijd zijner betrekking als bestuurder en voorganger van het seminarium der vrije Schotsche kerk (1852-1860), terwijl hij met het houden van openbare voordrachten over godgeleerdheid en bijbel, zich niet tot Amsterdam bepaalde, maar zulks ook in andere steden deed. Van die voorlezingen zijn een menigte later in het licht gegeven. Zijn biografist mr. Koenen, heeft ze allen vermeld, gelijk ook zijn overige godgeleerde, politieke en literarische groote en kleine geschriften. Doch da Costa heeft vooral ook als dichter uitgeblonken, bekleedde als zoodanig zoo al niet de eerste rang ten minste een der eerste.

Slechts eenmaal trad hij nog jongeling als treurspeldichter op. Zijn grootsch plan, om de lotgevallen van het volk Israël door de loop der eeuwen heen in een Episch gedicht

[p. 208]

te leveren, heeft hij niet voltooid, maar er toch afzonderlijke proeven van gegeven. Zijn laatste literarische arbeid was over den Mensch en Dichter W. Bilderdijk. Algemeen was de hulde aan da Costa toegebragt. De koning schonk hem de orde van den Nederlandschen Leeuw, alle binnenlandsche en vele buitenlandsche godgeleerde en letterkundige genootschappen boden hem het lidmaatschap aan; allen die over onze letterkunde zoo in den vreemde als in het vaderland schreven, gaven hem hoogen lof. Zijne compleete dichtwerken zijn door Ds. ten Kate te Haarlem in 1870 uitgegeven: eene kompleete opgave van al zijne werken vindt men achter het levensbericht van mr. Koenen. Hij huwde Jonkvrouwe Hanna Belmonte. Deze echt werd met 9 spruiten gezegend, van welken slechts een zoon en twee dochters overbleven.

Zie behalve de geschiedenissen onzer Letterkunde van Hofdijk, den Hollander, Jonckbloet en anderen, het Biogr. Woordenboek van Huberts, Elberts en van den Branden, Kobus en de Rivecourt, Verwoert; Koenen in Handel d. Maats. van Ned. Letterk. voor 1860; Ned. Spect. 1861, bl. 97, 105, 113; Ned. Bibl. IV. 1868 13; Onze Tijd XXVI. 1860, 290; De Tijdstroom 1859, No. 11, bl. 134-148; Beets, Herinneringen aan Mr. Da Costa; Egeling, Leerr. over Rom. XI, 5; Bilderdijk's Brieven.