Biographisch woordenboek der Nederlanden. Bijvoegsel

[Gerardus Henri Betz]

BETZ (Gerardus Henri), zoon van Johannes Hendrik Betz, olieslager te Breda, en Maria Moolenbergh, werd den 30^sten October 1816 aldaar geboren, ontving zijn opleiding in het instituut van Provily, kostschoolhouder eerst te Moerdijk, en later te IJsselstein. Op 15jarigen leeftijd werd hij geplaatst op het notariskantoor van Roggen te Wijchen, waar zijn oudste broeder toen predikant was. Die werkzaamheden schenen weinig aantrekkelijks voor hem te hebben, zoodat, na een verblijf aldaar van 2 of 3 jaren, zijn vader hem in de ouderlijke woning terug nam, om in het olieslagers bedrijf zich te oefenen; doch ook dit beviel hem niet. In 1837 werd door zijn vader een koffie- en aardappelstroop fabriek te Kralingen aangekocht, die door zijn beide zonen (de andere was apotheker te Breda, doch die zaak leverde geen genoegzaam bestaan op) werd gedreven onder de firma ‘Gebroeders Betz’. Later, omstreeks 1848, na het overlijden van zijn broeder, en nadat het terrein der fabriek voor een deel door de RijnspoorwegMaatsch. was aangekocht, werd zij verplaatst naar Delftshaven. In 1850 ging zij in andere handen over.

Ondertusschen was hij in 1841 in het huwelijk getreden met mejufvrouw van Staveren, dochter eener bemiddelde weduwe te Amsterdam. Hij bragt toen zijn woonplaatst over naar Rotterdam, waar hij stil en gelukkig leefde, en, daar de werkzaamheden der fabriek niet bijzonder tijdroovend waren, had hij gelegenheid in overvloed om aan zijne zucht tot eigen oefening te voldoen. Te Rotterdam trad hij in 1849 in kerkelijke betrekking en leerde men hem kennen in zijn buitengewonen aanleg tot organiseeren en administreeren. In 1854 werd hij lid van den gemeenteraad en tevens tot president van het burgerlijk armhuis benoemd.

Daar wachtte hem een moeijelijke taak, waarin zijn organiseerend talent uitblonk. Niet slechts werd toch in dit jaar de armenwet uitgevaardigd, waardoor de armbesturen eene geheel nieuwe organisatie moesten ondergaan, maar juist omstreeks dien tijd is er in 't openbaar opgewezen hoezeer het armbestuur te Rotterdam in al zijne deelen regeling en orde behoefde. De uitmuntende inrichting, waarin die tak van openbaar leven thans verkeert, is grootendeels zijn werk.

Groot was het deel dat hij in 1858 en 1859 nam aan het regelen der gemeente finantiën te Rotterdam; ook was hij de

[p. 103]

steller van het rapport der financiëele commissie, waarin aan den raad voorstellen tot organisatie werden gedaan, die voor een groot deel werden aangenomen. Maar weldra wachtte hem een belangrijker werkkring.

In 1859 moest, ten gevolge van de herziening der tabel voor de verdeeling der kiesdistricten, Rotterdam nog een derden afgevaardigde verkiezen voor de Tweede Kamer der Staten-Generaal, en zoozeer had Betz het vertrouwen zijner stadgenooten weten te winnen, op zulk eene wijze had men zijne talenten leeren waardeeren, dat hem met eene groote meerderheid die gewichtige zending werd opgedragen.

Ook nu waren het weder vooral de financiëele belangen van het vaderland, waaraan hij zich bij voorkeur wijdde. Meer en meer schoot de overtuiging bij hem vaster wortels, dat ons financiestelsel, vooral ook de gemeente-accijnsen, eene belemmering waren voor de vrije ontwikkeling der welvaart van de natie, en eene algemeene hervorming eigenlijk eene levensquaestie was voor het land. Vooral in de laatste redevoeringen die hij bij de beraadslagingen over de begrootingswetten in November en December 1861, uitsprak, en die als resultaat van zijne studiën en werkzaamheden als lid der Kamer beschouwd kunnen worden, blonk deze overtuiging helder uit; zij kon gelden voor het programma van 't geen hij, in een nieuweren en hoogeren werkkring zou hebben te verrigten. Toen Thorbecke in Jan. 1862 voor de tweede maal met het zamenstellen van een kabinet werd belast, viel zijn keus onmiddelijk op Betz, om hem tot minister van financiën te benoemen. Het vierjarig tijdvak waarvan hij aan het hoofd der finantiën stond, kenmerkte zich door de meest doortastende hervormingen, die de schitterende zijde van het tweede ministerie Thorbecke zijn geworden. De strekking van ons werk gedoogt niet Betz verder op zijn politieke loopbaan te volgen; zulks is dan ook reeds geschied.

Reeds voor zijn optreding als minister was Betz gewoon voor de pers te werken. In 1857 ving hij met mr. J.A. Fruin en mr. P.P. Hubrecht, de uitgave aan van de Bijdragen tot de kennis van staats-, provinciaal- en gemeentebestuur in Nederland, waarin menig opstel van zijn hand voorkomt. Onmiddelijk na zijne terugkomst tot het ambteloos leven, trad hij ook tot dit tijdschrift terug en vervolgde o.a. zijne uitstekende financieele beschouwingen. Ook werd hij in 't laatst van 1866 mederedacteur van het Tijdschrift van Nederlandsch-Indië, waarin in de eerste aflevering een reeks van artikelen, onder den titel Het koloniale vraagstuk van zijn hand voorkomen. In 1867 verschenen te 's Hage de bekende Politieke beschouwingen, waarvan het tweede gedeelte

[p. 104]

de koloniale politiek bevat, welk uitvoerig geschrift van de hand van Betz is.

Hij overleed den 20^sten Mei 1868 en den 23^sten Mei werd zijn stoffelijk overschot naar het graf gedragen.

Zie verder van Hoëvell Een blikop het leven van Gerardus Henri Betz, in Tijdschrift voor Ned. Indië. 1868, bl. 419 volgg.; de Economist, 1868, bl. 419; N. Rott. Cour., 23 Mei 1868.